Prużana: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m →Wiek XIX: ort. |
→Zabytki: drobne redakcyjne |
||
Linia 107: | Linia 107: | ||
* Cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 1857-1880 |
* Cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 1857-1880 |
||
* Kaplica cmentarna z 1852 i cmentarz katolicki |
* Kaplica cmentarna z 1852 i cmentarz katolicki |
||
* budynki wielorodzinne w [[Styl_narodowy#Styl_swojski_i_dworkowy|stylu dworkowym]] dla urzędników państwowych z okresu II RP |
|||
* Synagoga |
* Synagoga |
||
* cmentarz żydowski |
* cmentarz żydowski |
Wersja z 14:28, 18 paź 2012
Szablon:Miasto zagranica infobox
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Pru%C5%BEany%2C_Rynak._%D0%9F%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%A0%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%281915%29.jpg/220px-Pru%C5%BEany%2C_Rynak._%D0%9F%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%8B%2C_%D0%A0%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BA_%281915%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Pruzhany_palace.jpg/220px-Pruzhany_palace.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Pru_cult.jpg/220px-Pru_cult.jpg)
Prużana (biał. i ros. Пружаны; jidysz פרוזשענע, Prużane) – miasto na Białorusi, położone w obwodzie brzeskim, liczące 19,0 tys. mieszkańców (2010).
Demografia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/timeline/cuyy22ewb6hl4gbw2so8fhidg07cgjv.png)
Historia
Wiek XV
Po raz pierwszy wzmiankowane w 1487 pod nazwą Dobuczyn, stanowiło część Wielkiego Księstwa Litewskiego, województwa brzesko-litewskiego.
Wiek XVI
Po śmierci księcia kobryńskiego Jana (syna Szymona), Dobuczyn stał się własnością jego żony Teodory, król Polski Zygmunt I Stary nadał miejscowość (1519) marszałkowi W. Kościewiczowi, a później swojej żonie królowej Bonie. Miasto znajdowało się w powiecie kobryńskim województwa podlaskiego, a od 1566 w powiecie i województwie brzesko-litewskim. Córka Zygmunta Starego, królowa Polski Anna Jagiellonka nadała (1588) miejscowości, znanej już jako Prużana magdeburskie prawa miejskie i herb (w srebrnym polu błękitny wąż ze złotą koroną na głowie, trzymający w pysku dziecko).
Po (1589) nowo wybrany król Polski Zygmunt III Waza zatwierdził to swoim przywilejem (zezwalającym na organizowanie 4 jarmarków rocznie), nieznacznie zmieniając herb miasta. Jest on bardzo podobny do herbu Mediolanu – matka Anny Jagiellonki królowa Bona Sforza była córką księcia Mediolanu Gian Galeazzo Sforzy.)
Zbudowany został „dwór królewski” – drewniany pałac z zabudowaniami gospodarczymi. W końcu XVI wieku miasto liczyło ponad 1000 mieszkańców.
Wiek XVII i XVIII
Coraz liczniej napływali do miasta koloniści żydowscy. Żydzi (także z sekty karaimów – pochodzącej z VIII wieku i nie uznającej Talmudu), w XVIII wieku stanowili już około 40% ludności liczącego 1,5 tys. mieszkańców miasteczka (pierwsza synagoga powstała jeszcze w 1463 roku). Po zniszczeniach, wywołanych najazdami Kozaków, Szwedów i Rosjan ocalało zaledwie 20% zabudowy miasta.
W III rozbiorze (1795) miasto zostało zagarnięte przez Rosję. Klucz prużański otrzymał od carycy Katarzyny II rosyjski generał-feldmarszałek Piotr Rumiancew-Zadunajski (1725-1796), gubernator Ukrainy (od 1764), zwycięzca wojsk tureckich (1768-1774), dowodzący częścią sił rosyjskich podczas tłumienia insurekcji kościuszkowskiej (1794), który wkrótce sprzedał go tajnemu radcy Jahminowi, od którego kupiła Prużanę rodzina Szwejkowskich.
Wiek XIX
Miasto w 1817 roku liczyło 800 mieszkańców, 20 lat później już 5,5 tys. mieszkańców. Od połowy XIX wieku w mieście odbywały się przedstawienia teatralne. Działał browar, garbarnia i młyn. Car ustanowił w tym czasie rosyjski herb miasta (1845). Podczas powstania styczniowego w okolicach Prużan walczyły polskie oddziały powstańcze (R. Rogińskiego, S. Sangina i B. Rylskiego). 13 lutego 1863 powstańcy wyzwolili na krótko Prużanę. Miasto zostało wkrótce strawione przez pożar (1863), w końcu XIX wieku liczyło ponad 7,5 tys. mieszkańców. Budowa linii kolejowej w końcu XIX wieku w odległości 13 km od miasta uniemożliwiła jego dalszy rozwój. Na przełomie XIX i XX wieku Prużana stała się ważnym ośrodkiem garncarstwa.
Wiek XX
W styczniu 1919 roku Prużanę zajęli bolszewicy. 30 stycznia 1919 roku miejscowość została zdobyta przez Wileński Oddział Wojska Polskiego pod dowództwem rtm. Władysława Dąbrowskiego[1]. Wkrótce jednak oddział ten opuścił miejscowość. Dopiero 11 lutego 1919 roku Prużana została trwale zajęta przez polską piechotę z grupy gen. Listowskiego[2].
W II Rzeczypospolitej Prużana były stolicą powiatu województwa poleskiego. 60% ludności żydowskiej zamieszkującej Prużanę posiadało zdecydowaną większość we władzach samorządowych miasteczka, liczącego ponad 5 tys. mieszkańców. Za II RP miasto było siedzibą wiejskiej gminy Prużana. 18 kwietnia 1934 do miasta włączono część gminy Prużany (część majątku Gubernia i posiadłość Augustynówka)[3].
Od 1924 stacjonował tu 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich. Miasto było też macierzystym garnizonem dla 20 Pułku Artylerii Lekkiej.
19 września 1939 Prużanę zajęły sowieckie oddziały 4 Armii komdywa Wasilija J. Czujkowa.
Okupujący Prużanę od 23 czerwca 1941 do 17 lipca 1944 Niemcy nałożyli początkowo na społeczność żydowską kontrybucję (500.000 rubli, 2 kilogramy złota i 10 kg srebra) płatną w ciągu 1 doby. W sierpniu 1941 utworzyli getto, z którego wywieziono Żydów do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Na miejscu zginęło ponad 4000 Żydów. Miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.
Najstarszą część miasta tworzą ulice Kobryńska (obecnie „Sowiecka”) i Słonimska (obecnie „Komsomolska”), na skrzyżowaniu których znajdował się rynek. Pomiędzy nimi a rzeką Muchawiec znajdowało się centrum miasteczka z kościołem, cerkwią unicką i sądami (grodzkim i ziemskim). W latach 60. dawną synagogę zamieniono na elektrownię.
Zabytki
- Zespół pałacowy Szwykowskich – pałac w stylu willi włoskiej z I poł. XIX w. w majątku Szwykowskich. Po 1863 dobra skonfiskowane przez cara, a budynek przeznaczono na siedzibę powiatu. Zachowały się też dwie oficyny.
- Park krajobrazowy o pow. 8 ha.
- Sukiennice
- Kościół katolicki pw. (Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. ? św. Michała Archanioła), neoklasycystyczny z 1883. Wikariuszem był tutaj obecny kardynał ks. Kazimierz Świątek. Sowieci, okupujący miasto od 1944 zamknęli kościół i przebudowali (1950) na dom kultury. 1 kwietnia 1993 został zwrócony wiernym.
- Cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 1857-1880
- Kaplica cmentarna z 1852 i cmentarz katolicki
- budynki wielorodzinne w stylu dworkowym dla urzędników państwowych z okresu II RP
- Synagoga
- cmentarz żydowski
Ludzie związani z miastem
- Marian Baranowski (1910-1940) – polski podporucznik piechoty rezerwy w Wojsku Polskim, nauczyciel, zamordowany przez Rosjan w Charkowie
- Danuta Kabacińska-Knapik – polska profesor, wieloletni pracownik i zastępca kierownika Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Zawodowych Akademii Medycznej we Wrocławiu
- Mirosław Korolko (1935-2006) – polski historyk literatury, profesor
- Lucjan Kraszewski – polski malarz, rysownik i fotografik, jeden z prekursorów polskiej fotografii artystycznej, powstaniec
- Józef Ignacy Kraszewski – polski pisarz i działacz patriotyczny, jego rodzice mieszkali w majątku Dołha koło Prużany
- Romuald Kropat (1927-2008) – polski operator filmowy i radiesteta, realizował m.in. jako operator zdjęcia do filmu Czterej pancerni i pies
- Jerzy Roman Nowicki (1908-1940) – polski porucznik w Wojsku Polskim, muzyk, zamordowany przez Rosjan w Katyniu
- Józef Karol Potocki – polski pisarz i publicysta
- Czesław Zbierański – major Wojska Polskiego, inżynier i konstruktor lotniczy, starosta powiatu prużańskiego
- Kazimierz Świątek – polski kardynał Kościoła rzymskokatolickiego, emerytowany arcybiskup metropolita mińsko-mohylewski, administrator apostolski diecezji pińskiej i były przewodniczący Konferencji Episkopatu Rzymskokatolickiego Białorusi
- ↑ Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 52–53.
- ↑ Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 56.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 33, poz. 306
Bibliografia
- Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.
Linki zewnętrzne
- strona kresowiaków o Prużanie
- Prużana, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 110 .