Róg myśliwski
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 423.121.21 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| instrument dęty | |
| Podobne instrumenty | |
Róg myśliwski, róg sygnałowy, róg – instrument muzyczny dęty, sygnałowy, wykonany z rogu zwierzęcego – tura, żubra lub bydła domowego, niekiedy z kości lub metalu[1][2][3]. Prototyp rogu naturalnego[a] z XVIII wieku[4], który później rozbudowany został do rogu wentylowego (waltorni)[5][4]. Służy do wabienia byków jeleni w okresie rykowiska; dawniej był używany także do dawania sygnałów na polowaniu[1], znajdował zastosowanie w pasterstwie oraz wojskowości, grali na nim wędrowni muzykanci i żonglerzy[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze rogi budowano ze znajdowanych rogów zwierząt kopytnych, wydrążonych zębów, kości, drzewa, a następnie – na wzór kształtów rogów zwierzęcych – z blachy[7].
Pochodzące z Mezopotamii inskrypcje sumeryjskiego kapłana-króla Gudei wzmiankują instrument o nazwie si-im – róg bydlęcy. Spis darów ofiarowanych ok. 1400 p.n.e. egipskiemu faraonowi Amenhotepowi III przez króla Tuszrattę wymienia 40 pozłacanych rogów, część wysadzanych kamieniami szlachetnymi, z czego siedemnaście nazywa wyraźnie bawolimi. Wizerunek krótkiego i grubego rogu przedstawiony jest na płaskorzeźbie pochodzącej z ok. 1250 p.n.e. z miasta Karkemisz. Od czasów Gudei, różne źródła wspominają si, dodając czasami określenie metalu (niekiedy złota)[8].
Z epoki koczowniczej Hebrajczków pochodzi używany współcześnie w judaizmie szofar – instrument wykonywany z rogu koziego lub baraniego. Sporządza się go zmiękczając parą, spłaszczając i wygniatając[9].
.jpg)
W Europie zwierzęce rogi używane były od wczesnego średniowiecza przez wojowników, myśliwych i strażników[10] – ich wizerunki zachowały się do czasów współczesnych w ikonografii. Wykopaliska natomiat nie dostarczyły żadnych dowodów – powodem jest szybki rozkład pustych rogów w ziemi[11]. W X wieku z Bizancjum[10], i jako trofeum z wypraw wojennych do Afryki[7], dotarł do Europy olifant – róg wykonany z ciosu słonia[7][10]. W Afryce miał zadęcie boczne, w Bizancjum i w Europie podłużne[10]. W Europie stał się częścią obowiązkowego ekwipunku rycerskiego[7]. W Afryce był instrumentem królewskim, stanowiącym insygnium władzy królów i wodzów, a w Europie – wyłącznym i wysoko cenionym atrybutem książąt i rycerstwa[10]. Wykonany z rogu tura róg myśliwski króla Zygmunta III Wazy w wyniku grabieży w XVII wieku znajduje się w muzeum w Sztokholmie[12]. Dla pasterzy i żołnierzy najemnych przeznaczone były drewniane rogi wojskowe oraz małe metalowe rogi sygnałowe o formie półkolistej i wyraźnie hiperbolicznym profilu[7].
W XIV wieku pojawiły się rogi sygnałowe o wyraźnie większej długości i ślimakowatym kształcie[7]. Dały one początek rogowi pocztowemu, używanemu w XVI i XVII wieku przez pocztylionów, oraz większemu, opracowanemu w XVIII wieku i używanemu w orkiestrach rogowi leśnemu, czyli naturalnej waltorni[13]. Teoretyk muzyki Marin Mersenne opisał i zilustrował kilka typów rogu myśliwskiego w traktacie Harmonie universelle z 1636. Znalazły się tam zarówno typowy róg zwierzęcy, jak i trąbka pocztowa z jednym zwojem oraz ślimakowata sygnałówka[14][15]. Przekształcenie rogu o kształcie odzwierzęcym do naturalnego (waltorniowego) odbyło się niezależnie w różnych regionach Europy. Curt Sachs – twórca nowoczesnej instrumentologii[16] – napisał: „W Anglii instrument określano nazwą French horn (róg francuski), ponieważ tam jakoby miało dokonać się to przekształcenie; inne źródła utrzymują, że we Francji był on rzadkością przyjętą w «ostatnim czasie» i że zwano go tam cor allemand (róg niemiecki)”[14]. Wynalazcą francuskiej wersji, nazywanej od jego nazwiska rogiem dampierowskim, był Marc-Antoine de Dampierre[7].
Współcześnie rogiem myśliwskim nazywa się zarówno instrumenty wykonywane z rogów zwierzęcych, jak i blaszane instrumenty formą przypominające róg bawoli oraz trąbkę pocztową[17]. W Polsce tradycja gry utrzymywana jest przez Polski Związek Łowiecki, który patronuje również festiwalom i konkursom, m.in. „Ogólnopolski Festiwal Muzyki Myśliwskiej”, „Ogólnopolski Konkurs Sygnalistów Myśliwskich”[18], „Pomorski Konkurs Sygnałów i Muzyki Myśliwskiej”[19], „Festiwal Kultury Łowieckiej”[20].
Sfragistyka i heraldyka
[edytuj | edytuj kod]Róg występuje na pieczęciach i herbach od początku istnienia państwowości polskiej; jest najczęściej pojawiającym się instrumentem muzycznym[21]. Charakterystycznym motywem jest wizerunek stojącego na baszcie i dmącego w róg trębacza[22]. Trzymany w rękach trębaczy instrument nazywany jest potocznie trąbą, ale współczesna instrumentologia zalicza go do rogów – jest to instrument prosty w budowie, cechuje się szeroką menzurą oraz zakrzywionym i konicznym profilem[6].
-
Pieczęć Przemysła II, 1290 -
Pieczęć Kalisza, XV wiek -
Herb Trąby -
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b róg myśliwski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-13].
- ↑
róg [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2024-01-14].
- ↑ Aneta Skibińska, Polskie Instrumenty Ludowe, [w:] Polskie ludowe instrumenty muzyczne [online], NIMiT [dostęp 2024-01-13] (pol.).
- ↑ a b c Baculewski et al. 2006 ↓, s. 768.
- ↑ róg, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-13].
- ↑ a b Kopoczek 1981 ↓, s. 62.
- ↑ a b c d e f g Drobner 1997 ↓, s. 157.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 62.
- ↑ Sachs 2005 ↓, s. 99.
- ↑ a b c d e Sachs 2005 ↓, s. 266.
- ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 47.
- ↑ Róg myśliwski Zygmunta III Wazy, [w:] Polonika [online], Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 158.
- ↑ a b Sachs 2005 ↓, s. 371.
- ↑ Un cor demi-lune estampillé VILEDIEV [online], Vichy Enchères, 28 kwietnia 2021 [dostęp 2024-01-14] (fr.).
- ↑ Baculewski et al. 2006 ↓, s. 776.
- ↑ Michał Kanawka, Róg myśliwski [online], waltornia.pl, 7 lutego 2012 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ XXVII Ogólnopolski Festiwal Muzyki Myśliwskiej [online], Klub Sygnalistów Myśliwskich PZŁ [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ XXIV Pomorski Konkurs Sygnałów i Muzyki Myśliwskiej im. Kazimierza Żywickiego [online], Klub Sygnalistów Myśliwskich PZŁ [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Magdalena Raban, Zaproszenie na XXIX Wielkopolski Festiwal Kultury Łowieckiej i Edukacji Ekologicznej Goraj-Zamek [online], Polski Związek Łowiecki, 16 maja 2023 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Kopoczek 1981 ↓, s. 64.
- ↑ Kopoczek 1981 ↓, s. 61.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Włodzimierz Kamiński: Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Zarys problematyki rozwojowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1971. OCLC 830914178.
- Alina Kopoczek. Instrumenty muzyczne w heraldyce i sfragistyce polskiej w okresie feudalizmu. „Polskie instrumenty ludowe. Studia folklorystyczne”. 439, s. 58–82, 1981. Katowice: Uniwersytet Śląski. ISSN 0208-6336.
- Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.