Saraswati

Obraz Saraswati autorstwa Raja Ravi Varma

Saraswati (sanskryt: सरस्वती) – jest jedną z trzech najważniejszych bogiń w świecie hinduizmu; imiona pozostałych to Lakszmi i Parwati – tworzą one „trójpostaciowość” bogiń (Tridewi), stanowiąc niejako odpowiedź na męską Trimurti, złożoną z Brahmy, Wisznu i Sziwy. Według mitologii indyjskiej małżonka Boga-demiurga Brahmy. Uważana za wcielenie wiedzy; bogini prawdy, mądrości i przebaczenia, patronka nauk, sztuk pięknych, muzyki oraz (pierwotnie) rzek. Miała przemieszczać się po wodzie na grzbiecie łabędzia. Innym zwierzęciem utożsamianym z Saraswati jest jeden z symboli Indii – paw. Jej imieniem nazwano wyschniętą obecnie rzekę w stanie Gujarat.

Ikonografia

Indyjska bogini mądrości przedstawiana jest często jako piękna kobieta o gładkiej cerze w śnieżnobiałych szatach, siedząca na asanie lotosu bądź na łabędziu. Z tego powodu utożsamiana jest dość powszechnie z bielą; rzadziej spotykane skojarzenia z żółcią wiążą się z barwą kwiatów kapusty, rosnących obficie podczas wiosennego festiwalu bogini. Cztery ramiona, pojawiające się najczęściej na wizerunkach Saraswati symbolizują cztery aspekty osobowości ludzkiej: umysł, intelekt, czujność i ego. W jej dłoniach znajdują się z kolei przedmioty:

• Wedy, reprezentujące wiedzę;
• Rodzaj różańca z pereł typu Japa Mala, zdradzający upodobanie do medytacji;
• Dzban z wodą, symbolizujący odwieczne związki bogini z rzeką;
• Vina, typ lutni uważany za narodowy instrument muzyczny Indii, przypominający o zamiłowaniu do muzyki.

W przeciwieństwie do Lakszmi na przedstawieniach Saraswati znaleźć można złoto i biżuterię; pomimo tego zachowują one dość daleko idącą skromność. W pobliżu stóp bogini pojawia się zazwyczaj łabędź zwany Hamsa albo paw reprezentujący również takie przymioty, jak duma i arogancja. Ptak ten występuje czasem jako swoisty wierzchowiec bóstwa. W tle niemal zawsze pojawia się rzeka lub jezioro – początkowo Saraswati miała bowiem patronować żywiołowi wody.

Formy kultowe

Saraswati, piętnastowieczne malowidło na chińskim jedwabiu, w zbiorach Walters Art Museum.

Saraswati oznacza w sanskrycie „Bogini rzek”, od rzeczownika saras „potok górski”.

Wać

Jej imię Wać znaczy „Mowa”. Pokrewne jemu są kolejne jej imiona:

• Wagiśwari – o znaczeniu „Pani mowy”
• Śabdawasini – o znaczeniu „Zamieszkująca słowo”

Inne imiona

• Shonapunya – „Oczyszczona z krwi”
• Śatapura – „Mająca sto postaci”
• Śarada

Kult

Święta

• Najważniejszym wydarzeniem związanym z kultem Saraswati jest obchodzone dwa razy w roku święto Nawaratri (dosłownie „Dziewięć Nocy"), które według hinduskiego kalendarza przypada na środek marca i początek października. Bogini poświęcone są trzy ostatnie dni festiwalu, począwszy od mahalaja amawasja (dosł. Nowy Dzień Księżycowy). O świcie dnia dziewiątego jej posąg obdarowywany jest tysiącami instrumentów muzycznych i książek; ceremonia ta odbywa się przy chóralnym śpiewie zgromadzonych wokół ludzi.
• Pudźe ku czci Saraswati mają ogromne znaczenie regionalne i odbywają się cyklicznie na południu subkontynentu.
• Innym świętem związanym z boginią jest styczniowe Wasant Panćami.

Recepcja w pismach hinduistycznych

Bogini ta wielokrotnie wspominana jest w Rygwedzie i Puranach. Występuje w nich jako skromna postać o szlachetnych przymiotach, ucząca czytelnika przewagi piękna ducha nad pięknem pozornym i zewnętrznym. Saraswati poświęcony jest hymn Rygwedy (X 125).

Recepcja w nurtach hinduistycznych

W filozofii Wedanty to uosobienie żeńskiej witalności i aspekt wiedzy w energii Śakti. Przedstawiciele tej szkoły uważają za swój obowiązek oddawanie czci Saraswati; w przeciwnym wypadku nie są w stanie dostąpić Mokszy, czyli zaprzestania przyjmowania kolejnych wcieleń po śmierci.

Recepcja w nurtach buddyjskich i shintō

Benzaiten – japońska wersja Saraswati

• Kult Saraswati, podobnie jak wiele innych elementów hinduizmu dość szybko przedostał się do nauk buddyjskich, a poprzez chińskie tłumaczenie Sutry złotej wspaniałości (w której bogini poświęcony jest cały rozdział) zaistniał również w Państwie Środka. Saraswati dotarła nawet do Japonii, gdzie jej odpowiedniczkę stanowi sintoistyczne bóstwo Benzaiten.

Tematy powiązane

• Saraswati stanowi także w Indiach popularne imię żeńskie. Uważa się, że nazwanym tak dzieciom towarzyszyło będzie wielkie szczęście w zdobywaniu wiedzy.

Linki zewnętrzne

• Galeria na google.pl
• Notka na umysł.pl
• Polskie przekłady buddyjskich sutr. mahajana.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-19)].
• (en) Wszystko o Saraswati