Styl urzędowo-kancelaryjny
Styl urzędowo-kancelaryjny (kancelaryjny, urzędowy, administracyjny, administracyjno-prawny)[1] – styl funkcjonalny wyróżniany w podziale stylistycznym języka ogólnopolskiego[2], stosowany w wypowiedziach formowanych w związku z relacjami społecznymi o charakterze zinstytucjonalizowanym. Styl ten jest charakterystyczny dla zarządzeń, przepisów, instrukcji, podań, pism urzędowych itp. Celem wypowiedzi tego rodzaju jest oddziaływanie na wolę, nie na intelekt czy emocje ich odbiorcy: stąd sformułowane są one bezosobowo, jednoznacznie, zwięźle i ściśle. Charakter stylu urzędowo-kancelaryjnego determinuje fakt, że w związku z charakterem relacji urzędowych i instytucjonalnych indywidualne cechy nadawców i odbiorców wypowiedzi nie są istotne. Nie występują w nich elementy emocjonalne i obrazowe; charakterystyczne jest dla niego gęste występowanie form nieosobowych, sformułowań o charakterze nakazowo-zakazowym oraz swoista, typowa jedynie dla tego stylu terminologia[3].
Charakterystyka stylu
[edytuj | edytuj kod]Styl urzędowo-kancelaryjny charakteryzuje się znaczną konwencjonalizacją języka. Występuje w nim wiele typowych tylko dla niego, odbieranych jako urzędowe i oficjalne terminów (w tym z jednej strony tzw. rekwizytów leksykalnych, z drugiej terminologii specjalistycznej, zwłaszcza prawniczej, administracyjnej, handlowej i ekonomicznej) oraz tego samego rodzaju utartych związków frazeologicznych (np. zwracam się z uprzejmą prośbą, odnośny, dalszy, niniejszy, posiadać, być w posiadaniu, powiadamiać, z uwagi na, uprasza się). Spośród kategorii gramatycznych typowe dla stylu urzędowo-kancelaryjnego jest (w języku polskim) częstsze niż w innych stylach funkcjonalnych użycie strony biernej, stosowanie form bezokolicznikowych i innych nieosobowych; w składni występuje dążność do zwartości i jasności, mało zróżnicowana i szablonowa struktura zdania, zdania pojedyncze są rozbudowane, zdania złożone są zaś krótkie. Występuje wiele odczasownikowych i odprzymiotnikowych rzeczowników abstrakcyjnych; nadużywanie przymiotników odrzeczownikowych zakończonych na -owy; nadużywanie konstrukcji analitycznych (np. dokonać otwarcia zamiast otworzyć); posługiwanie się stałymi, gotowymi formami.
Typowy dla wypowiedzi w stylu urzędowo-kancelaryjnym jest ponadto zwyczajowo ustalony porządek kompozycyjny (w tym częste ujmowanie wypowiedzi w punkty i paragrafy) – np. w protokole obrad podaje się najpierw wykaz uczestników, następnie ujęty w punktach porządek obrad, następnie streszczenie lub pełne teksty przemówień obradujących, wreszcie podane w punktach postanowienia końcowe[4]. W niektórych typach tekstów urzędowych, zwłaszcza prawnych, posługiwanie się pewnymi gotowymi formułami ma charakter obligatoryjny.
Odmianą stylu urzędowego jest styl kancelaryjny, obejmujący język korespondencji biurowej[5]. Inną odmianą jest styl komunikatów prasowych, pośredni między stylem urzędowo-kancelaryjnym a stylem dziennikarskim[6].
W polskim słownictwie urzędowym zauważa się wiele germanizmów i rusycyzmów, które uchodzą za niezręczności językowe i spotykają się z krytyką poprawnościową[7].
Rozwój stylu urzędowo-kancelaryjnego w obrębie języka polskiego
[edytuj | edytuj kod]Początki współczesnego polskiego stylu urzędowo-kancelaryjnego wiążą się z czasami stanisławowskimi. Szczególnie istotnym okresem dla jego rozwoju był wiek XIX: rozwijał się on początkowo przede wszystkim w zaborze pruskim i rosyjskim – aż do całkowitego zastąpienia w urzędach tych zaborów języka polskiego niemieckim i rosyjskim, następnie (po przyznaniu Galicji częściowej autonomii) w zaborze austriackim. Fakt zastąpienia w Galicji języka niemieckiego jako języka urzędowego językiem polskim stworzył potrzebę wypracowania niemal całkowicie nowej polskiej terminologii prawniczej i administracyjnej. Ten sam fakt zdeterminował obecność w nim znacznej ilości niemieckich zapożyczeń leksykalnych i składniowych, a także wiele charakterystycznych dla niego kalk i niedoskonałości językowych. Polską terminologię prawniczą i administracyjną wypracowali urzędnicy galicyjscy, którzy (niejednokrotnie bezpośrednio i nieudolnie) tłumaczyli słowa i zwroty niemieckie w sposób dosłowny – do tego rodzaju odbitek językowych należą np. słowa praktykant konceptowy, nadinspektor, profesor zwyczajny/nadzwyczajny (te ostatnie terminy są bezpośrednimi tłumaczeniami z łaciny)[8].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości styl urzędowo-kancelaryjny wykształcony w Galicji nadal dominował – wprowadzono w nim jednak celowo wiele istotnych zmian, zaszła też potrzeba uzgodnienia go ze zwyczajami i potrzebami ziem pozostałych zaborów. Starano się wprowadzić dla całej Polski jednolitą terminologię. Szczególnie jaskrawo jest to widoczne na przykładzie terminologii kolejowej, w której od 1918 za pomocą wydawanych przez Ministerstwo Kolei (przy współpracy z językoznawcami) okólników językowych wprowadzano terminologię polską. Wprowadzono wtedy takie terminy jak pociąg dalekobieżny czy wagon odczepny[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jopek-Bosiacka 2006 ↓, s. 20.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 109.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 261–262.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 265–266.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 266.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 267.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 266, 268–269, 269–270.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 262.
- ↑ Kurkowska i Skorupka 2001 ↓, s. 262–263.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Jopek-Bosiacka, Przekład prawny i sądowy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, ISBN 83-01-14854-3, OCLC 162028118.
- Halina Kurkowska, Stanisław Skorupka, Stylistyka polska: zarys, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959, OCLC 7155105.
- Halina Kurkowska, Stanisław Skorupka, Stylistyka polska: zarys, wyd. 5 z uzup., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13559-X, OCLC 51676723.
- Ewa Malinowska, Wypowiedzi administracyjne – struktura i pragmatyka, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2001 (Studia i Monografie – Uniwersytet Opolski nr 297), ISBN 83-88-79631-3, OCLC 749295273.