Franciszek Leja

Franciszek Leja

Data i miejsce urodzenia	27 stycznia 1885 Grodzisko Górne
Data i miejsce śmierci	11 października 1979 Kraków
Profesor nauk matematycznych
Specjalność: teoria funkcji analitycznych
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1916
Habilitacja	1922
Profesura	1936
Doktor honoris causa Uniwersytet Łódzki – 1963
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Okres zatrudn.	1915–1922 i 1936–1960
Uczelnia	Politechnika Warszawska
Okres zatrudn.	1922–1936
Odznaczenia

Franciszek Leja (ur. 27 stycznia 1885 w Grodzisku Górnym, zm. 11 października 1979 w Krakowie) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli krakowskiej szkoły matematycznej.

Życiorys

Urodził się w wielodzietnej rodzinie (miał sześcioro rodzeństwa) we wsi Grodzisko Górne. W latach 1896–1904 uczęszczał do Gimnazjum w Jarosławiu (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu). W latach 1904–1909 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W 1909 uzyskał dyplom nauczyciela matematyki i fizyki szkół średnich. W kwietniu 1910 otrzymał skierowanie do pracy w IV Gimnazjum w Krakowie, a w czerwcu 1911 do Gimnazjum w Bochni.

Dzięki stypendium Akademii Umiejętności podjął w 1912 dalsze studia w Paryżu. Wiosną 1913 odwiedził także Londyn. Był członkiem Drużyn Bartoszowych i żołnierzem Legionów Polskich w 1914/15. Po powrocie z Legionów Polskich dostał posadę w V Gimnazjum w Krakowie oraz – na wniosek Kazimierza Żorawskiego – został asystentem (pół etatu) w Katedrze Matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1916 obronił pracę doktorską, której promotorem był Kazimierz Żorawski. Po habilitacji w 1922 przyjął propozycję pracy na Politechnice Warszawskiej w 1923. Po przejściu Stanisława Zaremby na emeryturę w 1934, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprosiły Franciszka Leję do objęcia wakującej katedry, którą objął po powrocie do Krakowa w 1936.

W dniu 6 listopada 1939 znalazł się wśród aresztowanych w Sonderaktion Krakau i został wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Do Krakowa z obozu wrócił w maju 1940. Nie mając środków do życia wyjechał z Krakowa do rodzinnego Grodziska Górnego, gdzie przebywał w latach 1940–1945 i m.in. pisał podręczniki. W styczniu 1945 zgłosił się do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim i zajął się organizacją Instytutu Matematyki, a także uruchomieniem Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Był jednym z założycieli PTM w 1919, a później jego prezesem (1963–1965). Od 1931 był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Po powstaniu Państwowego Instytutu Matematycznego (PIM) objął w nim w 1949 kierownictwo Działu Funkcji Analitycznych.

Jego prace dotyczyły przede wszystkim teorii funkcji analitycznych. Wprowadzona przez niego metoda punktów ekstremalnych i funkcji ekstremalnych nosi obecnie jego imię. Wprowadził też do matematyki pojęcie grupy topologicznej. Jest autorem podręczników akademickich, niektóre z nich miały kilkanaście wydań, doskonalonych przez Franciszka Leję po przejściu na emeryturę w 1960. W 1963 Uniwersytet Łódzki przyznał mu tytuł doktora honoris causa.

W roku 1978 przekazał na konto Uniwersytetu Jagiellońskiego kwotę 200 tysięcy złotych z przeznaczeniem na nagrody dla wyróżniających się młodych matematyków z UJ – studentów i młodych pracowników nauki. Stypendium im. Franciszka Leji przyznawane jest do dziś, obecnie finansowane z prywatnych darowizn.

Zmarł 11 października 1979 w Krakowie. Zgodnie ze swą wolą został pochowany na cmentarzu w Grodzisku Dolnym.

Publikacje

• Rachunek różniczkowy i całkowy ze wstępem do równań różniczkowych (1947, wyd. 16 – 1979)
• Teoria funkcji analitycznych (1957)
• Funkcje zespolone (1967, wyd. 5 – 1979)
• Geometria analityczna (1954, wyd. 10 – 1977)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1970)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1959)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)

Upamiętnienie

Jego imię nosi Zespół Szkół w Grodzisku Górnym. Na mocy uchwał Rady Miasta Jarosławia z 2006 i 2011 jedna z ulic w tym mieście nosi nazwę Profesora Franciszka Lei. Wymieniony w książce Marka Krajewskiego pt. Głowa Minotaura.

Bibliografia

• J. Burszta, Szkice dziejów Grodziska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1955.
• F. Leja, Dawniej było inaczej – nieopublikowane (Kraków 1979).
• J. Siciak, Franciszek Leja (1885–1979), Wiadomości Matematyczne 24(1) (1982), s. 65–90.
• R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257–261.