Powstanie zabajkalskie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
ilustracja |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 33: | Linia 33: | ||
Na skutek niepowodzeń szerszego zrywu, [[Narcyz Celiński]] i [[Gustaw Szaramowicz]] stali się organizatorami zbrojnego wystąpienia, które miało doprowadzić do oswobodzenia Polaków zesłanych w okolice [[Irkuck]]a, a w przypadku powodzenia – do ich przedostania się do [[Chiny|Chin]]<ref name="Kieniewicz"/>. Inicjatywę poparli głównie „[[Stronnictwo czerwonych|czerwoni]]”, natomiast „[[Stronnictwo białych|biali]]” wykazywali ostrożność<ref name="Kieniewicz"/>. |
Na skutek niepowodzeń szerszego zrywu, [[Narcyz Celiński]] i [[Gustaw Szaramowicz]] stali się organizatorami zbrojnego wystąpienia, które miało doprowadzić do oswobodzenia Polaków zesłanych w okolice [[Irkuck]]a, a w przypadku powodzenia – do ich przedostania się do [[Chiny|Chin]]<ref name="Kieniewicz"/>. Inicjatywę poparli głównie „[[Stronnictwo czerwonych|czerwoni]]”, natomiast „[[Stronnictwo białych|biali]]” wykazywali ostrożność<ref name="Kieniewicz"/>. |
||
W dniu 24 czerwca 1866 roku grupa około 48 polskich zesłańców spośród 723 budujących drogę w [[Kułtuk (miejscowość w Rosji)|Kułtuk]] niedaleko granicy chińskiej nad jeziorem [[Bajkał]] rozbroiła pilnujących ich konwojentów<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Weterani powstania styczniowego: Lisy Bajkału |data dostępu = 2018-03-16 |url = http://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/180309441-Weterani-powstania-styczniowego-Lisy-Bajkalu.html |język = pl}}</ref>. Zesłańcami podczas ataku dowodził Kazimierz Arcimowicz. Następnie około |
W dniu 24 czerwca 1866 roku grupa około 48 polskich zesłańców spośród 723 budujących drogę w [[Kułtuk (miejscowość w Rosji)|Kułtuk]] niedaleko granicy chińskiej nad jeziorem [[Bajkał]] rozbroiła pilnujących ich konwojentów<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Weterani powstania styczniowego: Lisy Bajkału |data dostępu = 2018-03-16 |url = http://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/180309441-Weterani-powstania-styczniowego-Lisy-Bajkalu.html |język = pl}}</ref>. Zesłańcami podczas ataku dowodził Kazimierz Arcimowicz. Następnie około 150 osobowa grupa podjęła marsz wzdłuż jeziora i dotarli do pierwszej stanicy nad Amurem, gdzie rozbroili carski posterunek i przerwali łączność telegraficzną z Irkuckiem. Późnym wieczorem oddział Arcimowicza przybył do Murynia, gdzie Rosjan rozbroiła wcześniej grupa Gustawa Szaramowicza. Tego samego dnia podobne rozbrojenia nastąpiły w innych miejscach, gdzie pracowali katorżnicy. Po tych walkach powstańcy ogłosili się ''Syberyjskim Legionem Wolnych Polaków''<ref name=":0" />. Mimo to do ruchu przyłączyła się tylko część zesłańców. Powstańcy utworzyli oddział kawalerii, na czele z Leopoldem Eljaszewiczem, który wyruszył przez Śnieżną do Miszychy, a następnego dnia za nim ruszył dowodzący piechotą Szaramowicz<ref name=":1">{{Cytuj |tytuł = Ostatni bój nad Bajkałem |data dostępu = 2018-03-16 |url = http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/971168//3}}</ref>. W wyniku tych działań zajęto Miszychę, gdzie także rozbrojono żołnierzy carskich. 26 czerwca do Irkucka dotarła wiadomość o wybuchu powstania, w związku z czym z miasta wyruszył 1000 osobowy oddział wojsk rosyjskich z armatą, do którego wkrótce dołączyło około 2 tys. miejscowej ludności. Jednostką dowodził gubernator [[Bolesław Kukiel]] - Polak w służbie rosyjskiej<ref name=":0" />. Wysłał on statkiem przez Bajkał do Posolska, oddział dowodzony przez mjra Rika, aby przeciął drogę powstańcom w kierunku granicy chińskiej<ref name=":1" />. 27 czerwca powstańcy pod dowództwem Jakuba Rejnera i Władysława Kotkowskiego przypuścili nieudany atak na miejscowość Lichanowa, gdzie uwolnili 102 zesłańców, jednak ich atak na stację nie udał się, a około 2 km w kierunku Posolska zostali zepchnięci przez oddział Rika<ref name=":0" />. Po tym niepowodzeniu dowództwo objął Szaramowicz, który wyruszył z Miszychę w kierunku granicy chińskiej. 28 czerwca 400 osobowy oddział rosyjski Rika zepchnął powstańców za rzekę Bystra, gdzie zaatakował ich pokonał dzięki przewadze w zbrojeniu. Atak powstańczych kosynierów załamał się<ref name="Kieniewicz"/>. Po boju nad Bystrą powstańcy z oddziału Szaramowicza podzielili się na dwie 40 osobowe grupy. Jedna z nich Kotkowskiego ruszył na Kiachtę, a drugi Szaramowicza w kierunku rzeczki Temnik. Konni Celińskiego ruszyli w kierunku stepu selengińskiego. Poszczególne grupy zostały rozbite pod Ilingen, Ormante i Kiachtą<ref name=":1" />. Ostatnie starcie nastąpiło [[28 czerwca]], gdy w [[bitwa pod Miszychą|bitwie]] pod [[Miszycha|Miszychą]] zginęło 38 powstańców, a 12 zmarło w wyniku ran<ref>[http://web.archive.org/web/20070928075826/http://kcbs.comsat.ru/index.php/option/content/task/view/id/895 Vladimir Polomoshin: Ne zginela Polska]</ref>. Część z nich próbowała się przedostać ku granicy chińskiej, została jednak ujęta<ref name="Kieniewicz"/>. |
||
Spośród 683 postawionych przed sądem wojennym powołanym przez generał gubernatora Michaiła Korsakowa, 255 osób uniewinniono, a 418 skazano<ref name="Kieniewicz"/>. Spośród nich 197 powstańców miało przebywać na zesłaniu do śmierci (objęły ich amnestie w 1873 i 1881 roku)<ref name=":0" />. [[19 listopada]] 1866 ogłoszono wyrok, na mocy którego na [[kara śmierci|karę śmierci]] skazano siedmiu przywódców powstania<ref name=":0" />. Ostatecznie rozstrzelano jedynie czterech z nich: Narcyza Celińskiego, Gustawa Szaramowicza, [[Władysław Kotkowski|Władysława Kotkowskiego]] i [[Jakub Reiner|Jakuba Reinera]]. |
Spośród 683 postawionych przed sądem wojennym powołanym przez generał gubernatora Michaiła Korsakowa, 255 osób uniewinniono, a 418 skazano<ref name="Kieniewicz"/>. Spośród nich 197 powstańców miało przebywać na zesłaniu do śmierci (objęły ich amnestie w 1873 i 1881 roku)<ref name=":0" />. [[19 listopada]] 1866 ogłoszono wyrok, na mocy którego na [[kara śmierci|karę śmierci]] skazano siedmiu przywódców powstania<ref name=":0" />. Ostatecznie rozstrzelano jedynie czterech z nich: Narcyza Celińskiego, Gustawa Szaramowicza, [[Władysław Kotkowski|Władysława Kotkowskiego]] i [[Jakub Reiner|Jakuba Reinera]]. |
||
| Linia 39: | Linia 39: | ||
Przed wykonaniem wyroku skazańcy napisali listy do swoich rodzin. Listy te jednak nigdy nie dotarły do adresatów. Władze rosyjskie wysłały je najpierw do [[Petersburg]]a, gdzie [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] wydał polecenie niedoręczenia ich osobom, dla których były przeznaczone<ref>Niektóre listy opublikowano w roku 1963 w „Przeglądzie Historycznym”, Henryk Skok. ''Powstanie polskich zesłańców za Bajkałem w 1866 r.''. „Przegląd Historyczny”. LIV (2), s. 244–269, 1963.</ref>. |
Przed wykonaniem wyroku skazańcy napisali listy do swoich rodzin. Listy te jednak nigdy nie dotarły do adresatów. Władze rosyjskie wysłały je najpierw do [[Petersburg]]a, gdzie [[Aleksander II Romanow|Aleksander II]] wydał polecenie niedoręczenia ich osobom, dla których były przeznaczone<ref>Niektóre listy opublikowano w roku 1963 w „Przeglądzie Historycznym”, Henryk Skok. ''Powstanie polskich zesłańców za Bajkałem w 1866 r.''. „Przegląd Historyczny”. LIV (2), s. 244–269, 1963.</ref>. |
||
Wyroki śmierci wykonano [[27 listopada]] 1866 w Irkucku na przedmieściu Uszakowka, za rogatką „jakucką”, u podnóża gór w pobliżu rzeki [[Angara|Angary]]. |
Wyroki śmierci wykonano [[27 listopada]] 1866 w Irkucku na przedmieściu Uszakowka, za rogatką „jakucką”, u podnóża gór w pobliżu rzeki [[Angara|Angary]]. Ostatniej posługi udzielił powstańcom ksiądz Krzysztof Szwernicki, proboszcz katolicki parafii irkuckiej, również zesłaniec<ref name=":1" />. |
||
W ostatnim liście Gustaw Szaramowicz napisał: ''„Ojcze mój i przyjacielu! Jutro umieram, ale 32 lata żyłem uczciwie. Przyczyną uczciwości mojej Ty, przyczyną śmierci mojej – ja. Posłano nas daleko; nam chciało się iść jeszcze dalej, ja byłem naczelnikiem: broń była w robocie; do starych klęsk dodała się nowa; rząd to nazwał buntem – i jutro będę rozstrzelany [...]. Kraj mój, Ty i Matka – oto ostatnia myśl moja"''<ref name=":1" />. |
|||
Powstanie zabajkalskie było ostatnim bojem samodzielnego oddziału polskiego z Rosjanami przed wymarszem na Legionów Józefa Piłsudskiego. |
|||
== Upamiętnienie == |
== Upamiętnienie == |
||
Wersja z 14:06, 16 mar 2018
 {{{opis grafiki}}} | |||
| Czas |
{{{czas}}} | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo Rosjan | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie świata  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |||
Powstanie zabajkalskie – powstanie polskich zesłańców na katorgę, które wybuchło 24 czerwca 1866 w Kułtuk w Kraju Zabajkalskim.
Historia
Po powstaniu styczniowym za Ural, do kopalń i na osiedlenie, zesłano ponad 20 tysięcy powstańców[1]. Wygnańcy porozumiewali się ze sobą, a także z zesłańcami rosyjskimi. Tak powstał zamysł wspólnego powstania, którego celem miałoby być wyzwolenie więźniów; ruch ten został jednak rozbity na początku 1866 przez aresztowania[1].
Na skutek niepowodzeń szerszego zrywu, Narcyz Celiński i Gustaw Szaramowicz stali się organizatorami zbrojnego wystąpienia, które miało doprowadzić do oswobodzenia Polaków zesłanych w okolice Irkucka, a w przypadku powodzenia – do ich przedostania się do Chin[1]. Inicjatywę poparli głównie „czerwoni”, natomiast „biali” wykazywali ostrożność[1].
W dniu 24 czerwca 1866 roku grupa około 48 polskich zesłańców spośród 723 budujących drogę w Kułtuk niedaleko granicy chińskiej nad jeziorem Bajkał rozbroiła pilnujących ich konwojentów[2]. Zesłańcami podczas ataku dowodził Kazimierz Arcimowicz. Następnie około 150 osobowa grupa podjęła marsz wzdłuż jeziora i dotarli do pierwszej stanicy nad Amurem, gdzie rozbroili carski posterunek i przerwali łączność telegraficzną z Irkuckiem. Późnym wieczorem oddział Arcimowicza przybył do Murynia, gdzie Rosjan rozbroiła wcześniej grupa Gustawa Szaramowicza. Tego samego dnia podobne rozbrojenia nastąpiły w innych miejscach, gdzie pracowali katorżnicy. Po tych walkach powstańcy ogłosili się Syberyjskim Legionem Wolnych Polaków[2]. Mimo to do ruchu przyłączyła się tylko część zesłańców. Powstańcy utworzyli oddział kawalerii, na czele z Leopoldem Eljaszewiczem, który wyruszył przez Śnieżną do Miszychy, a następnego dnia za nim ruszył dowodzący piechotą Szaramowicz[3]. W wyniku tych działań zajęto Miszychę, gdzie także rozbrojono żołnierzy carskich. 26 czerwca do Irkucka dotarła wiadomość o wybuchu powstania, w związku z czym z miasta wyruszył 1000 osobowy oddział wojsk rosyjskich z armatą, do którego wkrótce dołączyło około 2 tys. miejscowej ludności. Jednostką dowodził gubernator Bolesław Kukiel - Polak w służbie rosyjskiej[2]. Wysłał on statkiem przez Bajkał do Posolska, oddział dowodzony przez mjra Rika, aby przeciął drogę powstańcom w kierunku granicy chińskiej[3]. 27 czerwca powstańcy pod dowództwem Jakuba Rejnera i Władysława Kotkowskiego przypuścili nieudany atak na miejscowość Lichanowa, gdzie uwolnili 102 zesłańców, jednak ich atak na stację nie udał się, a około 2 km w kierunku Posolska zostali zepchnięci przez oddział Rika[2]. Po tym niepowodzeniu dowództwo objął Szaramowicz, który wyruszył z Miszychę w kierunku granicy chińskiej. 28 czerwca 400 osobowy oddział rosyjski Rika zepchnął powstańców za rzekę Bystra, gdzie zaatakował ich pokonał dzięki przewadze w zbrojeniu. Atak powstańczych kosynierów załamał się[1]. Po boju nad Bystrą powstańcy z oddziału Szaramowicza podzielili się na dwie 40 osobowe grupy. Jedna z nich Kotkowskiego ruszył na Kiachtę, a drugi Szaramowicza w kierunku rzeczki Temnik. Konni Celińskiego ruszyli w kierunku stepu selengińskiego. Poszczególne grupy zostały rozbite pod Ilingen, Ormante i Kiachtą[3]. Ostatnie starcie nastąpiło 28 czerwca, gdy w bitwie pod Miszychą zginęło 38 powstańców, a 12 zmarło w wyniku ran[4]. Część z nich próbowała się przedostać ku granicy chińskiej, została jednak ujęta[1].
Spośród 683 postawionych przed sądem wojennym powołanym przez generał gubernatora Michaiła Korsakowa, 255 osób uniewinniono, a 418 skazano[1]. Spośród nich 197 powstańców miało przebywać na zesłaniu do śmierci (objęły ich amnestie w 1873 i 1881 roku)[2]. 19 listopada 1866 ogłoszono wyrok, na mocy którego na karę śmierci skazano siedmiu przywódców powstania[2]. Ostatecznie rozstrzelano jedynie czterech z nich: Narcyza Celińskiego, Gustawa Szaramowicza, Władysława Kotkowskiego i Jakuba Reinera.
Przed wykonaniem wyroku skazańcy napisali listy do swoich rodzin. Listy te jednak nigdy nie dotarły do adresatów. Władze rosyjskie wysłały je najpierw do Petersburga, gdzie Aleksander II wydał polecenie niedoręczenia ich osobom, dla których były przeznaczone[5].
Wyroki śmierci wykonano 27 listopada 1866 w Irkucku na przedmieściu Uszakowka, za rogatką „jakucką”, u podnóża gór w pobliżu rzeki Angary. Ostatniej posługi udzielił powstańcom ksiądz Krzysztof Szwernicki, proboszcz katolicki parafii irkuckiej, również zesłaniec[3].
W ostatnim liście Gustaw Szaramowicz napisał: „Ojcze mój i przyjacielu! Jutro umieram, ale 32 lata żyłem uczciwie. Przyczyną uczciwości mojej Ty, przyczyną śmierci mojej – ja. Posłano nas daleko; nam chciało się iść jeszcze dalej, ja byłem naczelnikiem: broń była w robocie; do starych klęsk dodała się nowa; rząd to nazwał buntem – i jutro będę rozstrzelany [...]. Kraj mój, Ty i Matka – oto ostatnia myśl moja"[3].
Powstanie zabajkalskie było ostatnim bojem samodzielnego oddziału polskiego z Rosjanami przed wymarszem na Legionów Józefa Piłsudskiego.
Upamiętnienie
Kornel Ujejski na wieść o krwawym stłumieniu tego powstania i egzekucji jego przywódców napisał wiersz Na zgon rozstrzelanych w Irkucku.
Walki polskich zesłańców zostały upamiętnione po 1990 na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem „POWSTANIE ZABAJKALSKIE CZERWIEC 1866”.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795–1918. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 260.
- ↑ a b c d e f Weterani powstania styczniowego: Lisy Bajkału [online] [dostęp 2018-03-16] (pol.).
- ↑ a b c d e Ostatni bój nad Bajkałem [online] [dostęp 2018-03-16].
- ↑ Vladimir Polomoshin: Ne zginela Polska
- ↑ Niektóre listy opublikowano w roku 1963 w „Przeglądzie Historycznym”, Henryk Skok. Powstanie polskich zesłańców za Bajkałem w 1866 r.. „Przegląd Historyczny”. LIV (2), s. 244–269, 1963.
Bibliografia
- Zygmunt Łukawski, Historia Syberii, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1981.
- Henryk Skok, Powstanie polskich zesłańców za Bajkałem w 1866 r., [w]: Przegląd Historyczny t. LIV z. 2 1963.
- Henryk Skok, Polacy nad Bajkałem 1863–1883, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.