Liczebnik: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 23:55, 10 mar 2021

Liczebnik – część mowy określająca cechy ilościowe desygnatu: liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność^[1]. Odpowiadają na pytania: ile? który z kolei?

Liczebniki występują w większości języków świata. Za wyjątek uchodzi język pirahã z dżungli amazońskiej. W języku tym występują tylko wyrazy hoi – mało i baagiso – dużo. Nie występuje też liczba mnoga rzeczowników i zaimków^[2].

W językach indoeuropejskich, semickich, ałtajskich i chińsko-tybetańskich system liczebnika jest oparty na układzie dziesiętnym. Rozpowszechnienie tej bazy wynika z faktu, że ludzie mają dziesięć palców u rąk.

Wiele plemion w Afryce i Oceanii używa systemu opartego na liczebnikach o bazie 5. W niektórych językach Nowej Gwinei system jest oparty na bazie 4 lub 8^[3]. Prekolumbijska cywilizacja Majów używała systemu dwudziestkowego, a Sumerowie – sześćdziesiątkowego.

Liczebnik w języku polskim

W języku polskim wyróżnia się następujące rodzaje^[4]:

liczebniki główne (np. jeden, dwa, trzy),
liczebniki porządkowe (np. pierwszy, drugi, trzeci),
liczebniki zbiorowe (np. dwoje, troje, czworo, sto dwadzieścia troje),
liczebniki ułamkowe (np. jedna druga, trzy czwarte),
liczebniki nieokreślone (np. kilka, wiele, dużo, kilkaset),
liczebniki mnożne (np. potrójny),
liczebniki wielorakie (np. trojaki).

Liczebników zbiorowych używa się do określenia liczby, w przypadku^[5]:

płci mieszanej, np. dwudziestu pracowników (sami mężczyźni lub same kobiety) → dwadzieścioro pracowników (kobiety i mężczyźni);
rzeczowników zakończonych w mianowniku, w liczbie pojedynczej na -ę, np. dwoje jagniąt (w mianowniku forma jagnię);
gdy rzeczownik nie występuje w liczbie pojedynczej, np. troje skrzypiec (rzeczownik skrzypce nie występuje w liczbie pojedynczej); UWAGA! Nie stosować przy rzeczownikach niepoliczalnych!
w tradycyjnych połączeniach, np. dwoje oczu (rzeczownik oko występuje w liczbie pojedynczej i nie kończy się w mianowniku na -ę, ale utarło się w języku polskim, że należy zastosować liczebnik zbiorowy).

Rzeczowniki odliczebnikowe (liczebnik abstrakcyjny)^[4] są to rzeczowniki powstałe na podstawie liczebnika np. jedynka, dwójka, trójka.

Zobacz też

liczebniki główne potęg tysiąca

Przypisy

↑ Bąk 1977 ↓, s. 170.
↑ Daniel L. Everett Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã (ang.).
↑ J.E. Phythian Counting Systems of Papua New Guinea (ang.).
↑ ^a ^b Polański 1999 ↓, s. 338.
↑ Nagórko 2007 ↓, s. 168-169.

Bibliografia

Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego - zarys popularny. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1977. ISBN 83-214-0923-7.
Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Red. Kazimierz Polański. Wrocław: Ossolineum, 1999. ISBN 83-04-04445-5.

Linki zewnętrzne

[CITEREFBąk1977170-1] Bąk 1977 ↓, s. 170.

[2] Daniel L. Everett Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã (ang.).

[3] J.E. Phythian Counting Systems of Papua New Guinea (ang.).

[CITEREFPolański1999338-4] Polański 1999 ↓, s. 338.

[CITEREFNagórko2007168-169-5] Nagórko 2007 ↓, s. 168-169.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 '''Liczebnik''' – [[część mowy]] określająca cechy ilościowe desygnatu: liczbę, ilość, liczebność, wielokrotność lub kolejność{{odn|Bąk|1977|s=170}}. Odpowiadają na pytania: ile? który z kolei?
-Liczebniki występują w większości języków świata. Za wyjątek uchodzi  z dżungli amazońskiej. W języku tym występują tylko wyrazy ''hoi'' – mało i ''baagiso'' – dużo. Nie występuje też [[liczba mnoga]] [[rzeczownik]]ów i [[zaimek|zaimków]]<ref>[http://web.archive.org/web/20160419060901/http://www.pnglanguages.org/americas/brasil/PUBLCNS/ANTHRO/PHGrCult.pdf Daniel L. Everett ''Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã''] {{lang|en}}.</ref>.
+Liczebniki występują w większości języków świata. Za wyjątek uchodzi [[język pirahã]] z dżungli amazońskiej. W języku tym występują tylko wyrazy ''hoi'' – mało i ''baagiso'' – dużo. Nie występuje też [[liczba mnoga]] [[rzeczownik]]ów i [[zaimek|zaimków]]<ref>[http://web.archive.org/web/20160419060901/http://www.pnglanguages.org/americas/brasil/PUBLCNS/ANTHRO/PHGrCult.pdf Daniel L. Everett ''Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã''] {{lang|en}}.</ref>.
 W [[języki indoeuropejskie|językach indoeuropejskich]], [[języki semickie|semickich]], [[języki ałtajskie|ałtajskich]] i [[języki chińsko-tybetańskie|chińsko-tybetańskich]] system liczebnika jest oparty na [[dziesiętny system liczbowy|układzie dziesiętnym]]. Rozpowszechnienie tej bazy wynika z faktu, że ludzie mają dziesięć palców u rąk.