Stanisława Nikodym
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
matematyczka |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy |
doktor nauk matematycznych |
| Alma Mater | |
| Uczelnia |
Politechnika Warszawska, Kenyon College |
| Małżeństwo |
Stanisława Nikodym (z domu Liliental; ur. 2 lipca 1897 zm. 25 marca 1988) – polska matematyczka i artystka. Znana z wyników w teorii continuum. Jako pierwsza kobieta w Polsce uzyskała stopień doktora matematyki (1925)[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Warszawie jako córka Natana Nuchima Lilientala – współpracownika Banku Zachodniego SA w Warszawie oraz Gitli Reginy Eiger – badaczki i etnografki zwyczajów i kultury żydowskiej[1]. Miała młodszego brata Antoniego (ur. 1908). Uczęszczała do szkoły podstawowej Heleny Skłodowskiej-Szalay, a następnie do warszawskiej siedmioklasowej szkoły żeńskiej Kazimiery Kochanowskiej[2].
Maturę zdała w 1916 roku[1] i tego samego roku rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym UW, studiując matematykę u Stefana Mazurkiewicza, Zygmunta Janiszewskiego i Wacława Sierpińskiego[3].
W latach 1918–1919, przerywając studia, uczyła matematyki na kursach dla żołnierzy w wojsku polskim[4].
W 1924 roku wyszła za mąż za matematyka Ottona M. Nikodyma. Pod kierunkiem S. Mazurkiewicza uzyskała w 1925 r. stopień naukowy doktora na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie pracy O rozcinaniu płaszczyzny przez zbiory spójne i continua[5].
W czerwcu 1926 roku Otto Nikodym i Stanisława Liliental pobrali się w obrządku rzymskokatolickim. Razem, w dniu 26 czerwca, odebrali swoje dyplomy doktorskie[2].
W 1926 roku dzięki stypendium rządowemu przez dwa lata studiowała wraz z mężem w Paryżu na Sorbonie. W 1930 po krótkim pobycie w Krakowie osiedli w Warszawie. Początkowo Stanisława została bibliotekarką w Gabinecie Matematycznym TNW kierowanym przez Samuela Dicksteina, a później asystentką prof. Franciszka Lei w Katedrze Matematyki na Politechnice Warszawskiej. Przed wojną opublikowała trzy książki i kilka artykułów[1].
Jej brat Antoni, chemik i oficer Wojska Polskiego, został zamordowany przez Rosjan podczas Zbrodni Katyńskiej w 1940 roku[5].
Podczas niemieckiej okupacji Nikodymowie prowadzili tajne nauczanie matematyki[6]. W Powstaniu Warszawskim stracili majątek oraz niepublikowane prace matematyczne. Po wojnie w 1946 roku wyjechali na kongres matematyków do Belgii, a następnie krótko tam mieszkali. Ostatecznie wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych, osiedlając się w Gambier w stanie Ohio. Uczyła tam matematyki w Kenyon College w Gambier w stanie Ohio, gdzie jej mąż był również członkiem wydziału[7].
W 1974 roku zmarł jej mąż Otto Nikodym. Zaprojektowała jego pomnik nagrobny na cmentarzu w Doylestown w Pensylwanii. Po śmierci męża w 1974 roku przekazała swoje dokumenty i obrazy Centrum Historii Amerykańskiej Briscoe na Uniwersytecie Teksasu w Austin[2]. Następnie wróciła do Warszawy, gdzie zmarła w 1988 roku. Została pochowana na cmentarzu parafialnym w Tykocinie, w woj. białostockim[8].
Dorobek naukowy
[edytuj | edytuj kod]Prowadziła prace badawcze w obszarze teorii continuum. Jest autorką kilku podręczników z zakresu wiedzy matematycznej.
Dorobek artystyczny
[edytuj | edytuj kod]Jako studentka Stanisława Liliental brała udział w plenerach malarskich w Sandomierzu. Od 1922 roku malowała w technice akwareli pejzaże miejskie. Swoje prace prezentowała na wystawie w 1933 roku. Akwarele przekazała Muzeum Okręgowemu w Sandomierzu, w którego zbiorach znajdują się do dziś. Pisała również wiersze i sztuki teatralne[9].
W 2021 roku odbyła się wirtualna wystawa 180 prac artystki (akwarele, rysunki i szkice węglem oraz prace w technice mieszanej) w bibliotece Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce[8].
Archiwum
[edytuj | edytuj kod]W amerykańskim archiwum PIASA (The Polish Institute of Arts and Sciences of America) znajduje się wiele dokumentów prywatnych, korespondencja, kopie artykułów naukowych, kolekcje pocztówek i fotografii, katalogów wystaw malarstwa, wiersze, Notatki do artykułów, esejów i opowiadań dla dzieci[10].
Wybrane prace naukowe
[edytuj | edytuj kod]- 1925 Stanisława Nikodym O rozcinaniu płaszczyzny przez zbiory spójne i kontinua (Sur les coupures du plan faites par les ensembles connexes et les continus) Fundamenta Mathematicae 7 : 15–23
- 1928 Sur une condition nécessaire et suffisante pour qu’un sous-continu jordanien et plan soit lui-même jordanien Volume 12 / 1928, ibidem 12 (1928), s. 160–187
- 1928 Sur quelques propriétés des ensembles partout localement connexes, ibidem 12 (1928), s. 240–243
- 1928 Komunikat z dziedziny topologii, Atti del Congr. Intern, dei Matem. Bologna 1928
- 1930 Stanisława Nikodym, Sur la décomposition du cercle ouvert en arcs simples ouverts, „Fundamenta Mathematicae”, 15, 1930, s. 263–270, DOI: 10.4064/fm-15-1-263-270, ISSN 0016-2736 [dostęp 2023-03-24] (ang.).
- 1930 Sur la décomposition du cercle ouvert en arcs simples ouverts, II, ibidem 16 (1930), s. 7–16
- 1935 Une propriete topologiąue de la surface partout localement homeomorphe au plan euclidien, Mathematica Cluj 9 (1935), s. 103–109
- 1954 (z O. Nikodymem) Sur Textension des corps algebriąues abstraits par un procede generalise de Cantor, Rendiconti dell’Accademia Nazionale dei Lincei (Classe di Scienze Fisiche, Matematiche e Naturali) 17 (1954), s. 334-339[11]
- 1957 Otton Martin Nikodým, Stanislawa Nikodým, Some theorems on divisibility of infinite cardinals, „Archiv der Mathematik”, 8 (2), 1957, s. 96–103, DOI: 10.1007/BF01900432, ISSN 0003-889X [dostęp 2023-03-24] (ang.).
Galeria prac artystycznych
[edytuj | edytuj kod]- Nikodym – PIASA Art Gallery [online] [dostęp 2023-03-24] (pol.).
Podręczniki
[edytuj | edytuj kod]- 1936 Wybrane zadania z analizy matematycznej, 277 str., I wyd. Koło Chemików Studentów Polit. Warsz., Warszawa 1936; II wyd. Księgarnia Lingwistyczna, Kraków 1946.
- 1936 Stanisława Nikodym, Otto Nikodym Wstęp do rachunku różniczkowego, 62 str., I wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1936; II wyd. Księgarnia W. Wilaka, Poznań 1947
- 1948 Wzory i krótkie repetitorium matematyki, 65 str., Księgarnia W. Wilaka, Poznań 1948
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Stanislawa Nikodym – Polskie Towarzystwo Kobiet w Matematyce [online] [dostęp 2023-03-24] (pol.).
- ↑ a b c Walerian Piotrowski, Jeszcze w sprawie biografii Ottona i Stanisławy Nikodymów, „Wiadomości Matematyczne”, 50 (1), 2015, DOI: 10.14708/wm.v50i1.653, ISSN 2543-991X [dostęp 2023-03-24].
- ↑ Danuta Ciesielska, Stanisława and Otton Nikodym, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 151–175, ISBN 978-3-030-47609-0 [dostęp 2023-03-24].
- ↑ Stanisław Domoradzki, Małgorzata Stawiska, Polish mathematicians and mathematics in World War I. Part II. Russian Empire, „Studia Historiae Scientiarum”, 18, 2019, s. 55–92, DOI: 10.4467/2543702XSHS.19.004.11010 [dostęp 2023-03-24].
- ↑ a b Tinne Hoff Kjeldsen, Nicola Oswald, Renate Tobies, Mini-Workshop: Women in Mathematics: Historical and Modern Perspectives, „Oberwolfach Reports”, 14 (1), 2018, s. 83–131, DOI: 10.4171/OWR/2017/2, ISSN 1660-8933 [dostęp 2023-03-24] (ang.).
- ↑ Karen V.H. Parshall, Years ago, „The Mathematical Intelligencer”, 12 (2), 1990, s. 27–31, DOI: 10.1007/bf03024001, ISSN 0343-6993 [dostęp 2023-03-24].
- ↑ Let Us Now Praise Not-So-Famous Women [online], Kenyon Alumni Magazine [dostęp 2023-03-24] (ang.).
- ↑ a b Stanisława Nikodym: matematyczka z artystyczną duszą [online], poland.us [dostęp 2023-03-24].
- ↑ Audycja z dn. 12.02.2017 r. [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2023-03-24] (pol.).
- ↑ Fonds No. 77: Stanisława and Otton Nikodym Papers – PIASA Archives [online], 25 sierpnia 2020 [dostęp 2023-03-24] (ang.).
- ↑ Spis prac Stanisławy Nikodymowej, „Wiadomości matematyczne” (TOM 25, NR 01 (1983), 87-88), styczeń 1983.