Zamek w Rabsztynie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Historia: drobne merytoryczne |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 38: | Linia 38: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w [[Olkusz]]u. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.</ref>, |
Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w [[Olkusz]]u. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.</ref>. Król Ludwik Węgierski przekazał zamek księciu Władysławowi Opolczykowi wraz z innymi obiektami. Po odzyskaniu zamku z rąk Opolczyka [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] przekazał zamek w zastaw za długi [[Spytko II z Melsztyna|Spytkowi Melsztyńskiemu]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. W 1439 r. syn Spytka, [[Spytko III z Melsztyna|o tym samym imieniu]], zawiązał [[Konfederacja Spytka z Melsztyna|konfederację polskich husytów]] przeciw [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewowi Oleśnickiemu]]. Po napadzie na obradującą w [[Nowy Korczyn|Nowym Korczynie]] radę królewską, został pokonany w [[bitwa pod Grotnikami|bitwie pod Grotnikami]], gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w [[Tenuta|tenutę (dzierżawę)]]. W tej formie jako wiano Jadwigi z [[Książ Wielki|Książa]] przeszedł w ręce [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego]]. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata [[Jan Tęczyński z Rabsztyna|Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna]] odsiadywał tutaj wyrok [[Marcin Bełza]], jeden z rajców krakowskich.<ref>{{SgKP|IX|348|Rabsztyn}}</ref> Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. |
||
Pod koniec XIV w. z nadania króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] zamek stał się własnością [[Spytko II z Melsztyna|Spytka Melsztyńskiego]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. W 1439 r. syn Spytka, [[Spytko III z Melsztyna|o tym samym imieniu]], zawiązał [[Konfederacja Spytka z Melsztyna|konfederację polskich husytów]] przeciw [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewowi Oleśnickiemu]]. Po napadzie na obradującą w [[Nowy Korczyn|Nowym Korczynie]] radę królewską, został pokonany w [[bitwa pod Grotnikami|bitwie pod Grotnikami]], gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w [[Tenuta|tenutę (dzierżawę)]]. W tej formie jako wiano Jadwigi z [[Książ Wielki|Książa]] przeszedł w ręce [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego]]. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata [[Jan Tęczyński z Rabsztyna|Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna]] odsiadywał tutaj wyrok [[Marcin Bełza]], jeden z rajców krakowskich.<ref>{{SgKP|IX|348|Rabsztyn}}</ref> Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. |
|||
W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla [[Henryk III Walezy|Henryka Walezego]]. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był [[Hawryło Hołubek|Gabriel (Hawryło) Hołubek]], rotmistrz kozacki w służbie polskiej. |
W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla [[Henryk III Walezy|Henryka Walezego]]. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był [[Hawryło Hołubek|Gabriel (Hawryło) Hołubek]], rotmistrz kozacki w służbie polskiej. |
||
Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim [[województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|województwa krakowskiego]] w końcu XVI wieku<ref>Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.</ref>. |
Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim [[województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|województwa krakowskiego]] w końcu XVI wieku<ref>Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.</ref>. |
||
Po bezpotomnej śmierci Seweryna Bonera, w 1592 roku zamek stał się własnością Firlejów - wtedy też kolejnym starostą został [[Mikołaj Wolski (1553-1630)|Mikołaj Wolski]], a potem marszałek wielki koronny [[Zygmunt Myszkowski (zm. 1615)|Zygmunt Myszkowski]]. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował zamek w stylu renesansowym. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch [[kondygnacja]]ch, w którym było 40 pokoi. Całość założenia oddzielona była od reszty wzgórza murem z wieżą bramną i głęboką [[fosa|fosą]], jednak zamek częściowo zatracił już swój charakter obronny w związku z rozwojem broni palnej. |
|||
W czasie [[potop szwedzki|potopu]] wycofujące się wojska [[Szwecja|szwedzkie]] splądrowały i zniszczyły zamek, |
W czasie [[potop szwedzki|potopu]] wycofujące się w 1657 roku wojska [[Szwecja|szwedzkie]] splądrowały i zniszczyły zamek, co poświadcza lustracja z 1660 roku. Zamku już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – [[baszta|basztę]] oraz mury zamku dolnego. |
||
Na zamku odbywają się coroczne [[turniej rycerski|turnieje rycerskie]]. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 r. oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główna<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.rabsztyn.ilkus.pl/brama.html|tytuł=Ruszyła rekonstrukcja bramy!|data dostępu=21.10.2008}}</ref>. |
Na zamku odbywają się coroczne [[turniej rycerski|turnieje rycerskie]]. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 r. oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główna<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.rabsztyn.ilkus.pl/brama.html|tytuł=Ruszyła rekonstrukcja bramy!|data dostępu=21.10.2008}}</ref>. |
||
Linia 71: | Linia 69: | ||
* {{cytuj stronę|url=http://www.zamki.pl/?idzamku=rabsztyn|tytuł=Zamek w Rabsztynie|data dostępu=21.10.2008}} |
* {{cytuj stronę|url=http://www.zamki.pl/?idzamku=rabsztyn|tytuł=Zamek w Rabsztynie|data dostępu=21.10.2008}} |
||
* {{cytuj stronę|url=http://www.polskieszlaki.pl/zamek-w-rabsztynie.htm|tytuł=Zamek w Rabsztynie|data dostępu=21.10.2008}} |
* {{cytuj stronę|url=http://www.polskieszlaki.pl/zamek-w-rabsztynie.htm|tytuł=Zamek w Rabsztynie|data dostępu=21.10.2008}} |
||
* Pierzak Jacek, Zamek w Rabsztynie, gm. Olkusz, Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko – Wieluńskiej, Dąbrowa Górnicza 1995 |
|||
* Sławomir Dryja, Waldemar Niewalda, ''Zamek w Rabsztynie w świetle badań w latach 2001-2014. Podstawowe uwagi'', [w:] ''Ilcusiana'', nr 11 (2014), s. 8-21 |
|||
{{Zamki na Szlaku Orlich Gniazd}} |
{{Zamki na Szlaku Orlich Gniazd}} |
Wersja z 16:21, 8 cze 2018
nr rej. I-3-18/46 z 17.05.1947 oraz 1292/82 z 2.11.1982[1] | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |
Położenie na mapie Polski | |
50°18′03″N 19°35′39″E/50,300833 19,594167 |
Zamek w Rabsztynie – ruiny zamku leżącego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, wybudowanego w systemie tzw. Orlich Gniazd, we wsi Rabsztyn w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim.
Nazwa
Etymologia nazwy pochodzi z niem. Rabestein – pol. krucza skała. U podnóża góry, na której wznosi się średniowieczny zamek, znajdują się fragmenty renesansowego pałacu zbudowanego w XVII w. jako zamek dolny.
Historia
Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za Kazimierza Wielkiego[2]. Król Ludwik Węgierski przekazał zamek księciu Władysławowi Opolczykowi wraz z innymi obiektami. Po odzyskaniu zamku z rąk Opolczyka Władysław Jagiełło przekazał zamek w zastaw za długi Spytkowi Melsztyńskiemu herbu Leliwa. W 1439 r. syn Spytka, o tym samym imieniu, zawiązał konfederację polskich husytów przeciw biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską, został pokonany w bitwie pod Grotnikami, gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w tenutę (dzierżawę). W tej formie jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce Andrzeja Tęczyńskiego. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna odsiadywał tutaj wyrok Marcin Bełza, jeden z rajców krakowskich.[3] Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla Henryka Walezego. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był Gabriel (Hawryło) Hołubek, rotmistrz kozacki w służbie polskiej.
Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[4].
Po bezpotomnej śmierci Seweryna Bonera, w 1592 roku zamek stał się własnością Firlejów - wtedy też kolejnym starostą został Mikołaj Wolski, a potem marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował zamek w stylu renesansowym. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch kondygnacjach, w którym było 40 pokoi. Całość założenia oddzielona była od reszty wzgórza murem z wieżą bramną i głęboką fosą, jednak zamek częściowo zatracił już swój charakter obronny w związku z rozwojem broni palnej.
W czasie potopu wycofujące się w 1657 roku wojska szwedzkie splądrowały i zniszczyły zamek, co poświadcza lustracja z 1660 roku. Zamku już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – basztę oraz mury zamku dolnego.
Na zamku odbywają się coroczne turnieje rycerskie. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 r. oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główna[5].
Ruiny zamku w Rabsztynie pojawiły się w filmie w reż. Giacomo Battiato Karol. Człowiek, który został papieżem.
Galeria
-
Widok z płd.-zach. strony
-
Brama wjazdowa
-
Mury
-
Wieża
-
Widok z wieży
-
Widok u podnóża murów
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-26] .
- ↑ Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w Olkuszu. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.
- ↑ Rabsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 348 .
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.
- ↑ Ruszyła rekonstrukcja bramy!. [dostęp 21.10.2008].
Bibliografia
- Zamek Rabsztyn. [dostęp 21.10.2008].
- Zamek w Rabsztynie. [dostęp 21.10.2008].
- Zamek w Rabsztynie. [dostęp 21.10.2008].
- Pierzak Jacek, Zamek w Rabsztynie, gm. Olkusz, Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko – Wieluńskiej, Dąbrowa Górnicza 1995
- Sławomir Dryja, Waldemar Niewalda, Zamek w Rabsztynie w świetle badań w latach 2001-2014. Podstawowe uwagi, [w:] Ilcusiana, nr 11 (2014), s. 8-21