Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie: Różnice pomiędzy wersjami

Bazylika archikatedralna
św. Stanisława Biskupa
i św. Władysława w Wilnie
Vilniaus Šv. Stanislovo ir Šv. Vladislovo arkikatedra bazilika
	archikatedra
	; Katedra w Wilnie
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Adres	{{{adres}}}
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
archidiecezja	archidiecezja wileńska
bazylika mniejsza; • nadający tytuł	od 1921; papież Benedykt XV
Wezwanie	św. Stanisław,; św. Władysław
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1777
Data zakończenia budowy	1798
Data poświęcenia	1989 (rekonsekracja)
Aktualne przeznaczenie	czynna katedra archidiecezji wileńskiej
Dane świątyni
Styl	klasycyzm
Architekt	Wawrzyniec Gucewicz
Świątynia; • materiał bud.	; • cegła
Liczba naw	3
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; wolnostojąca
	Położenie na mapie Litwy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:building}
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 10:42, 30 gru 2011

Widok na ołtarz główny z obrazem *Zamordowanie św. Stanisława przez Bolesława Śmiałego*

Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie – katolicka bazylika w Wilnie, katedra archidiecezji wileńskiej, miejsce pochówku wielkich książąt litewskich, jednocześnie królów Polski (oba państwa łączyła do 1569 r. unia personalna, później do rozbiorów unia realna).

Pierwsza katedra

Początków katedry wileńskiej być może można szukać w 2 poł. XIII w., gdy w 1251 r. książę Mendog przyjął w Nowogródku chrzest, a w 1253 r. wyświęcony na biskupa misyjnego Litwy został Chrystian. Wtedy mogło zostać rozpoczęte wznoszenie pierwszej świątyni. Znalezione pozostałości fundamentów pod dzisiejszą katedrą zdają się to potwierdzać^{[potrzebny przypis]}. Najprawdopodobniej po odejściu Mendoga od chrześcijaństwa w 1261 r. budowlę tę (być może jeszcze nieukończoną) zburzono. Istnienie jednak tej świątyni nie jest pewne.

Katedra gotycka

Potwierdzoną w źródłach pisemnych świątynię rozpoczęto budować po 1386 r. gdy chrzest przyjął książę Jagiełło, a w 1387 r. powstało biskupstwo wileńskie. Katedrę, której nadano wezwanie św. Stanisława, patrona Polski, wzniesiono na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, na terenie Zamku Dolnego. Katedra Jagiełły spłonęła w 1399 r., jednak w 1419 roku została zakończona jej odbudowa przez Witolda (rok wcześniej pochowano tam jego żonę Annę). W odbudowanej po raz kolejny katedrze gotyckiej pochowano wielkiego księcia Witolda, a w 1506 r. króla Aleksandra Jagiellończyka. W pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto gruntowny remont katedry (m.in. umieszczono dzwonnicę w baszcie obronnej Zamku Dolnego), zniweczony jednak następnym pożarem (1530).

Katedra renesansowa

Po pożarze w 1530 roku, na polecenie króla Zygmunta I Starego rozpoczęto odbudowę katedry, tym razem w stylu renesansowym. Pracami budowlanymi pod nadzorem biskupa Jana Ochstata kierował Bernardino Zanobi de Gianotis, które to prace ukończono w 1538 roku (brał w nich udział prawdopodobnie także Giovanni Cini). W 1547 r. w jednej z bocznych kaplic katedralnych miał miejsce potajemny ślub Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny (później w katedrze pochowanej). W 1573 roku biskup Walerian Protaszewicz-Suszkowski urządził w północnej nawie nowy grób księcia Witolda, a królowa Polski Bona Sforza wzniosła mu pomnik w stylu renesansowym. W 1610 r. nastąpił kolejny pożar, który znacznie uszkodził katedrę.

Katedra barokowa

Osobny artykuł: Kaplica św. Kazimierza w katedrze wileńskiej.

Król Zygmunt III Waza nakazał odbudowę przeznaczając na ten cel 4 tys. złotych. Budowę prowadzono z przerwami, spowodowanymi zarazami, w latach 1612-1632. Wzniesiono wtedy dwie symetryczne wieże, z których jedną wkrótce rozebrano. W tym też czasie podjęto dzieło budowy kaplicy św. Kazimierza (autorstwa Constantina Tencalli, zbudowanej 1623-1636, poświęconej najstarszemu synowi Kazimierza Jagiellończyka, tutaj pochowanemu, patronowi Litwy). Wzorowana na kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, sto lat późniejsza, pięknie dekorowana, wykonana z czarnego i białego marmuru, ozdobiona posągami Jagiellonów, stanowi do dziś ozdobę wileńskiej świątyni. W 1648 roku złożono w kaplicy św. Kazimierza serce króla Władysława IV. Kolejne zniszczenia katedry przyniosła wojna z Moskwą, podczas której najeźdźcy po zdobyciu Wilna zamienili katedrę w stajnię. Po oswobodzeniu miasta w 1660 roku, katedrę odnowiono po 1666 roku. W 1686 roku biskup Kotowicz wzniósł nowy ołtarz główny. Katedra została także uszkodzona przez Szwedów w 1706 r.

Katedra klasycystyczna

Po zawaleniu się wieży nad Kaplicą Częstochowską w 1769 roku (zginęło wtedy sześciu księży^[1]) co spowodowało częściowe zawalenie sklepień, katedrę zamknięto, a nabożeństwa tymczasowo przeniesiono do kościoła św. Jana. Odbudowę podjęto w 1777 roku z inicjatywy biskupa Massalskiego, który wysłał projekt architekta Wawrzyńca Gucewicza do akceptacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po akceptacji króla rozpoczęto budowę nowej katedry w stylu klasycystycznym, która to budowa trwała z przerwami do 1801 roku. Po śmierci Gucewicza ostatnie prace prowadził Michał Szulc. Nowa katedra zachowała trójnawowy układ wywodzący się jeszcze z gotyckiej katedry. Wschodnia fasada ozdobiona została sześciokolumnowym portykiem, a u szczytu fasady wznoszą się figury św. Kazimierza i św. Stanisława. W kolumnadzie fasady południowej ustawiono posągi królów polskich i wielkich książąt litewskich, które wykonał Kazimierz Jelski. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Franciszka Smuglewicza Zamordowanie św. Stanisława przez Bolesława Śmiałego. Przy końcu naw bocznych umieszczono posągi Miłość Bliźniego i Miłość Boga, których autorem Tommaso Righi. Righi jest także autorem posągów w zewnętrznych niszach katedry oraz rzeźb na tympanonie i fryzu nad wejściem. Na filarach od strony głównej nawy znajdują się obrazy pędzla Franciszka Smuglewicza przedstawiające dwunastu apostołów. Na ścianach bocznych znajduje się 16 obrazów Constantina Villaniego. Świątynię otacza 11 kaplic, z czego dwie zachowały się z poprzedniej katedry: wyżej wspomniana kaplica św. Kazimierza oraz kaplica Wołłowiczowska (zwana też Królewską lub Niepokalanego Poczęcia).

W 1838 roku ułożono nową kamienna posadzkę. W 1858 roku odnowiono Kaplicę św. Kazimierza. Po powodzi w 1931 r. przy okazji remontu odkryto w podziemiach katedry zapomniane grobowce królewskie (m.in. Aleksandra Jagiellończyka oraz Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny – żon Zygmunta Augusta). Pochowany tu był też m.in. Olbracht Gasztołd (ojciec Stanisława, pierwszego męża Barbary Radziwiłłówny, najbogatszy człowiek na Litwie w swojej epoce), złożono tu też serce Władysława IV Wazy. Wtedy też założono pod katedrą mauzoleum dla prochów królewskich.

Podczas rządów radzieckich katedra została w 1950 roku zamknięta i przekształcona na magazyn. W tedy też, 29-30 czerwca 1950 roku wysadzono w powietrze figury świętych stojące na szczycie fasady. Usunięto także liczne tablice pamiątkowe w języku polskim. Potem odbywały się tutaj koncerty organowe. Nabożeństwa zaczęto ponownie odprawiać tutaj od 1985 r., choć oficjalnie cały czas była to galeria obrazów. W 1989 r. katedra została rekonsekrowana, wkrótce potem odnowiona, odtworzono m.in. posągi na szczycie fasady. Obecnie odprawiane są tam msze tylko w języku litewskim.

Kaplice

Kaplica św. Kazimierza (albo Nowa Królewska)
Kaplica św. Marii Magdaleny (albo biskupia) - W kaplicy znajdują się groby biskupów wileńskich: Jana Ochstata, Jerzego Tyszkiewicza, Macieja Ancuta, Karola Pancerzyńskiego, Jana Zawiszy, Michała Zieńkowicza, Ignacego Massalskiego, Andrzeja Benedykta Kłągiewicza, Antoniego Franciszka Awdziewicza.
Kaplica św. Ignacego Loyoli - W kaplicy spoczywa wojewodzina mińska Zofia Wiśniowiecka, krajczy Jan Radziwiłł i biskup Jan Cywiński.
Kaplica św. Pawła (albo Montwidowska) - zbudowana została przez Wawrzyńca Gucewicza w miejscu dawnego wyjścia bocznego.
Kaplica Ukrzyżowanego Zbawiciela (albo Gasztołdowska) - odnowiona w XVII w. przez kanonika Benedykta Żuchorskiego. Dawniej znajdowały się w niej dwa renesansowe nagrobki.
Kaplica św. Jana Nepomucena (dawniej Częstochowska) - zbudowana przez bp Wojciecha Tabora w 1495 r. Odbudowana przez bp. Massalskiego po 1781 r., którą dokończył bp Jan Nepomucen Kossakowski, który został w niej pochowany.
Kaplica św. Władysława - w kaplicy znajduje się portatyl poświęcony w 1781 r.
Kaplica Wołłowiczowska (albo Niepokalanego Poczęcia, albo Królewska) z 1631 r. w stylu barokowym. W jej gotyckiej poprzedniczce z XV wieku pw. św. Stanisława odbył się ślub Aleksandra Jagiellończyka i Heleny Moskiewskiej oraz potajemny ślub króla Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. Kaplice zwano Królewską ponieważ do czasu wybudowania Kaplicy św. Kazimierza to w niej pochowani byli członkowie rodziny królewskiej pochowani w Wilnie. W XVII w. umieszczono w niej nagrobek fundatora barokowej przebudowy biskupa Eustachego Bogorii Wołłowicza. Obok Kaplicy św. Kazimierza jest to jedyna oryginalna kaplica zachowana z katedry sprzed klasycystycznej przebudowy Gucewicza. Znajduje się w niej łaciński napis oznaczający w tłumaczeniu "Niech będzie nieszczęśliwym ten, kto się to dzieło zrujnować poważy".
Kaplica Zwiastowania NMP (albo Kieżgajłowska) - klasycystyczna, odnowiona w 1837 r.
Kaplica św. Piotra - w stylu klasycystycznym z obrazem św. Piotra autorstwa Smuglewicza oraz Wieczerzy Pańskiej autorstwa Kanuty Rusieckiego.
Kaplica Grobu Świętego^[2]

Groby królów i królowych Polski

Aleksander Jagiellończyk - król Polski w latach 1501-1506
Elżbieta Habsburżanka - królowa Polski w latach 1543-1545
Barbara Radziwiłłówna - królowa Polski w latach 1550-1551
serce króla Władysława IV Wazy

Nagrobki

Wg Kraszewskiego we wnętrzach katedry znajdowały się 64, a wg Balińskiego 33 pomniki pamiątkowe, z których do pocz. XX wieku zachowały się następujące tablice nagrobne, na filarach:

biskupa Benedykta Wojny (zm. 1615)
biskupa sufragana Mikołaja Słupskiego (zm. 1688)
kanonika Marcina Szulca Wolfowicza (zm. 1640)
Olausa Algina (zm. 1638)
Barbary Zawiszy (zm. 1603)
Anny Naporkowskiej i Tomasza Ławrynowicza z 1636

na pilastrach:

kanonika Adama Zabłockiego (zm. 1648)
biskupa Andrzeja Benedykta Kłębowicza (zm. 1841)
biskupa Jerzego Tyszkiewicza z 1724 r.
Katarzyny de Potok (zm. w 1643 r., córki Stefana Potockiego)
chorążego Samuela Paca (zm. 1627)
Tomasza Wawrzeckiego (zm. 1816)
księcia Witolda z 1853 r. autorstwa Józefa Kozłowskiego z fundacji hr. Eustachego Tyszkiewicza ze znajdującym się powyżej obrazem księcia Witolda przywiezionym z Brześcia i gotyckim ołtarzykiem NMP.
hrabiów Zawiszów z 1700 r.^[3]

↑ Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 112.
↑ Zahorski Władysław Katedra wileńska, Wilno 1904, s.104-128
↑ Zahorski Władysław Katedra wileńska, Wilno 1904, s.146-150

Linki zewnętrzne

Kościół Zamkowy czyli Katedra wileńska, Wilno 1908.

Szablon:Wilno

Szablon:Link FA

[1] Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 112.

[2] Zahorski Władysław Katedra wileńska, Wilno 1904, s.104-128

[3] Zahorski Władysław Katedra wileńska, Wilno 1904, s.146-150

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 81: / Linia 81: @@
 === Pierwsza katedra ===
-Początków katedry wileńskiej można szukać w 2 poł. XIII w., gdy w 1251 r. książę [[Mendog]] przyjął w Nowogródku [[chrzest]], a w 1253 r. wyświęcony na biskupa misyjnego Litwy został Chrystian, być może rozpoczęto wznoszenie świątyni. Znalezione pozostałości [[fundament]]ów pod dzisiejszą katedrą zdają się to potwierdzać{{fakt|data=2010-03}}. Najprawdopodobniej po odejściu Mendoga od chrześcijaństwa w 1261 r. budowlę tę (być może jeszcze nieukończoną) zburzono.
+Początków katedry wileńskiej być może można szukać w 2 poł. XIII w., gdy w 1251 r. książę [[Mendog]] przyjął w Nowogródku [[chrzest]], a w 1253 r. wyświęcony na biskupa misyjnego Litwy został Chrystian. Wtedy mogło zostać rozpoczęte wznoszenie pierwszej świątyni. Znalezione pozostałości [[fundament]]ów pod dzisiejszą katedrą zdają się to potwierdzać{{fakt|data=2010-03}}. Najprawdopodobniej po odejściu Mendoga od chrześcijaństwa w 1261 r. budowlę tę (być może jeszcze nieukończoną) zburzono. Istnienie jednak tej świątyni nie jest pewne.
 === Katedra gotycka ===
-Ponownie budowę katedry rozpoczęto w końcu XIV w. – gdy w 1386 r. chrzest przyjął książę [[Władysław II Jagiełło|Jagiełło]], a w 1387 r. powstało [[archidiecezja wileńska|biskupstwo wileńskie]]. Katedrę, której nadano wezwanie [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]], [[patron (chrześcijaństwo)|patrona]] Polski, wzniesiono na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, na terenie [[Zamek Dolny w Wilnie|Zamku Dolnego]]. Katedra nie miała szczęścia – fundacja Jagiełły spłonęła w 1399 r., kolejny kościół, budowany przez [[Witold Kiejstutowicz|Witolda]] – w 1419 r. (rok wcześniej pochowano tam jego żonę Annę). W odbudowanej po raz kolejny katedrze [[gotyk|gotyckiej]] pochowano wielkiego księcia Witolda, a w 1506 r. króla [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]]. W pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto gruntowny remont katedry (m.in. umieszczono [[dzwonnica|dzwonnicę]] w baszcie obronnej Zamku Dolnego), zniweczony jednak następnym pożarem (1530).
+Potwierdzoną w źródłach pisemnych świątynię rozpoczęto budować po 1386 r. gdy chrzest przyjął książę [[Władysław II Jagiełło|Jagiełło]], a w 1387 r. powstało [[archidiecezja wileńska|biskupstwo wileńskie]]. Katedrę, której nadano wezwanie [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]], [[patron (chrześcijaństwo)|patrona]] Polski, wzniesiono na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, na terenie [[Zamek Dolny w Wilnie|Zamku Dolnego]]. Katedra Jagiełły spłonęła w 1399 r., jednak w 1419 roku została zakończona jej odbudowa przez [[Witold Kiejstutowicz|Witolda]] (rok wcześniej pochowano tam jego żonę Annę). W odbudowanej po raz kolejny katedrze [[gotyk|gotyckiej]] pochowano wielkiego księcia Witolda, a w 1506 r. króla [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]]. W pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto gruntowny remont katedry (m.in. umieszczono [[dzwonnica|dzwonnicę]] w baszcie obronnej Zamku Dolnego), zniweczony jednak następnym pożarem (1530).
 === Katedra renesansowa ===
@@ Linia 100: / Linia 100: @@
 Po zawaleniu się wieży nad Kaplicą Częstochowską w 1769 roku (zginęło wtedy sześciu księży<ref>''Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione'', Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 112.</ref>) co spowodowało częściowe zawalenie sklepień, katedrę zamknięto, a nabożeństwa tymczasowo przeniesiono do kościoła św. Jana. Odbudowę podjęto w 1777 roku z inicjatywy biskupa Massalskiego, który wysłał projekt architekta [[Wawrzyniec Gucewicz|Wawrzyńca Gucewicza]] do akceptacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po akceptacji króla rozpoczęto budowę nowej katedry w stylu klasycystycznym, która to budowa trwała z przerwami do 1801 roku. Po śmierci Gucewicza ostatnie prace prowadził Michał Szulc. Nowa katedra zachowała trójnawowy układ wywodzący się jeszcze z gotyckiej katedry. Wschodnia [[fasada]] ozdobiona została sześciokolumnowym [[portyk]]iem, a u szczytu fasady wznoszą się figury [[Święty Kazimierz|św. Kazimierza]] i św. Stanisława. W kolumnadzie fasady południowej ustawiono posągi królów polskich i wielkich książąt litewskich, które wykonał [[Kazimierz Jelski]]. W głównym ołtarzu znajduje się obraz [[Franciszek Smuglewicz|Franciszka Smuglewicza]] ''Zamordowanie [[Stanisław ze Szczepanowa|św. Stanisława]] przez [[Bolesław II Szczodry|Bolesława Śmiałego]]''. Przy końcu naw bocznych umieszczono posągi Miłość Bliźniego i Miłość Boga, których autorem [[Tommaso Righi]]. Righi jest także autorem posągów w zewnętrznych niszach katedry oraz rzeźb na tympanonie i fryzu nad wejściem. Na filarach od strony głównej nawy znajdują się obrazy pędzla Franciszka Smuglewicza przedstawiające dwunastu apostołów. Na ścianach bocznych znajduje się 16 obrazów Constantina Villaniego. Świątynię otacza 11 kaplic, z czego dwie zachowały się z poprzedniej katedry: wyżej wspomniana kaplica św. Kazimierza oraz kaplica Wołłowiczowska (zwana też Królewską lub Niepokalanego Poczęcia).
-W 1838 roku ułożono nową kamienna posadzkę. W 1858 roku odnowiono Kaplicę św. Kazimierza. W 1931 r. przy okazji remontu odkryto w podziemiach katedry zapomniane grobowce królewskie (m.in. [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]] oraz [[Elżbieta Habsburżanka|Elżbiety Habsburżanki]] i Barbary Radziwiłłówny – żon Zygmunta Augusta). Pochowany tu był też m.in. [[Olbracht Gasztołd]] (ojciec [[Stanisław Gasztołd|Stanisława]], pierwszego męża Barbary Radziwiłłówny, najbogatszy człowiek na Litwie w swojej epoce), złożono tu też serce [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazy]].
+W 1838 roku ułożono nową kamienna posadzkę. W 1858 roku odnowiono Kaplicę św. Kazimierza. Po powodzi w 1931 r. przy okazji remontu odkryto w podziemiach katedry zapomniane grobowce królewskie (m.in. [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]] oraz [[Elżbieta Habsburżanka|Elżbiety Habsburżanki]] i Barbary Radziwiłłówny – żon Zygmunta Augusta). Pochowany tu był też m.in. [[Olbracht Gasztołd]] (ojciec [[Stanisław Gasztołd|Stanisława]], pierwszego męża Barbary Radziwiłłówny, najbogatszy człowiek na Litwie w swojej epoce), złożono tu też serce [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazy]]. Wtedy też założono pod katedrą mauzoleum dla prochów królewskich.
-Podczas rządów radzieckich katedra początkowo została przekształcona na magazyn – wysadzono w powietrze figury świętych stojące na szczycie fasady. Usunięto także liczne tablice pamiątkowe w języku polskim. Potem odbywały się tutaj koncerty organowe. Nabożeństwa zaczęto ponownie odprawiać tutaj od 1985 r., choć oficjalnie cały czas była to galeria obrazów. W 1989 r. katedra została [[konsekracja kościoła|rekonsekrowana]], wkrótce potem odnowiona, odtworzono m.in. posągi na szczycie fasady. Obecnie odprawiane są tam msze tylko w języku litewskim.
+Podczas rządów radzieckich katedra została w 1950 roku zamknięta i  przekształcona na magazyn. W tedy też, 29-30 czerwca 1950 roku wysadzono w powietrze figury świętych stojące na szczycie fasady. Usunięto także liczne tablice pamiątkowe w języku polskim. Potem odbywały się tutaj koncerty organowe. Nabożeństwa zaczęto ponownie odprawiać tutaj od 1985 r., choć oficjalnie cały czas była to galeria obrazów. W 1989 r. katedra została [[konsekracja kościoła|rekonsekrowana]], wkrótce potem odnowiona, odtworzono m.in. posągi na szczycie fasady. Obecnie odprawiane są tam msze tylko w języku litewskim.
 == Kaplice ==