Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu
 nr rej. A/588/1-9 z 23 sierpnia 1982 r.
| |
 Wieża ciśnień | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Świętego Józefa 37–49[1] |
| Typ budynku |
m.in. wieża ciśnień |
| Architekt | |
| Wysokość całkowita |
32 m[2] |
| Rozpoczęcie budowy |
1892 |
| Ukończenie budowy |
1894 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°01′37,00″N 18°35′04,28″E/53,026944 18,584522
| |
Stacja pomp Stare Bielany (niem. Weißhof) – XIX-wieczna stacja wodociągowa położona na terenie Bielan, północno-zachodniej części Torunia. W 1982 roku kompleks został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Lata 1892–1920[edytuj | edytuj kod]
Stacja pomp na toruńskich Bielanach powstała w związku z rozwojem miejskiej sieci wodociągowej. Na początku lat 90. XIX wieku powstały Wodociągi Miasta Torunia (Wasserwerk der Stadt Thorn), a także uruchomiono dwa nowe ujęcia wody – na Barbarce i w pobliżu ówczesnego Fortu III (obecnie Fort V)[4]. Na teren budowy zakładu wyznaczono część dawnego folwarku bielańskiego[4][5].
Za projekt architektoniczny odpowiadał Radca Budowlany Miasta Torunia Rudolph Schmidt, zaś mechanizmy zaprojektował Heinrich Metzger[5]. Nadzór nad budową sprawował inżynier Rychter[2]. Prace na działce przy obecnej ulicy Świętego Józefa rozpoczęto w 1892 roku[5]. Wszystkie materiały budowlane wytworzone zostały w mieście, z wyjątkiem sprowadzanych z zewnątrz mechanizmów z wyposażenia maszynowni[5]. Po dwóch latach obiekt był gotowy[4].
Jednym z elementów stacji była studnia zbiorcza (zbierająca lewarowo wodę z dwóch wymienionych ujęć), będąca czerpnią dla pomp[4]. Poza nią na Bielanach wybudowano dwa podziemne zbiorniki (każdy o pojemności 400 m³), których zapełnienie regulowano w parterowym budynku komory zasuw. Narożne wieżyczki tego budynku wyposażone były w odpowiednie wskaźniki poziomu wody[4] (pływaki oraz tablice z podziałką[potrzebny przypis]). Najbardziej charakterystyczną budowlą była (i pozostaje do tej pory) ponadtrzydziestometrowa wieża ciśnień ze zbiornikiem o pojemności 400 m³[4]. Nad drzwiami wejściowymi do wieży umieszczono wodowskaz poziomu wody w zbiorniku. Przemieszczanie wody zapewniały dwie pompy tłokowe o wydajności 150 m³/h[4][5]. Pracowały one przez 18 godzin na dobę[4]. Napędzane były przez stojącą w maszynowni maszynę parową, zasilaną parą wytwarzaną w kotłowni z paleniskiem węglowym. Dla dostarczania węgla doprowadzono bocznicę kolejową[potrzebny przypis]. Na terenie stacji powstały także: warsztat, budynek gospodarczy oraz dom mieszkalny[4][5]. W tym ostatnim na parterze znajdowały się biura administracji ujęcia oraz laboratorium jakości wody, zaś na piętrze ulokowano mieszkania służbowe[4]. Cały kompleks wzniesiono z czerwonej cegły[5].
Spływająca do stacji woda mogła być wpuszczona bezpośrednio do sieci, bądź skierowana do jednego ze zbiorników[5]. W nocy, kiedy pompy nie pracowały[4], wodę magazynowano w zbiornikach podziemnych, a w razie ich przepełnienia – w specjalnym otwartym stawie[4][5].
Po ukończeniu budowy stacji do jej terenu przyłączono park z dawnym cmentarzem rodziny Elsnerów, XIX-wiecznych właścicieli folwarku bielańskiego[4].
Lata 1920–1945[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym[a] wytyczono odchodzącą od stacji w kierunku wschodnim ulicę, której w 1931 roku nadano nazwę Wodociągowej[6].
Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]
W 1954 roku odstąpiono od używania pomp tłokowych i maszyny parowej i zastąpiono je pompami wirowymi z napędem elektrycznym[5]. Kompletna maszynownia miała przetrwać do lat 70., zaś jeszcze później zarzucono korzystanie ze zbiorników podziemnych[5].
Na początku XXI wieku teren stacji uprzątnięto i przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie[4][5].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ulica nie figuruje jeszcze na planie z roku 1921.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia. Toruński Serwis Turystyczny. [dostęp 2012-10-03]. (pol.).
- ↑ a b Wodociągowa wieża ciśnień w Toruniu. wieze.republika.pl. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-01)]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 92 [dostęp 2012-10-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Stacja Pomp „Stare Bielany”. Toruńskie Wodociągi. [dostęp 2012-10-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Województwo kujawsko-pomorskie. Najważniejsze zabytki. Toruń. Stacja wodociągowa „Stare Bielany”. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)]. (pol.).
- ↑ Nowomianowane ulice toruńskie. [w:] Słowo Pomorskie [on-line]. kpbc.umk.pl, 1931-12-25. [dostęp 2023-12-15].