Umywanie nóg
Umywanie nóg, obrzęd pokory, mandatum – obrzęd chrześcijański praktykowany w części Kościołów chrześcijańskich. W niektórych wyznaniach zaliczany bywa do sakramentów[1].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Według Nowego Testamentu obrzęd umywania nóg został ustanowiony przez Jezusa Chrystusa w czasie Ostatniej Wieczerzy w Wieczerniku:
Przed świętem Paschy, Jezus, wiedząc, iż nadeszła godzina jego odejścia z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich, którzy byli na świecie, umiłował ich aż do końca. A podczas wieczerzy, gdy diabeł wzbudził w sercu Judasza, syna Szymona Iskarioty, zamysł wydania go, wiedząc, iż Ojciec wszystko dał mu w ręce i że od Boga wyszedł i do Boga odchodzi, wstał od wieczerzy, złożył szaty, a wziąwszy prześcieradło, przepasał się. Potem nalał wody do misy i począł umywać nogi uczniów i wycierać prześcieradłem, którym był przepasany. Podszedł też do Szymona Piotra, który mu rzekł: Panie, Ty miałbyś umywać moje nogi? Odpowiedział Jezus i rzekł mu: Co Ja czynię, ty nie wiesz teraz, ale się potem dowiesz. Rzecze mu Piotr: Przenigdy nie będziesz umywał nóg moich! Odpowiedział mu Jezus: Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał działu ze mną. Rzecze mu Szymon Piotr: Panie, nie tylko nogi moje, lecz i ręce, i głowę. Rzecze mu Jezus: Kto jest umyty, nie ma potrzeby myć się, chyba tylko nogi, bo czysty jest cały. I wy czyści jesteście, lecz nie wszyscy. Wiedział bowiem, kto go ma wydać; dlatego rzekł: Nie wszyscy jesteście czyści. Gdy więc umył nogi ich i przywdział szaty swoje, i znów usiadł, rzekł do nich: Czy wiecie, co wam uczyniłem? Wy nazywacie mnie Nauczycielem i Panem, i słusznie mówicie, bo jestem nim. Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi. Albowiem dałem wam przykład, byście i wy czynili, jak Ja wam uczyniłem.
- Ewangelia Jana 13,1-15 (Biblia warszawska)
Gest ten ma oznaczać postawę pokory, ale przede wszystkim ofiarnej służby i miłości, jaką powinni cechować się uczniowie Jezusa. Praktyka umywania nóg wspomniana jest również w pismach apostolskich (1 Tm 5,10).
Umywanie nóg w Kościele katolickim
[edytuj | edytuj kod]W Kościele rzymskokatolickim obrzęd umywania nóg (tzw. Mandatum lub pedilavium) towarzyszy obecnie liturgii wielkoczwartkowej, kiedy główny celebrans obmywa nogi dwunastu osobom; tradycyjnie było to dwunastu mężczyzn - na wzór dwunastu apostołów - i w wielu miejscach nadal tak jest[2], niemniej coraz częściej do obrzędu zaprasza się zarówno mężczyzn, jak i kobiety[3], zgodnie z derkretem In Missa in cena Domini, wydanym z inicjatywy Franciszka przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 6 stycznia 2016 roku[4][5]. Papież Franciszek w Wielki Czwartek obmywa nogi ubogim lub więźniom[6][7].
Umywanie nóg w Kościołach protestanckich
[edytuj | edytuj kod]Jakkolwiek większość Kościołów protestanckich uznaje jedynie dwa sakramenty (ustanowienia): chrzest i Wieczerzę Pańską, część z nich praktykuje także obrzęd umywania nóg, któremu zazwyczaj nie przypisuje się rangi sakramentu. Protestancka tradycja umywania nóg sięga czasów przedreformacyjnych. Wiele wspólnot będących protoplastami protestantyzmu uważało, iż w Biblii znajduje się wyraźnie polecenie praktykowania tego obrzędu. Już albigensi dopatrywali się związku umywania nóg z Wieczerzą Pańską, zaś waldensi praktykowali go jeszcze w średniowieczu. Istnieją również dowody, iż wśród husytów toczyły się spory w tej kwestii. Przełom przyniósł wiek szesnasty, wybuch reformacji i ukształtowanie się pierwszych zborów radykalnych protestantów – anabaptystów. Wiele z nich zaakceptowało obrzęd umywania nóg. Na ziemiach polskich ideę tę krzewili bracia polscy. Również część wspólnot mennonickich poparła tę praktykę i stosuje ją do dziś[8].
Ewangelikalizm, pentekostalizm, adwentyzm
[edytuj | edytuj kod]W miarę rozwoju protestantyzmu, umywanie nóg stało się popularne w wielu wspólnotach. Część Kościołów baptystycznych, obecnie określanych mianem pierwotnych baptystów, opowiedziała się za tą praktyką. Obrzęd praktykują też niektórzy ewangeliczni chrześcijanie oraz wiele wspólnot wyrosłych z tradycji ruchu uświęceniowego. Znaczna część Kościołów zielonoświątkowych popiera umywanie nóg (w Polsce m.in. Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa[9]). Od początku swego istnienia, ruch zielonoświątkowy przywiązywał dużą wagę do tej praktyki. Znaczna część zielonoświątkowców uznaje umywanie nóg za sakrament[10]. Również zielonoświątkowcy jednościowi zaliczają umywanie nóg do sakramentów, a niektórzy z nich (głównie Prawdziwy Kościół Jezusa) uznają go jako konieczny do zbawienia[potrzebny przypis].
Obrzęd umywania nóg jest również zakorzeniony w tradycji adwentystycznej. Pojawił się już wśród millerystów, skąd przeszedł do współczesnego adwentyzmu. Jakkolwiek największy wśród wspólnot adwentystycznych uznających niedzielę za dzień Pański – Chrześcijański Kościół Adwentystów – nie praktykuje obecnie tego obrzędu, istnieją jednak w Stanach Zjednoczonych wspólnoty zachowujące nadal tę tradycję (Pierwotny Chrześcijański Kościół Adwentystów). Umywanie nóg jest obchodzone także w Kościele Bożym Dnia Siódmego (14. dnia miesiąca nisan). Wśród adwentystów dnia siódmego wszystkie wspólnoty, w tym największa – Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – praktykują umywanie nóg[potrzebny przypis]. W terminologii adwentystycznej używa się także określenia obrzęd pokory[potrzebny przypis].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Najczęściej umywanie nóg towarzyszy nabożeństwu komunijnemu i poprzedza Wieczerzę Pańską. Przeważnie pastor lub inna wyznaczona osoba odczytuje przed przystąpieniem do obrzędu fragment 13. rozdziału Ewangelii Jana. Werset 14. owego rozdziału („Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi.”) uznawany jest przez kościoły przyjmujące sakramentalność obrzędu za słowa ustanowienia tego obrzędu. Zazwyczaj każdy członek zboru umywa nogi innemu członkowi w specjalnie przygotowanych misach, osusza je ręcznikiem, lub prześcieradłem (zależnie od zwyczaju), po czym się zmieniają. W niektórych społecznościach w trakcie obrzędu występuje chór, lub śpiewa zespół uwielbieniowy. Po zakończeniu umywania nóg zbór przechodzi do Wieczerzy Pańskiej[potrzebny przypis].
Ewangelicyzm
[edytuj | edytuj kod]W wielu wspólnotach ewangelickich umywanie nóg pojawiło się pod wpływem pietyzmu. Obrzęd praktykowany jest przez niektóre Kościoły luterańskie, anglikańskie i metodystyczne podczas nabożeństwa w Wielki Czwartek. Towarzyszy również ordynacji, podczas której biskup myje nogi ordynowanym[potrzebny przypis].
Umywanie nóg w Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
[edytuj | edytuj kod]W Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich umywanie nóg miało historycznie dwie formy. W 1830 r. Joseph Smith polecił misjonarzom Kościoła, aby podczas nawracania ludzi, gdy spotkają się z ich sprzeciwem i odrzuceniem mormonizmu, umyli własne nogi i „strząsnęli z nich proch”. Praktyka ta opierała się na Ewangelii Mateusza 10:14. W połowie lat 30. XIX wieku, prorok Smith wprowadził do Kościoła oddzielny obrzęd umywania nóg, który praktykowany był jako jedna z ceremonii oczyszczenia w świątyniach mormońskich. W późniejszym czasie ceremonia została znacznie rozbudowana i poszerzona o nowe elementy. W obecnej postaci nosi nazwę obrzędu umywania i namaszczenia i jest częścią składową ceremonii obdarowania praktykowanej w świątyniach mormońskich zarówno przez żywych, jak i w imieniu umarłych[potrzebny przypis].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Paweł Sczaniecki , Obrzęd umywania nóg („mandatum”), „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 11 (2), 1958, 165 (zob. przypis 11)., DOI: 10.21906/rbl.2659, ISSN 2391-8497 [dostęp 2023-02-03] .
- ↑ Czy w kościele parafialnym można wykonać „mandatum”, czyli obrzęd umycia nóg? | Vademecum Liturgiczne [online], vademecumliturgiczne.pl, 31 grudnia 2015 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
- ↑ Maciej Zachara , Mandatum [online], Opoka, 15 marca 2018 [dostęp 2023-02-03] .
- ↑ Decretum In Missa in Cena Domini (die 6 mensis Ianuarii anno 2016) [online], www.vatican.va [dostęp 2023-02-03] .
- ↑ Dekret In missa in cena Domini [online], Fundacja Opoka, 6 marca 2018 [dostęp 2023-02-03], Cytat: Aby ukazać pełne znaczenie tego obrzędu wszystkim, którzy w nim uczestniczą, Ojciec Święty Franciszek uznał za stosowne zmienić zapis w rubryce „Mszału Rzymskiego” (Missale Romanum, s. 300, n. 11), gdzie zamiast: „Ministranci prowadzą wybranych mężczyzn...”, powinno odtąd być: „Ministranci prowadzą wybranych spośród Ludu Bożego...”. Konsekwentnie zmiana ta dotyczy również „Ceremoniału liturgicznej posługi biskupów” (Caeremoniale Episcoporum, n. 301 i 299b), gdzie zamiast: „wybranych mężczyzn”, powinno być: „wybranych”, tak aby duszpasterze mogli przygotować małą grupę wiernych reprezentującą różnorodność i jedność poszczególnych części Ludu Bożego. Grupa ta może więc być złożona z mężczyzn i kobiet, starszych i młodych, zdrowych i chorych, duchownych, osób konsekrowanych, świeckich. .
- ↑ Zmęczony papież (aktl.), wprost.pl
- ↑ Prymas:w czasie Wielkiego Tygodnia przeżywamy podstawowe tajemnice wiary, pap.pl
- ↑ Wyznanie wiary Kościoła Mennonitów, artykuł trzynasty. [dostęp 2012-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-04)].
- ↑ Wyznanie wiary Chrześcijańskiej Wspólnoty Zielonoświątkowej
- ↑ Np. Stanowisko Church of God (najstarszej denominacji zielonoświątkowej)