Wiele (województwo pomorskie)

Wiele
	wieś
	; Kościół parafialny w Wielu
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Gmina	Karsin
Liczba ludności (2021)	1341
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-441
Tablice rejestracyjne	GKS
SIMC	0162783
	Położenie na mapie gminy Karsin Wiele
	Położenie na mapie Polski Wiele
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Wiele
	Położenie na mapie powiatu kościerskiego Wiele
	53°55′24″N 17°51′44″E/53,923333 17,862222
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wiele (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Wielé; niem. Wielle^[3]^[4]) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim, w gminie Karsin, na południowym krańcu Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i nad jeziorem Wielewskim.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gdańskiego.

W obszar wsi wchodzą ponadto:

Integralne części wsi Wiele^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0162790	Abisynia	część wsi
0162808	Bekasowo	część wsi
0162814	Będomin	część wsi
0162820	Biała Góra	część wsi
1067124	Chojny	osada
0162850	Jeżewo	osada leśna
0162866	Mrówkowo	osada leśna
0162872	Piątkowo	osada leśna
0162889	Przydół	osada leśna
0162895	Rogalewo	osada leśna
1061475	Wiele-Wybudowanie	część wsi

Opis miejscowości

Najstarsza pośrednia wzmianka pochodzi z 1352, gdzie mowa jest o „puszczy wielewskiej” (niem. Velymschen heyde) nad Wdą, w tekście przywileju nadania wsi Górki Wangeriszowi z Cisewia. Pierwszy zapis nazwy Wiele pochodzi z 1382, z przywileju nadania tej miejscowości prawa niemieckiego przez komtura z Tucholi – brata Henryka von Bullendorfa^[7].

Miejsce urodzin kaszubskich działaczy: Hieronima Derdowskiego oraz Tomasza i Wincentego Rogalów.

Wiele to miejscowość letniskowo - wypoczynkowa i rolnicza. Nad jeziorem Wielewskim znajdują się ośrodki wypoczynkowe, a także zakład przeróbki drewna.

Siedziba Muzeum Ziemi Zaborskiej, z największą w kraju kolekcją haftów jednego autora (ok. 500 dzieł) – Leonarda Brzezińskiego, twórcy szkoły haftu wielewskiego.

We wsi odbywają się również Turnieje Gawędziarzy Ludowych Kaszub i Kociewia. Od 2004 rokrocznie latem Wiele jest jedną ze scen Międzynarodowego Festiwalu Folkloru.

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[8] na listę zabytków wpisany są:

zespół ruralistyczny wsi, nr rej.: 966 z 2.06.1986
kościół parafialny pw. św. Mikołaja, 1904-05, nr rej.: A-1188 z 4.06.1998, neobarokowy, z trzema wieżami o cebulastych hełmach, przed fasadą i u ramion transeptu. W barokowym wyposażeniu cudowny obraz Matki Boskiej Pocieszenia^[9].
cmentarz grzebalny, nr rej.: j.w.
Kalwaria Wielewska, 1915-24, nr rej.: A-1189 z 1.07.1998:
- park kalwaryjski
- 16 kaplic
- 6 stacji drogi krzyżowej (figury)
- pustelnia (dom dla stróża).

Neobarokowy kościół z 1906 pod wezwaniem św. Mikołaja został zbudowany na miejscu dawnego, drewnianego z 1728^[7]. Część materiału starego kościoła wykorzystano do budowy kościoła w pobliskim Karsinie. Na wzgórzach otaczających jezioro Wielewskie znajduje się Kalwaria Wielewska, drugi taki obiekt na Pomorzu Gdańskim obok Kalwarii Wejherowskiej, założona w latach 1915–1927.

Kalendarium

XIV w. – pierwsze wzmianki o miejscowości
1382 – lokacja wsi na prawie niemieckim
1466 – na mocy II pokoju toruńskiego włączenie w obszar Prus Królewskich
1569 – w granicach Korony Królestwa Polskiego (prowincja Prusy Królewskie, województwo pomorskie)
1583 – pierwsza wzmianka o cmentarzu^[10]
1728 – zakończenie budowy drewnianego kościoła w miejsce dawnego
1772 – zabór pruski
1852 – przeniesienie obrazu Matki Bożej Pocieszenia z Chojnic do Wiela
1906 – zakończenie budowy obecnego kościoła parafialnego
1915 – rozpoczęcie budowy Kalwarii
1920 – ponownie w granicach Polski
1924 – wizyta prezydenta Stanisława Wojciechowskiego

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności we wsi Wiele to 1257 z czego 50,6% to kobiety, a 49,4% to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 20,2% mieszkańców gminy^[11].

Zobacz też

Kalwaria Wielewska, Parafia Świętego Mikołaja – Sanktuarium Kalwaryjskie w Wielu, Pomnik Ofiar Faszyzmu w Wielu
Karsin, Przytarnia, Czersk, Wiele (województwo kujawsko-pomorskie)
Wiele, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 310 .

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145892
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461, 1462 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem”.
↑ „Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych” pod. redakcją Andrzeja Chludzińskiego, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2006 ISBN 978-83-87258-86-3.
↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ ^a ^b JózefJ. Borzyszkowski JózefJ., Wielewskie Góry .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 48 [dostęp 2019-12-25] .
↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 327, ISBN 978-83-7495-133-3 .
↑ Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 78.
↑ Wieś Wiele w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

Linki zewnętrzne

Zbiór informacji o wsi i kalwarii. szramka.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-03)].

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 145892

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1461, 1462 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[3] F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem”.

[4] „Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych” pod. redakcją Andrzeja Chludzińskiego, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2006 ISBN 978-83-87258-86-3.

[Dz.U._29/2013-5] Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 sierpnia 2015 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).

[teryt-6] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[:0-7] JózefJ. Borzyszkowski JózefJ., Wielewskie Góry .

[8] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 48 [dostęp 2019-12-25] .

[pomorze2-9] PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 327, ISBN 978-83-7495-133-3 .

[10] Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 78.

[11] Wieś Wiele w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]