Wisła Wielka
49°57′14″N 18°51′11″E/49,953889 18,853056| wieś | |
 Kościół pw. Świętej Trójcy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2018) |
2348 |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
43-243[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SPS |
| SIMC |
0220760 |
Położenie na mapie gminy Pszczyna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pszczyńskiego  | |
| 49°57′14″N 18°51′11″E/49,953889 18,853056[1]
| |
| Strona internetowa | |
Wisła Wielka (niem. Groß Weichsel, wcześniej Polnisch Weichsel) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie pszczyńskim, w gminie Pszczyna. Powierzchnia 9,2 km², 2348 mieszkańców.
W latach 1973–75 w gminie Wisła Wielka[3][4]. W latach 1975-77 dzielnica Pszczyny[4][5]. Od 1 lutego 1977 w gminie Pszczyna[5].
Na południe od wsi znajduje się Jezioro Goczałkowickie. Od północy Wisła Wielka graniczy ze zbiornikiem Łąka, który jest zbiornikiem przeznaczonym m.in. do sportów wodnych i rekreacji. W Wiśle Wielkiej znajdują się również dwa kampusy harcerskie.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości pochodzi od rzeki Wisły i po raz pierwszy zanotowana została po łacinie jako Vizla. W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod dwiema nazwami: niemiecką Polnisch Weichsel oraz nazwą w gwarze śląskiej – Polskowisła[6].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0942245 | Brzozów | część wsi |
| 0220776 | Kolonia Przesiedleńców | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniona jest również Vizla[9][10][11]. Około 1290 roku najpewniej na rzece Wiśle została ustanowiona granica pomiędzy nowym Księstwem Cieszyńskim a księstwem raciborskim, pozostawiając Wisłę po stronie raciborskiej. W 1327 książę raciborski Leszek złożył hołd lenny królowi czeskiemu, odtąd również okręg pszczyński i Wisła Wielka pozostawały w granicach Królestwa Czech.
W następnym stuleciach ujawniają się już dwie miejscowości o nazwie Wisła. Jako pierwsza ujawniła się Wisła Niemiecka, w spisie świętopietrza z 1326 roku[12]. Prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku we wschodniej części wsi nastąpiła ponowna jej lokacja, na prawie polskim[9]. Stąd w następnych wieku, w 1424 lub 1427 ujawniła się Wisła Polska, a więc obecna Wisła Wielka[9]. Dokładnie 13 września 1427 Helena Korybutówna, księżna raciborska i pani na Pszczynie, sprzedała dwór w Wiśle Polskiej wraz z 14 prętami roli, łąkami, pastwiskami i innymi przynależnościami Andrzejowi Jałowcowi ze Strumienia[13]. Rozróżnienie Wisły Niemieckiej od Polskiej wiązało się zapewne z tym, że ta pierwsza funkcjonowała na prawie niemieckim a druga urządzona była według polskiego prawa osadniczego. Ponadto odróżniało je to, że Wisła Niemiecka była wsią szlachecką, kiedy Polska Wisła stanowiła własność panów na Pszczynie. W dokumencie sprzedaży okręgu pszczyńskiego przez księcia cieszyńskiego Kazimierza II Aleksemu Thurzo z 1517 wes Wisla Polska wymieniona została wśród 50 wsi komory pszczyńskiej[14][15].
W 1742 po zwycięskiej I wojnie śląskiej Prusy zaanektowały większość Śląska, w tym Wisłę Polską, a nowa granica prusko-austriacka przebiegała na południu wsi wzdłuż rzeki Wisły. W 1 poł. XIX wieku swój majątek posiadał w Brzozowie polski szlachcic, uczestnik powstania listopadowego i podróżnik Władysław Wężyk. Zmarł podczas epidemii tyfusu w założonym przez siebie szpitalu w oficynie swojego dworku 15 lutego 1848[16][17].
Własną szkołę tutejsza miejscowość posiadała od 1880 roku. W 1864 zbudowano kaplicę, którą rozbudowano do rozmiarów kościoła w roku 1884. W 1924 wioska oderwała się od starej parafii Matki Bożej Szkaplerznej w Brzeźcach i utworzyła własną parafię pw. Trójcy Przenajświętszej.
Zmiana nazwy wsi na Wisłę Wielką nastąpiła u schyłku XIX wieku, w dobie administracji pruskiej. Z nastaniem II Rzeczypospolitej nie wrócono do dawnej nazwy, ale dla równowagi sąsiednią Wisłę Niemiecką nazwano Wisłą Małą.
3 września 1939 niemiecki Freikorps rozstrzelał tutaj Karola Mrzyka (lat 29), Józefa Silbersteina (lat 53), Kurta Silbersteina (lat 20), Rutę Silberstein (lat 20)[18].
Południowe skrawki Wisły Wielkiej zostały w 1955 r. zalane wodami Jeziora Goczałkowickiego.
W latach 1945-1954 i 1973-1975 miejscowość była siedzibą gminy Wisła Wielka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się zabytkowy[potrzebny przypis] kościół pw św. Trójcy z XIX wieku.
-
Kościół pw. Świętej Trójcy -
Szkoła Podstawowa
Sport[edytuj | edytuj kod]
W miejscowości działa klub sportowy LKS Wisła Wielka założony w 1950 roku przez czwórkę zapalonych działaczy sportowych: Aleksandra Skorupkę, Antoniego Wuzika, Aleksego Kuźnika i Ludwika Żemłę. W sezonie 2018/2019 klub wygrał rozgrywki na szczeblu "A" klasy i awansował do klasy "okręgowej"
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148557
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1459 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103)
- ↑ a b Dz.U. 1975 nr 15 poz. 88
- ↑ a b Dz.U. 1977 nr 3 poz. 15
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 333.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c E. Szuster, 1998, s. 14
- ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Wojciech Kiełkowski: Chybie - dzieje gminy od czasów najdawniejszych do współczesności. Chybie: 2009, s. 39-40. ISBN 978-83-910611-5-2.
- ↑ E. Szuster, 1998, s. 15
- ↑ E. Szuster, 1998, s. 17
- ↑ Ludwik Musioł. Dokument sprzedaży księstwa pszczyńskiego z dn. 21. lutego 1517 R.. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. R. 2, s. 235–237, 1930. Katowice: nakł. Towarzystwa ; Drukiem K. Miarki.
- ↑ Wężyk Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-11-20].
- ↑ Halina Nocoń: Arystokrata z pochodzenia, demokrata z przekonań, czyli Władysława Wężyka związki z ziemią pszczyńską. Pszczyna: Oficyna Drukarska Zdzisława Spyry, 2008, s. 16. ISBN 978-83-927429-4-4.
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 97.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Ewelina Szuster: Wisła Wielka 1223-1998. Monografia miejscowości od jej zarania do czasów współczesnych. Pszczyna: 1998. ISBN 83-909538-1-1.
- Siedziba gminy: Pszczyna
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osada leśna | |
| Części miasta |
|
| Części wsi |
|
