Gnostycyzm

Krzyż gnostycki

Gnostycyzm (z stgr. γνωστικός gnostikos „dotyczący wiedzy, służący poznaniu wiedzy istnienia wszechrzeczy”) – doktryny i ruchy religijne powstające od I w.p.n.e do II w. na wschodzie cesarstwa rzymskiego, gł. w Syrii i Egipcie, dualistyczne, łączące chrześcijaństwa i pogańskie (grecko-egipskie) wierzenia religijne.

Ruchy gnostyckie miały ogromny wpływ już od I wieku na rozwój chrześcijańskiego pisarstwa, na czele z powstaniem Listów Apostolskich włączonych do kanonu Pisma Świętego (Listy ap. Pawła do Efezjan, Filipian, Kolosan, Tesaloniczan, Piotra, Jana i Judy). Starochrześcijańskie pisarstwo apologetyczne w dużej mierze występowało przeciwko naukom gnostycyzmu i praktykom jego wyznawców.

Około VI wieku ruchy gnostyckie zostały wchłonięte przez szerzący się manicheizm.

Najważniejsza zasadami gnostycyzmu są twierdzenia, że „gnostykiem nie można zostać, ale można nim być”, „gnostycyzm musi narodzić się z własnej woli, przy zdobywaniu jego nauk”, „musi zrodzić się on z serca”. Nie można przejąć gnostycyzmu tak jak religii chrześcijaństwa i nie każdy jest w stanie dostrzec jego prawdziwe znaczenie. To nie wierzący wybierał gnostycyzm, to gnostycyzm wybierał wierzącego. Zgodnie z przesłaniem gnostyckim człowiek egzystuje w nieprzyjaznym świecie, do którego został „wrzucony”. Świat jest obcy Prawdziwemu Bogu i nie jest jego dziełem, lecz dziełem sił niższych (Niższych Bogu)zwanych Archontami (których przywódcą jest Demiurg).

Człowiek jest niespójnym konglomeratem ciała, duszy oraz ducha(pneumy). Założeniem tego bytu było uświadamianie sposobu w zrozumieniu swojej natury mogąc poskromić emocje, wynikające z natury ciała oraz potrzeby ducha płynące w człowieku. Jego prawdziwą jaźnią ma być dusza, równie obca światu, jak Bóg. Prawa natury zniewalają człowieka, a jego ciało i dusza (w tym psychika) aktywnie mu się przeciwstawiają, ograniczają i upokarzają. Znaczeniem tego stanu, miało być zrozumienie w chęci i czynie poznania sposobu, jako możliwości wzniesienia się po za ten stan natury ludzkiej, dając duchową mądrość i siłę mogącą tylko tymczasowo spoczywać w materii ciała ludzkiego. W ten sposób, człowiek mógł być przygotowany na ewentualną możliwość spotkania się ze stwórcą wszechrzeczy i wkroczyć w jego światłość.

Celem życia jest przebudzenie odrętwiałej pneumy i uwolnienie jej z więzów Losu i świata, aby wrócić do Boga. Świadomość ducha której ograniczeniem jest rozum, świadomość ta posiada nieopisaną wręcz ukrytą w sobie mądrość, która swym pierwotnym darem, jest tylko swoistą iskrom w dziele stworzenia, która w okazałości jego Boskiej interwencji posiadając jedyną i prawdziwą emocje miłości pragnie się w tym akcie z Bogiem zjednoczyć. Potrzebne są do tego: wiedza, objawienie, iluminacja co do natury „ja”, Boga i świata.

Przed pojawieniem się oświecającego doświadczenia (uzyskania gnozy) które jest jedyną etyczną formą aktywności jaką jest prawdziwe objawienie, będzie wewnętrzne dotarcie do granic swojej świadomości by zrodzić w sobie moc światła w zrozumieniu swojego pochodzenia oraz istnienia.

„Gnostycyzm” jest nazwą zbiorczą dla niektórych powstałych w I-IV wieku n.e. na terenie Imperium Romanum prądów filozoficznych o ukierunkowaniu mistycznym. Nie da ich się już zaklasyfikować jako chrześcijańskie, choć niektórzy gnostycy sięgali także do tradycji chrześcijańskiej. Nazwa gnostycyzm została zaproponowana przez XX-wiecznych badaczy.

Po mimo wielu sprzeczek, uważa się, że Jezus Chrystus był gnostykiem i po mimo wielu kontrowersji chrześcijaństwo wzięło się z gnostycyzmu.

Zarys idei gnostycyzmu

Gnostycy uznawali za natchnione pisma późnochrześcijańskie (poza Ewangelią Jana), które teologia katolicka zalicza do apokryfów, dokonując ich alegorycznej interpretacji, na podstawie których powstawały utwory o przekazie typowo gnostyckim, jak np.:

• Ewangelia Judasza
• Ewangelia Tomasza
• Ewangelia Filipa
• Ewangelia Marii Magdaleny
• Ewangelia Egipcjan
• Ewangelia Prawdy
• Ewangelia Dzieciństwa Jezusa
• Ewangelia Jezusa Chrystusa
• Apokalipsa Pawła
• Apokalipsa Piotra

Trzy pierwsze ewangelie łączą się bardziej ściśle z tradycją synoptyków, m.in. poprzez nawiązanie do wydarzeń z życia Chrystusa, co jest tłem dla treści gnostyckich.

Główne doktryny i sekty gnostyckie

adamici – agapeci – antytakci – apellici – archontycy – askofici – barbelognostycy – bazylidianie – borboryci – enkratyci – herakleonici – kainici – karpokratianie – kleobianie – kolarbasjanie – kukeanie – lukanici – manicheizm – marcjonici – markozjanie – menandryci – ofici – pryscylianizm – ptolemaici – setianie – sewerianie – szymonianie – walentynianie

Twórcy doktryn gnostyckich

Baradesanes – Kerdon – Karpokrates – Marek Mag – Menander – Satornil – Szymon Mag – Walentyn

Zobacz też

• herezja
• gnoza
• agnostycyzm

Linki zewnętrzne

• Starożytne ruchy gnostyckie
• Pistis.pl – polski portal gnostycki
• EdwardE. Moore EdwardE., Gnosticism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).