Suka biłgorajska

suka biłgorajska

Klasyfikacja naukowa

321.321-71 Chordofon złożony

Klasyfikacja popularna

instrument smyczkowy

Podobne instrumenty

fidel płocka

Producenci

Zbigniew Butryn Andrzej Kuczkowski Jan Butryn

Akwarela Wojciecha Gersona z 1895 przedstawiająca sukę z Kocudzy ozdobioną gwiazdą heksapentalną.

Suka biłgorajska – staropolski smyczkowy instrument muzyczny z grupy chordofonów ludowych, budową przypominający skrzypce.

Historia

Wczesne formy skrzypiec jak np. gęśle oraz inne instrumenty, na których uzyskiwano dźwięk poprzez wodzenie po strunach smyczkiem znane są na terenie Polski co najmniej od X wieku. Obecnie głównie dzięki odkryciom archeologicznym znanych jest kilka unikalnych konstrukcji instrumentów smyczkowych, które zachowały się na terenie Polski. Odnalezione zostały takie oryginalne instrumenty jak pochodzące z XI wieku gęśle z Opola, znaleziony w 1948 roku w Gdańsku pięciostrunowy instrument z XII wieku, a także sześciostrunowy instrument pochodzący z XV wieku, wykopany w 1985 roku w Płocku zwany fidelą płocką.

O charakterystycznych dla Polski polskich skrzypcach wspomniali również muzykolodzy z zagranicy. Polskie skrzypce wspomniał wczesny niemiecki kompozytor oraz nauczyciel muzyki Martin Agricola w dziele „Musica instrumentalis” wydanym w Wittenberdze w 1528 roku oraz w dziele „Syntagma Musicum” z 1619 roku niemiecki teoretyk muzyki oraz kompozytor Michael Praetorius.

Stosunkowo najdłużej w użyciu pozostawała suka, która jako instrument ludowy funkcjonowała jeszcze w XIX wieku. O jej pochodzeniu, stopniu rozpowszechnienia nie ma żadnych pewnych danych. Prawdopodobnie na instrumencie tym grano w okolicach Biłgoraja oraz Janowa Lubelskiego. Jedyny opisany egzemplarz suki pochodził ze wsi Bielaki k/Kocudzy, które od roku 1831 stanowią część Zdzisławic. Raczej była instrumentem uniwersalnym co do repertuaru, chociaż ze względu np. na brzmienie szczególnie dobrze współgra ze śpiewem, zapewne więc towarzyszyła wykonywaniu pieśni, w tym tzw. "pieśni dziadowskich", możliwe, że wchodziła również w skład kapel.

Do naszych czasów nie przetrwał żaden egzemplarz suki. Została ona zrekonstruowana na podstawie akwareli Wojciecha Gersona (1895) m.in. przez lutników Zbigniewa Butryna z Janowa Lubelskiego i Andrzeja Kuczkowskiego z Warszawy.

Budowa

Pudło instrumentu żłobione jest z jednego kawałka drewna czereśniowego. Ma kształt zbliżony kształtem i wielkością do altówki, posiada od 4 do 7 strun.

Instrument charakteryzuje się krótką i szeroką szyjką, ozdobną rozetą wyciętą w podstrunnicy i podstawkiem opartym o płytę spodnią.

Sposób gry

Instrument trzymany jest na kolanie w pozycji pionowej, oparty o ramię grającego. Gra się techniką paznokciową, tzn. struny są skracane nie przez nacisk z góry, lecz poprzez boczny dotyk paznokciem. Technikę tę jako charakterystyczną dla polskich instrumentów opisał w XVI wieku niemiecki teoretyk Martin Agricola.

W latach 90. próby odtworzenia sposobu gry na suce podjęło się niezależnie od siebie dwóch muzyków: Zbigniew Butryn z Janowa Lubelskiego oraz Maria Pomianowska z Warszawy.

Technika paznokciowa zachowała się i jest znana w praktyce wykonawczej krajów azjatyckich – w grze na sarangi w Indiach i Nepalu oraz sarindzie w Bengalu.

Wykonawstwo

W latach 90. XX w pracowali nad rekonstrukcją suki niezależnie od siebie w dwóch ośrodkach: Zbigniew Butryn – lutnik i muzyk ludowy z okolic Biłgoraja oraz muzyk Maria Pomianowska z Warszawy.

W 2007 roku Zbigniew Butryn wraz ze swoim synem Krzysztofem (który przejął od ojca umiejętność gry) założył Szkołę Suki Biłgorajskiej, w ramach której odbywają się m.in. regularne warsztaty gry, spotkania i prezentacje poświęcone suce oraz muzyce tradycyjnej regionu Roztocza Zachodniego.

Maria Pomianowska zainteresowała się instrumentem oraz zamówiła jego rekonstrukcję w latach 90. XX w. Będąc uznanym muzykiem grającym na orientalnym instrumencie sarangi, z którego dźwięk wydobywa się techniką paznokciową a trzymanym w pozycji kolanowej szybko stała się specjalistką gry na suce. W późniejszym czasie podjęła się prób odnalezienia instrumentów pokrewnych (suka mielecka, fidel płocka) oraz ich rekonstrukcji. Od 2010 r. prowadzi w Akademii Muzycznej w Krakowie na Wydziale Instrumentalnym klasę fideli kolanowych, gdzie naucza gry na suce biłgorajskiej oraz fideli płockiej. Utwory wykonywane na suce znajdują się w repertuarze Zespołu Polskiego Marii Pomianowskiej.

W 2011 roku powstał pierwszy na świecie zespół muzyczny złożony wyłącznie z suk biłgorajskich, suk mieleckich oraz fideli płockich, zwany Arcus Poloniae.

Linki zewnętrzne

• Suka biłgorajska – historia zapomnianego instrumentu
• fotografia instrumentu
• Maria Pomianowska prezentuje technikę gry na suce biłgorajskiej serwis Youtube
• Stanisław Fijałkowski, Zbigniew Butryn – śpiewak i muzykant grający na suce – z okolic Janowa Lubelskiego
• Suka na stronie internetowej o polskich instrumentach ludowych