Głowienka (ptak): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Pożywienie: L. |
akt., linki zewnętrzne, drobne merytoryczne |
||
Linia 33: | Linia 33: | ||
Zamieszkuje środkowe szerokości geograficzne Eurazji – Wyspy Brytyjskie, [[Europa|Europę]] Środkową i Wschodnią i pas w [[Azja|Azji Środkowej]] po [[Mandżuria|Mandżurię]] i północną [[Japonia|Japonię]]. Izolowana populacja w [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]]. Południowe i nadatlantyckie populacje osiadłe (czasem koczujące), północne wędrowne. Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w basenie [[morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]], w subsaharyjskiej [[Afryka|Afryce]] i Azji Południowej oraz na [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodzie]], również na południu i południowym zachodzie Europie Środkowej. Sporadycznie zalatuje na [[Hawaje (archipelag)|Hawaje]], [[Filipiny]], [[Guam]], [[Wyspy Owcze]], [[Azory]], [[Wyspy Kanaryjskie]] i [[Republika Zielonego Przylądka|Wyspy Zielonego Przylądka]]. Od XIX wieku w Środkowej i Zachodniej Europie zaczęła rozprzestrzeniać się na północ i zachód. Dotarła nawet do Islandii. |
Zamieszkuje środkowe szerokości geograficzne Eurazji – Wyspy Brytyjskie, [[Europa|Europę]] Środkową i Wschodnią i pas w [[Azja|Azji Środkowej]] po [[Mandżuria|Mandżurię]] i północną [[Japonia|Japonię]]. Izolowana populacja w [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]]. Południowe i nadatlantyckie populacje osiadłe (czasem koczujące), północne wędrowne. Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w basenie [[morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]], w subsaharyjskiej [[Afryka|Afryce]] i Azji Południowej oraz na [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodzie]], również na południu i południowym zachodzie Europie Środkowej. Sporadycznie zalatuje na [[Hawaje (archipelag)|Hawaje]], [[Filipiny]], [[Guam]], [[Wyspy Owcze]], [[Azory]], [[Wyspy Kanaryjskie]] i [[Republika Zielonego Przylądka|Wyspy Zielonego Przylądka]]. Od XIX wieku w Środkowej i Zachodniej Europie zaczęła rozprzestrzeniać się na północ i zachód. Dotarła nawet do Islandii. |
||
W Polsce spotykana na całym niżu oprócz gór i dużych kompleksów leśnych |
W Polsce spotykana na całym niżu oprócz gór i dużych kompleksów leśnych i jest średnio licznym ptakiem lęgowym. Jej populacje: lęgowa i zimująca w ostatich dekadach szybko się kurczą{{odn|Wylegała|Ławicki|2019|s=20}}. |
||
== Charakterystyka == |
== Charakterystyka == |
||
Linia 63: | Linia 63: | ||
Gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia. |
Gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia. |
||
Zagraża mu utrata siedlisk lęgowych w wyniku intensywnej gospodarki stawowej, głównie pogłębienia stawów, niszczenia roślinności wynurzonej i likwidowania wysp. |
Zagraża mu utrata siedlisk lęgowych w wyniku intensywnej gospodarki stawowej, głównie pogłębienia stawów, niszczenia roślinności wynurzonej i likwidowania wysp. W skali globalnej uznana jest za narażoną na wiginięcie (kategiria VU w [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)]]{{r|iucn}}. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat szybki spadek liczebności krajowej populacji głowienki, Polski Komitet Krajowy [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody]] (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową{{odn|Wylegała|Ławicki|2019|s=20}}. |
||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
Linia 80: | Linia 81: | ||
* {{cytuj książkę| odn={{odn/id|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990}} | nazwisko = Busse (red.) | imię = Przemysław | nazwisko2 = Czarnecki | imię2 = Zygmunt | nazwisko3 = Dyrcz | imię3 = Andrzej | nazwisko4 = Gromadzki | imię4 = Maciej | nazwisko5 = Hołyński | imię5 = Roman | nazwisko6 = Kowalska-Dyrcz | imię6 = Alina | nazwisko7 = Machalska | imię7 = Jadwiga |nazwisko8 = Manikowski | imię8 = Stanisław | nazwisko9 = Olech | imię9 = Bogumiła | tytuł = Ptaki | tom = I|url = |rok = 1990|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny|isbn = 83-214-0563-0}} |
* {{cytuj książkę| odn={{odn/id|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990}} | nazwisko = Busse (red.) | imię = Przemysław | nazwisko2 = Czarnecki | imię2 = Zygmunt | nazwisko3 = Dyrcz | imię3 = Andrzej | nazwisko4 = Gromadzki | imię4 = Maciej | nazwisko5 = Hołyński | imię5 = Roman | nazwisko6 = Kowalska-Dyrcz | imię6 = Alina | nazwisko7 = Machalska | imię7 = Jadwiga |nazwisko8 = Manikowski | imię8 = Stanisław | nazwisko9 = Olech | imię9 = Bogumiła | tytuł = Ptaki | tom = I|url = |rok = 1990|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny|isbn = 83-214-0563-0}} |
||
* {{cytuj książkę |odn = tak| nazwisko = Sterry| imię = Paul|nazwisko2 = Cleave|imię2 = Andrew|nazwisko3 = Clements|imię3 = Andy|nazwisko4 = Goodfellow|imię4 = Peter|tytuł = Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany|wydawca = Horyzont| miejsce = Warszawa| rok = 2002| isbn = 83-7311-341-X}} |
* {{cytuj książkę |odn = tak| nazwisko = Sterry| imię = Paul|nazwisko2 = Cleave|imię2 = Andrew|nazwisko3 = Clements|imię3 = Andy|nazwisko4 = Goodfellow|imię4 = Peter|tytuł = Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany|wydawca = Horyzont| miejsce = Warszawa| rok = 2002| isbn = 83-7311-341-X}} |
||
* {{cytuj książkę| odn={{odn/id|Wylegała|Ławicki|2019}} | nazwisko = Wylegała | imię = Przemysław | nazwisko2 = Ławicki | imię2 = Łukasz | url=https://www.iucn.org.pl/images/Publikacje/Eksprtyza-IUCN_wgladowka.pdf | tytuł= Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN | wydawca=PTOP Salamandra| miejsce=Poznań| rok=2019| isbn= 978-83-935073-9-9 }} |
|||
{{Zwierzęta łowne w Polsce}} |
{{Zwierzęta łowne w Polsce}} |
Wersja z 19:24, 22 lip 2019
Aythya ferina[1] | |||
(Linnaeus, 1758) | |||
Samiec w szacie godowej | |||
Samica | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
głowienka zwyczajna | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Głowienka zwyczajna, głowienka[5], kaczka rdzawogłowa, kaczka czerwonoszyja, kaczka kasztanowata[6] (Aythya ferina) – gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).
Występowanie
Zamieszkuje środkowe szerokości geograficzne Eurazji – Wyspy Brytyjskie, Europę Środkową i Wschodnią i pas w Azji Środkowej po Mandżurię i północną Japonię. Izolowana populacja w Azji Mniejszej. Południowe i nadatlantyckie populacje osiadłe (czasem koczujące), północne wędrowne. Przeloty w marcu – kwietniu i sierpniu – listopadzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce i Azji Południowej oraz na Dalekim Wschodzie, również na południu i południowym zachodzie Europie Środkowej. Sporadycznie zalatuje na Hawaje, Filipiny, Guam, Wyspy Owcze, Azory, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka. Od XIX wieku w Środkowej i Zachodniej Europie zaczęła rozprzestrzeniać się na północ i zachód. Dotarła nawet do Islandii.
W Polsce spotykana na całym niżu oprócz gór i dużych kompleksów leśnych i jest średnio licznym ptakiem lęgowym. Jej populacje: lęgowa i zimująca w ostatich dekadach szybko się kurczą[7].
Charakterystyka
- Cechy gatunku
- Głowienka to kaczka nurkująca – grążyca o specyficznej krępej sylwetce. Samiec w szacie godowej ma głowę i górę szyi rdzawokasztanowe, dół szyi i pierś oraz podogonie i dolne pióra ogona czarne. Wierzch i boki szare z drobnym ciemniejszym poprzecznym prążkowaniem, brzuch biały. Samica, niepozorna wobec samca, ogólnie brązowa, wierzch i boki jaśniejsze, tył ciała szarobrązowy, a brzuch biały. Wokół oczu i dzioba znajduje się przejaśnienie. W upierzeniu spoczynkowym kaczor staje się podobny do samicy, ale ma lekko rudawy odcień, pierś i kuper szarobrązowe. Osobniki młodociane i samce w upierzeniu spoczynkowym podobne do samicy. Gdy pływa głęboko zanurza się w wodzie. Samicę w locie rozpoznaje się po barwie piór podogonowych. Do lotu wzbija się poprzez rozbieg na wodzie. Głowienki po lęgach trzymają się w niewielkich stadach lub mieszanych z czernicą.
- W porównaniu z innymi kaczkami głowienka ma duże i płaskie czoło. Jest niewiele większa od czernicy, ale mniejsza od krzyżówki. Dziób szaroniebieski, czarny na końcu i u nasady, podczas gdy u podgorzałki jest jednobarwny.
- Pierzenie
- Gdy skończą się lęgi głowienki szukają miejsca do pierzenia, gdzie zmieniają pióra okrywowe i lotki. Samce na pierzenie przylatują już w czerwcu, a samice dopiero po wychowaniu młodych. Zamiana piór trwa 3-4 tygodnie i wtedy są niezdolne do lotu. Istotne jest zatem, by miało to miejsce na jeziorach zacisznych i bogatych w pokarm.
- Wymiary średnie[5][8][9]
- Długość ciała ok. 42–58 cm
- Rozpiętość skrzydła 20-22 cm
- Rozpiętość skrzydeł ok. 72-89 cm
- Masa ok. 700–1100 g
Biotop
Duże, słodkowodne, gęsto zarośnięte zbiorniki wodne jak żyzne jeziora w głębi lądu, stawy hodowlane, zbiorniki zaporowe, starorzecza lub cieki o leniwym prądzie. Preferuje te o dużej powierzchni i głębokości. Gnieździ się również na małych stawach, torfiankach i bagnach, choć kaczęta są wyprowadzane z nich na zbiorniki o większej powierzchni lustra. Licznie też gniazduje na wyspach. Jesienią i zimą widywana zwykle w dużych grupach na otwartych, dużych jeziorach. Często przebywa na otwartej wodzie, tam śpi i wypoczywa.
Okres lęgowy
- Toki
- Na lęgowiska przylatuje w marcu lub kwietniu stadami, choć pary dobierają się już na zimowisku. Toki, które tam się zaczynają (późną zimą), kończą się dopiero na lęgowisku. Są spokojniejsze niż u kaczek pływających. Kaczor pływa wokół samicy i kiwa głową dotykając nią grzbietu, po czym wydyma szyję wyciągając ją na wodzie. W okresie godowym samiec pogwizduje, a kaczka odzywa się chrapliwym „karr”. Pary są monogamiczne.
- Gniazdo
- Na lądzie, pod osłoną gęstej roślinności nadwodnej, zazwyczaj w pobliżu wody (często bezpośrednio nad nią) w turzycach, mannie, trzcinach, a także w roślinach, które są jej pokarmem. Stanowi go kopiec z roślinności, platforma unoszona na wodzie lub zagłębienie na lądzie. Wyścieła je puchem. Co ciekawe, samice głowienki, podobnie jak i hełmiatki, przy dużym zagęszczeniu gniazd wysiaduje jaja w cudzych gniazdach lub siedzi poza nim. Samice mogą też w takich warunkach podrzucać sobie jaja. Głowienka jest jedną z najliczniejszych lęgowych kaczek. Chętnie gniazduje w pobliżu kolonii mew.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu – lipcu 6 do 12 zielonoszarych lub oliwkowych jaj[9] o średnich wymiarach 62 × 44 mm i średniej masie 66 g. Skorupki są cienkie i wyglądają na tłuste. Ze względu na wzajemne podrzucanie sobie jaj, może ich być jednak w gnieździe do 20 sztuk (odnotowano nawet 35).
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 24 – 28 dni przez samicę. W tym czasie nikną więzy między partnerami i dlatego rzadko można zobaczyć kaczora do końca wysiadywania jaj przy kaczce. Zagniazdownik, pisklęta usamodzielniają się po 50 – 55 dniach. Wprawdzie samica sama musi opiekować się dużą ilością kacząt, to jednak nie karmi ich, bo same żerują. Sprawia to dość duży sukces rozrodczy. W puchu są oliwkowobrunatne i jasnożółte z żółtozielonymi plamkami.
Pożywienie
Rośliny wodne wiosną i latem oraz drobne wodne zwierzęta jesienią i zimą, które, jako grążyca, zdobywa nurkując do 1,5 – 2,5 m. Są to przede wszystkim larwy owadów, ślimaki i małże. Żeruje głównie na mulistym dnie z podwodną roślinnością. Pod wodę może też sięgać, wyciągając szyję i zanurzając zarazem przednią część tułowia, tylna sterczy pionowo na taflą wody.
Ochrona
Gatunek łowny od 15 sierpnia do 21 grudnia.
Zagraża mu utrata siedlisk lęgowych w wyniku intensywnej gospodarki stawowej, głównie pogłębienia stawów, niszczenia roślinności wynurzonej i likwidowania wysp. W skali globalnej uznana jest za narażoną na wiginięcie (kategiria VU w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)[4]. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat szybki spadek liczebności krajowej populacji głowienki, Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Aythya ferina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 616.
- ↑ a b Denis Lapage: Głowienka (Aythya ferina) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-12-15].
- ↑ a b Aythya ferina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Busse i in. 1990 ↓, s. 179.
- ↑ wielu autorów: Prace Komisji Językoznawstwa. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- ↑ a b Wylegała i Ławicki 2019 ↓, s. 20.
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 76.
- ↑ a b Common Pochard Aythya ferina. WhatBird. [dostęp 2013-12-15]. (ang.).
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
- Przemysław Wylegała, Łukasz Ławicki: Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN. Poznań: PTOP Salamandra, 2019. ISBN 978-83-935073-9-9.