Ekspresjonizm ceglany: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Znacznik: Wycofane |
Anulowanie wersji 62335742 autorstwa 2A02:A314:813F:1000:AC37:A773:486F:6623 (dyskusja) te obiekty są w Polsce a nie w jakimś obecnym terytorium Znacznik: Anulowanie edycji |
||
Linia 87: | Linia 87: | ||
=== Polska === |
=== Polska === |
||
Przykłady ekspresjonizmu ceglanego w |
Przykłady ekspresjonizmu ceglanego w Polsce: |
||
* [[Urząd Pocztowy we Wrocławiu]], proj. [[Lothar Neumann]], zbud. 1927–1929<ref>{{Cytuj pismo|autor link=Lothar Neumann|nazwisko=Neumann|imię=Lothar|tytuł=Das Postscheckamt in Breslau|url=http://delibra.bg.polsl.pl/Content/13795/no9_10.pdf|czasopismo=Deutsche Bauzeitung|wolumin=9,10|strony=61-66|data=1931-01-28|język=de|data dostępu=2020-06-20}}</ref> |
* [[Urząd Pocztowy we Wrocławiu]], proj. [[Lothar Neumann]], zbud. 1927–1929<ref>{{Cytuj pismo|autor link=Lothar Neumann|nazwisko=Neumann|imię=Lothar|tytuł=Das Postscheckamt in Breslau|url=http://delibra.bg.polsl.pl/Content/13795/no9_10.pdf|czasopismo=Deutsche Bauzeitung|wolumin=9,10|strony=61-66|data=1931-01-28|język=de|data dostępu=2020-06-20}}</ref> |
Wersja z 20:32, 13 lut 2021
Ekspresjonizm ceglany (niem. Backsteinexpressionismus) - styl architektoniczny (odmiana ekspresjonizmu), w którym ceramika architektoniczna (cegły, płytki lub klinkier) jest głównym materiałem budowlanym i dekoracyjnym. Budynki w tym stylu wznoszono głównie w Niemczech w latach dwudziestych XX w.
Głównymi centrami tego stylu były większe miasta w północnych Niemczech i Zagłębiu Ruhry. Należała do niego również Szkoła Amsterdamska, której wpływy sięgały także na dalsze regiony. Ekspresję ceglanych elewacji wielokrotnie wykorzystywano również w późniejszych nurtach architektonicznych.
Charakterystyka ekspresjonizmu ceglanego
Ceglany ekspresjonizm rozwijał się równocześnie z architekturą Bauhausu. Podczas gdy architekci z Bauhausu opowiadali się za usunięciem wszystkich ornamentów i elementów dekoracyjnych, ekspresjonistyczni architekci opracowywali charakterystyczne formy lub ozdoby, często stosując szorstkie, kanciaste lub spiczaste elementy. Miały wyrażać dynamikę epoki, jej intensywność i napięcie.
Najważniejszymi materiałami budowlanymi były cegły oraz klinkier. Mocno wypalona cegła klinkierowa była bardzo popularna, zwłaszcza na elewacjach. Materiał ten dobrze się sprawdzał w trudnych warunkach środowiskowych jakim podlegały budynki przemysłowe, zwłaszcza w Zagłębiu Ruhry. Jego charakterystyczna surowa powierzchnia i bogata paleta kolorów od brązowej przez czerwoną do fioletowej również przyczyniły się do popularności tego materiału.
Charakterystyczną cechą ekspresjonizmu ceglanego jest dynamika fasad, osiągnięta wyłącznie poprzez układanie cegieł w wzory, które ożywiają duże, monotonne, powierzchnie ścian. W niektórych przypadkach nawet źle wypalone cegły klinkierowe były używane jako elementy dekoracyjne ze względu na ich indywidualny wygląd. Cegły murowano w różnych układach i aranżacjach tworząc bogaty repertuar dekoracji. Poziome rzędy cegieł wykonane z naprzemiennie wysuniętych i zagłębionych warstw, np. w Hans-Sachs-Haus w Gelsenkirchen (1927), są kolejną charakterystyczną cechą ekspresjonizmu ceglanego.
Elewacje były dodatkowo dekorowane rzeźbami wykonanymi z cegieł klinkierowych lub ceramiki. Przedstawicielami tej formy sztuki byli m.in.Richard Kuöhl i Ernst Barlach.
Czasami stosowano elementy z innych stylów architektonicznych, które przekładano na ceglane formy. W Chilehaus zaprojektowanym przezFritza Högera dominuje estetyka Art déco, a Anzeiger-Hochhaus w Hanowerze nawiązuje do architektury orientalnej. Ceglany ekspresjonizm wytworzył także własne, często osobliwe formy, takie jak Parabel-Kirchen (kościoły paraboliczne), np. Heilig-Kreuz-Kirche (kościół Świętego Krzyża) w Gelsenkirchen.
Przykłady
Północne Niemcy
W Hamburgu znajduje się wiele przykładów ekspresjonizmu ceglanego. Fritz Höger wyznaczył nowe standardy projektując Chilehaus z wyraźnymi, wertykalnymi podziałami elewacji i swobodnym wykorzystaniem materiału. Inne przykłady to sąsiedni kompleks Sprinkenhof, Broschek-Haus, biurowiec Leder-Schüler i fabryka papierosów Haus Neuerburg.
Do północnoniemieckich przedstawicieli ekspresjonizmu ceglanego należał Fritz Schumacher, projektant licznych budynków użyteczności publicznej w Hamburgu, takich jak deputacja finansowa na Gänsemarkt czy krematorium na cmentarzu Ohlsdorf oraz licznych szkół, m.in. w Volksdorf i w Jarrestadt.
Także w Hanowerze znajduje się wiele budynków w tym stylu. Oprócz Anzeiger-Hochhaus, są to m.in. dawne biura firmy Hansa Poelziga oraz budynki mieszkalne projektu Karla Elkarta, który zrealizował całe kwartały w południowej części miasta. Elkart zajmował się także budynkami użyteczności publicznej. Zaprojektował m.in. szkoły, bibliotekę miejską i warsztaty Teatru Państwowego Dolnej Saksonii[1].
Szczególnymi przykładami ekspresjonizmu ceglanego są budynki przy Böttcherstrasse w Bremie, zaprojektowane przez Bernharda Hoetgera oraz ratusz w Wilhelmshaven projektu Fritza Högera. W tym stylu wzniesiono także mosty podnoszone nad Kanałem Nadbrzeżnym w Oldenburgu: Cäcilienbrücke i Amalienbrücke (zastąpiony nową konstrukcją w 1980).
-
Deutsches Haus we Flensburgu (1927–1930)
-
Fabryka papierosów Haus Neuerburg w Hamburgu
-
Fabryka margaryny Voss w Hamburgu-Barmbek
-
Krematorium na cmentarzu Ohlsdorf
-
Biurowiec w Hanowerze, proj. Hans Poelzig
-
Warsztaty sceniczne teatru i wieża biblioteki miejskiej w Hanowerze
-
Böttcherstraße w Bremie
-
Detal pomnika w Bremerhaven-Geestemunde
-
Ratusz w Wilhelmshaven
-
Wieża ciśnień w Hohenkirchen (Wangerland)
-
Most podnoszony w Oldenburgu
-
Holstentorhalle w Lubece
-
Dom handlowy w Lubece
Zagłębie Ruhry
Ekspresjonizm ceglany był bardzo popularny w regionie Ren-Ruhra, gdzie stał się stylem quasi-regionalnym. Ceglane ściany dobrze znosiły trudne warunki przemysłowe i umożliwiały uzyskanie harmonijnych i różnorodnych elewacji przy stosunkowo niewielkim nakładzie pracy. Mocno wypalony klinkier był kosztowny, dlatego wiele budynków projektowano z częściowo klinkierowymi i częściowo tynkowanymi fasadami.
W Zagłębiu Ruhry wzniesiono w tym stylu wiele obiektów, zarówno przemysłowych (hale produkcyjne, budynki administracyjne, wieże ciśnień itp.), mieszkalnych, jak i reprezentacyjnych (ratusze, urzędy pocztowe, kościoły i kamienice itp.).
Ważnym budynkiem jest Hans-Sachs-Haus w Gelsenkirchen, zaprojektowany przez Alfreda Fischera jako budynek wielofunkcyjny, ale później wykorzystany jako ratusz. Posiada cechy zarówno ekspresjonizmu, jak i modernizmu - stosunkowo prostą ceglaną fasadę i zaokrąglone narożniki.
W Gelsenkirchen znajduje się główne dzieło Josefa Franke - kościół Świętego Krzyża (zdesakralizowany w 2007 r.). Sklepienie kościoła ma formę wysokiej paraboli. Na szczycie kwadratowej wieży znajduje się ceglana figura Chrystusa.
Inne przykłady z Zagłębia Ruhry to komenda policji, Bert-Brecht-Haus i ratusz w Oberhausen, budynek administracyjny Regionalnego Stowarzyszenia Zagłębia Ruhry (Regionalverband Ruhr) w Essen, budynek administracyjny Bogestry i komenda policji w Bochum, a także oddział chirurgii dziecięcej w szpitalu miejskim w Dortmundzie. Szczególny przykład znajduje się w Kamp-Lintfort nad Dolnym Renem. W latach 1920–1924 wybudowano tam 14 domów bliźniaczych dla urzędników kopalni węgla kamiennego Friedrich Heinrich. Przykładami ekspresjonizmu ceglanego w Düsseldorfie są zespół budynków Ehrenhof, Wilhelm-Marx-Haus i budynki mieszkalne przy Kaiserswerther Straße, Uerdinger Straße (Haus Rheinpark), Cecilienallee, Lützowstraße i Golzheimer Platz.
-
Kościół Świętego Krzyża w Gelsenkirchen-Ückendorf (1927–1929)
-
Ceglana figura Chrystusa na wieży kościoła Świętego Krzyża
-
Zajezdnia tramwajowa w Gelsenkirchen (1925–1926)
-
Budynek mieszkalno-usługowy Ring-Eck w Gelsenkirchen (1928)
-
Hauptstrasse 80, Gelsenkirchen (1926-1927)
-
Hans-Sachs-Haus, Gelsenkirchen (1924-1927)
-
Poczta Główna w Buer (1927)
-
Bank w Wanne-Eickel (1926-1928)
-
Hansa-Haus w Herne (1927-28)
-
Budynek handlowy Lommel w Hamm, proj. Max Krusemark (1927)
-
Ratusz w Oberhausen (1927–1930)
-
Główny magazyn GHH, proj. Peter Behrens (1921–1925)
-
Tonhalle Düsseldorf, proj. Wilhelm Kreis (1925-1926)
-
Prinz-Georg-Strasse 100, Düsseldorf (1924-1925)
Berlin
Przykłady ekspresjonizmu ceglanego w Berlinie:
- Borsigturm (biurowiec Borsigwerke) w Tegel, proj. Eugen Schmohl, zbud. 1922–1925.
- Centrala telefoniczna na Winterfeldtstraße w Schöneberg, proj. Otto Spalding i Kurt Kuhlow, zbud. 1922-1929[2].
- Ullsteinhaus w Tempelhof, proj. Eugen Schmohl, zbud. 1925–1927.
- Biurowiec Reichspostzentralamt (Centralnego Urzędu Pocztowego) w Tempelhof, proj. Edmund Beisel i Karl Pfuhl, zbud. 1925–1928.
- Kościół Świętego Krzyża w Schmargendorf, proj. Ernst i Günther Paulus, zbud. 1927–1929.
- Haus des Rundfunks (centrum nadawcze) w Westend, proj. Hans Poelzig, zbud. 1929–1931.
- Kościół na Hohenzollernplatz w Wilmersdorf, proj. Ossip Klarwein, zbud. 1930–1934.
Polska
Przykłady ekspresjonizmu ceglanego w Polsce:
- Urząd Pocztowy we Wrocławiu, proj. Lothar Neumann, zbud. 1927–1929[3]
- Budynek Kasy Chorych w Gdańsku, proj. Adolf Bielefeldt, zbud. 1925-1926.
- dawna poczta w Gdańsku (ul. Mickiewicza 5), proj. Adolf Bielefeldt, zbud. 1930[4].
- Sanatorium w Gdańsku (Szpital Marynarki Wojennej), proj. Fritz Höger, zbud. 1931.
- Kościół św. Józefa w Zabrzu, proj. Dominikus Böhm, zbud. 1930-1931[5] .
- budynek dawnego Liceum Maryjnego w Gliwicach (ul. Królowej Bony 13), zbud. 1927-1929[6].
- Kościół św. Antoniego Padewskiego w Sławnie, proj. Diedrich Suhr, zbud. 1925-1928[7].
-
Dawny Urząd Pocztowy we Wrocławiu, obecnie Muzeum Poczty i Telekomunikacji
-
Dawne Liceum Maryjne w Gliwicach
-
Dom Turysty w Kostrzynie nad Odrą
Architekci
- Peter Behrens
- Dominikus Böhm (Kolonia, Zagłębie Ruhry, Szwabia, Hesja)
- Karl Elkart (Hanower, Bochum)
- Martin Elsaesser (południowe Niemcy)
- Alfred Fischer (Essen, Zagłębie Ruhry)
- Josef Franke (Gelsenkirchen, Zagłębie Ruhry)
- Walter Frese (Nadrenia, Berlin)
- Fritz Höger (północne Niemcy i Hamburg)
- Bernhard Hoetger (Böttcherstraße w Bremie i Worpswede)
- Michel de Klerk (Amsterdam)
- Per Kirkeby (Dania, Niemcy)
- Edmund Körner (Zagłębie Ruhry)
- Wilhelm Kreis (Nadrenia i Westfalia)
- Max Krusemark (Münsterland, Westfalia)
- Paul Mebes (Berlin, Bochum, Lipsk)
- Hans Heinrich Müller (Berlin)
- Lothar Neumann (Wrocław)
- Hans Poelzig (Berlin, Wrocław)
- Wilhelm Riphahn (Kolonia)
- Fritz Schumacher (Hamburg)
- Theodor Veil (południowe Niemcy i Akwizgran)
-
Pomnik w Laboe
-
Mieszkalna wieża ciśnień w Bremerhaven-Wulsdorf
-
Szkoła w Gütersloh
-
Ornament w kształcie gwiazdy w Lipsku
-
Mieszkalna wieża ciśnień w Preetz
-
Café Verrückt w Worpswede, proj. Bernhard Hoetger
-
Het Schip w Amsterdamie, proj. Michel de Klerk (1917–1920)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ John Zukowsky, Kennie Ann Laney-Lupton, Wojciech G. Lesnikowski: Architektur in Deutschland. 1919–1939. Die Vielfalt der Moderne. München: Prestel-Verlag, 1994, s. 157-165. ISBN 3-7913-1339-8. (niem.).
- ↑ Landesdenkmalamt Berlin. Denkmaldatenbank. Fernmeldeamt.. berlin.de. [dostęp 2020-06-10]. (niem.).
- ↑ Lothar Neumann. Das Postscheckamt in Breslau. „Deutsche Bauzeitung”. 9,10, s. 61-66, 1931-01-28. [dostęp 2020-06-20]. (niem.).
- ↑ Aleksander Masłowski: Kasa Chorych przy Wałowej i ceglany ekspresjonizm. 2011-03-03. [dostęp 2020-06-20].
- ↑ Serafin 2015 ↓.
- ↑ Małgorzata Lichecka: Światowe budynki z Gleiwitz. 2018-01-20. [dostęp 2020-06-20].
- ↑ Wolfram Suhr: Diedrich Suhr - Architekt und Seine Bauten in Schlawe in Pommern, 1921-1929. W: Włodzimierz Rączkowski, Jan Sroka: Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej. T. VII: Gmina Sławno. Sławno: Dziedzictwo, 2008, s. 271-295. ISBN 978-83-7591-046-9.
Bibliografia
- Lutz Heidemann: Stadtprofile Glesenkirchen: Backstein-Expressionismus. Glesenkirchen: 2010. [dostęp 2020-06-20]. (niem.).
- Helmut Bertram. Visitenkarten aus Backstein. „Lichtwark-Heft”. 75, 2010. Hamburg-Bergedorf: Verlag HB-Werbung. ISSN 1862-3549. (niem.).
- Jürgen Kwiatkowski, Peter Gottschlich: Kamp-Lintfort – Menschen und Denkmäler. Sutton-Verlag, 2007. ISBN 978-3-86680-092-2. (niem.).
- Christoph Rauhut, Niels Lehmann: Fragments of Metropolis: Berlins expressionistisches Erbe. Hirmer-Verlag, 2015. ISBN 978-3-7774-2290-9. (niem.).
- Friedhelm Müller-Düring. Der Zahn der Zeit nagt am Wilhelmshavener Rathaus. „Kulturland Oldenburg. Zeitschrift der Oldenburgischen Landschaft”. 167, s. 2-7, 2016. [dostęp 2020-06-20]. (niem.).
- Aleksander Serafin. Ekspresja ceglanych elewacji na przykładzie architektury niemieckiej i austriackiej. „Szkło i Ceramika”. 3, s. 22-26, 2015. ISSN 0039-8144. [dostęp 2020-06-20].