Kolczak zbrojny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Anulowanie wersji 68229956 autorstwa 185.44.173.154 (dyskusja), potrzebne źródło Znacznik: Anulowanie edycji |
Ueiaraneae (dyskusja | edycje) Dotychczasowy opis ukąszenia był skąpy, nietreściwy i potencjalnie mylący. Nie zawierał odnośników do prac naukowych opisujących potwierdzone parzypadki ukąszeń przez C. punctorium i stawiał niejednoznaczne tezy o objawach zatrucia (mogło być to nieprecyzyjne tłumaczenie terminu "envenomation"). Nowy opis jest dłuższy, bardziej precyzyjny i wymienia konkretne, wymieniane w literaturze symptomy ukąszenia, odwołując się do wyników bieżących prac naukowych. Poszerzono akapit opisujący skład jadu. Znaczniki: VisualEditor Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Ukąszenie == |
== Ukąszenie == |
||
Ukąszenie przez kolczaka zbrojnego opisywane jest jako bolesne i wywołujące szereg mniej lub bardziej uciążliwych symptomów, w niektórych przypadkach wymagających udzielenia pomocy medycznej<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Tanja Varl, Damjan Grenc, Rok Kostanjšek, Miran Brvar |tytuł = Yellow sac spider (Cheiracanthium punctorium) bites in Slovenia: case series and review |czasopismo = Wiener klinische Wochenschrift |data = 2017-09 |data dostępu = 2023-08-09 |issn = 0043-5325 |wolumin = 129 |numer = 17-18 |s = 630–633 |doi = 10.1007/s00508-017-1217-8 |url = http://link.springer.com/10.1007/s00508-017-1217-8 |język = en}}</ref>. Objawy kliniczne i ich nasilenie zależą od wielu czynników, w tym stężenia jadu w organizmie, miejsca ukąszenia, wieku ofiary, stanu jej zdrowia oraz indywidualnych reakcji organizmu. |
|||
Jest jednym z nielicznych pająków występujących w Polsce, których ukąszenie wywołuje objawy zatrucia. Powoduje piekący ból i stan zapalny. [[Jad]] zawiera [[hemolizyna|hemolizyny]]. Jest śmiertelny dla owadów, natomiast u człowieka powoduje długotrwałe bóle, osłabienie i dreszcze. Objawy ukąszenia mogą utrzymywać się do dwóch tygodni<ref name=Baehr>{{Cytuj książkę |nazwisko=Baehr |imię=Barbara |nazwisko2=Baehr |imię2=Martin |tytuł=Jaki to pająk? |strony=43 |wydawca=MULTICO |miejsce=Warszawa |rok=2008 |isbn=978-83-7073-635-4}}</ref>. |
|||
Najczęstszym skutkiem ukąszenia przez ''C. punctorium'' jest ostry i natychmiastowy ból, którego maksymalne nasilenie następuje po 5–20 minutach i utrzymuje się od kilkudziesięciu minut do kilku godzin<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Wolfgang Nentwig, Markus Gnädinger, Joan Fuchs, Alessandro Ceschi |tytuł = A two year study of verified spider bites in Switzerland and a review of the European spider bite literature |czasopismo = Toxicon |data = 2013-10 |data dostępu = 2023-08-09 |wolumin = 73 |s = 104–110 |doi = 10.1016/j.toxicon.2013.07.010 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0041010113002535 |język = en}}</ref>. Symptomy, takie jak miejscowa opuchlizna, zaczerwienienie, pieczenie, drętwienie oraz uczucie swędzenia następują często w pobliżu miejsca ukąszenia po czasie do kilku godzin od jego zaistnienia<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2">{{Cytuj |autor = R Papini |tytuł = Documented bites by a yellow sac spider (Cheiracanthium punctorium) in Italy: a case report |czasopismo = Journal of Venomous Animals and Toxins including Tropical Diseases |data = 2012 |data dostępu = 2023-08-09 |issn = 1678-9199 |wolumin = 18 |numer = 3 |s = 349–354 |doi = 10.1590/S1678-91992012000300014 |url = http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1678-91992012000300014&lng=en&nrm=iso&tlng=en |język = en}}</ref><ref name=":3">{{Cytuj |autor = M Gnädinger, W Nentwig, J Fuchs, A Ceschi |tytuł = Swiss prospective study on spider bites |czasopismo = Swiss Medical Weekly |data = 2013-09-04 |data dostępu = 2023-08-09 |issn = 1424-7860 |doi = 10.4414/smw.2013.13877 |url = https://smw.ch/index.php/smw/article/view/1742 |język = en}}</ref>. W większości przypadków wszelkie objawy kliniczne ustępują w ciągu kilku dni<ref name=":0" />. |
|||
Objawy ogólnoustrojowe, takie jak [[dreszcze]], [[pot|pocenie się]], [[nudności]], [[ból głowy]], [[wymioty]], skurcze brzucha, [[gorączka]], [[tachykardia]], [[świąd]], [[Hipotensja|niedociśnienie tętnicze]], [[neutrofilia]], podwyższone stężenie [[Bilirubina|bilirubiny]], [[niewydolność krążenia]] i problemy z oddychaniem występują zauważalnie rzadziej<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />. Nie odnotowano natomiast żadnego przypadku śmierci spowodowanej ukąszeniem przez ''C. punctorium''<ref name=":0" />. |
|||
Jad kolczaka zbrojnego jest wyjątkowy pod względem składu molekularnego. Oprócz kilku enzymów proteolitycznych, w tym [[Fosfataza alkaliczna|fosfatazy alkalicznej]], [[deoksyrybonukleazy]], [[esterazy]], [[Hialuronidaza|hialuronidazy]], [[lipazy]] czy [[rybonukleazy]], odnotowano w nim obecność unikalnej toksyny [[peptydy|polipeptydowej]] [[CpTx 1]] o silnym działaniu owadobójczym, cytotoksycznym i uszkadzającym [[Błona komórkowa|błony komórkowe]]<ref name=":0" /><ref name=":4">{{Cytuj |autor = Alexander A. Vassilevski, Irina M. Fedorova, Ekaterina E. Maleeva, Yuliya V. Korolkova, Svetlana S. Efimova, Olga V. Samsonova, Ludmila V. Schagina, Alexei V. Feofanov, Lev G. Magazanik, Eugene V. Grishin |tytuł = Novel Class of Spider Toxin |czasopismo = Journal of Biological Chemistry |data = 2010-10 |data dostępu = 2023-08-09 |wolumin = 285 |numer = 42 |s = 32293–32302 |doi = 10.1074/jbc.M110.104265 |pmid = 20657014 |pmc = PMC2952230 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0021925820472783 |język = en}}</ref>. Uważa się ponadto, iż aktywny składnik [[Hemoliza|hemolityczny]] w jadzie pająków z rodzaju ''Cheiracanthium'' stanowi [[fosfolipaza]] A<sub>2</sub><ref name=":4" /><ref>{{Cytuj |autor = Matthew J. Foradori, Samuel C. Smith, Elizabeth Smith, Roger E. Wells |tytuł = Survey for potentially necrotizing spider venoms, with special emphasis on Cheiracanthium mildei |czasopismo = Comparative Biochemistry and Physiology Part C: Toxicology & Pharmacology |data = 2005-05 |data dostępu = 2023-08-09 |wolumin = 141 |numer = 1 |s = 32–39 |doi = 10.1016/j.cca.2005.05.001 |url = https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1532045605000955 |język = en}}</ref>. |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Wersja z 13:26, 9 sie 2023
| Cheiracanthium punctorium | |||
| (Villers, 1789) | |||
 Samica | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kolczak zbrojny | ||
| Synonimy | |||
| |||
Kolczak zbrojny[1] (Cheiracanthium punctorium) – gatunek pająka z rodziny zbrojnikowatych (Eutichuridae). Występuje w Europie oraz zachodniej i środkowej części Azji.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został w 1789 roku przez Charlesa Josepha de Villersa jako Aranea punctoria. Do rodzaju Cheiracanthium przeniósł go w 1878 roku Eugène Simon[2].
Opis
Samce osiągają od 7,5 do 12 mm, a samice od 10 do 15 mm długości ciała. Długość prosomy wynosi od 3,5 do 6,3 mm u samców i od 3,9 do 7,5 mm u samic[3]. Ubarwienie karapaksu może być od żółtawego lub zielonkawożółtego do czerwonawego[1][4]. Poszczególne oczy są podobnych rozmiarów. W widoku od przodu boczne pary oczu leżą niżej niż środkowe danego rzędu. Wysokość nadustka jest dwukrotnie większa od średnicy oka przednio-środkowej pary. Szczękoczułki są żółtawoczerwone z ciemniejszymi częściami odsiebnymi. U samca szczękoczułki są rozbieżne, gęsto owłosione na krawędzi wewnętrznej oraz wyposażone w jeden duży ząb i kilka mniejszych ząbków na krawędzi tylnej. Sternum ma kolor zielonkawożółty z czarniawymi brzegami. Odnóża są zielonkawożółte z czarniawymi odsiebnymi częściami stóp. Opistosoma (odwłok) ma brązowe boki, a wierzch zielonkawożółty z szeroką, ciemnobrązową przepaską pośrodku części przedniej i słabo zaznaczonymi, brązowawymi szewronami w części tylnej[4].
Nogogłaszczki samca mają krótką, tak długą jak szerokość goleni, zakrzywioną apofizę retrolateralną z dwuzębnym wierzchołkiem[4] i odgałęzieniami równej długości[3]. Apofizę tegularną cechuje szeroka podstawa i mały haczyk na szczycie[4]. Cymbium ma wierzchołek zajmujący ponad ⅓ jego długości nie licząc nieco zakrzywionej i krótkiej ostrogi, zaś krawędź wierzchołkową pozbawioną wystającego odcinka[4][3]. Płytka płciowa samicy ma przedsionek od przodu łukowato obrzeżony, a brzegi boczne z tyłu cienkie. Tylko jedna pętla szerokich przewodów kopulacyjnych widoczna jest od spodu[4]. Kształt zbiorników nasiennych jest wydłużony i pośrodku przewężony[4][3].
Biologia i występowanie
Pająk znany z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Słowenii[5][3], południowego skraju[4] Szwecji, Estonii, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Serbii, Czarnogóry, Bułgarii, Macedonii Północnej, Grecji, Rosji[5][3], Turcji, Gruzji i Azji Środkowej[3]. Na południu Europy liczniejszy niż w części środkowej[1].
Zamieszkuje ciepłe, otwarte tereny porośnięte wysoką trawą, ziołoroślami i krzewami, takie jak łąki, nasypy kolejowe i skraje dróg[1][3]. Buduje z pajęczyny oprzęd rozmiarów gołębiego jaja który służy za schronienie, a samicom także jako miejsce składania jaj i ochrony młodych. Broniące jaj lub młodych samice są agresywne[1]. Dojrzałe samice spotyka się od czerwca do listopada, zaś samce w lipcu i sierpniu[3].
Ukąszenie
Ukąszenie przez kolczaka zbrojnego opisywane jest jako bolesne i wywołujące szereg mniej lub bardziej uciążliwych symptomów, w niektórych przypadkach wymagających udzielenia pomocy medycznej[6]. Objawy kliniczne i ich nasilenie zależą od wielu czynników, w tym stężenia jadu w organizmie, miejsca ukąszenia, wieku ofiary, stanu jej zdrowia oraz indywidualnych reakcji organizmu.
Najczęstszym skutkiem ukąszenia przez C. punctorium jest ostry i natychmiastowy ból, którego maksymalne nasilenie następuje po 5–20 minutach i utrzymuje się od kilkudziesięciu minut do kilku godzin[6][7]. Symptomy, takie jak miejscowa opuchlizna, zaczerwienienie, pieczenie, drętwienie oraz uczucie swędzenia następują często w pobliżu miejsca ukąszenia po czasie do kilku godzin od jego zaistnienia[6][7][8][9]. W większości przypadków wszelkie objawy kliniczne ustępują w ciągu kilku dni[6].
Objawy ogólnoustrojowe, takie jak dreszcze, pocenie się, nudności, ból głowy, wymioty, skurcze brzucha, gorączka, tachykardia, świąd, niedociśnienie tętnicze, neutrofilia, podwyższone stężenie bilirubiny, niewydolność krążenia i problemy z oddychaniem występują zauważalnie rzadziej[6][8][9]. Nie odnotowano natomiast żadnego przypadku śmierci spowodowanej ukąszeniem przez C. punctorium[6].
Jad kolczaka zbrojnego jest wyjątkowy pod względem składu molekularnego. Oprócz kilku enzymów proteolitycznych, w tym fosfatazy alkalicznej, deoksyrybonukleazy, esterazy, hialuronidazy, lipazy czy rybonukleazy, odnotowano w nim obecność unikalnej toksyny polipeptydowej CpTx 1 o silnym działaniu owadobójczym, cytotoksycznym i uszkadzającym błony komórkowe[6][10]. Uważa się ponadto, iż aktywny składnik hemolityczny w jadzie pająków z rodzaju Cheiracanthium stanowi fosfolipaza A2[10][11].
Przypisy
- ↑ a b c d e Heiko Bellmann: Przewodnik kieszonkowy: Pająki. Warszawa: Multico O. W., 1998, s. 33.
- ↑ E. Simon: Les arachnides de France. 4. Paris: 1878.
- ↑ a b c d e f g h i Wolfgang Nentwig, Theo Blick, Daniel Gloor, Ambros Hänggi, Christian Kropf: Cheiracanthium punctorium. [w:] Araneae. Spiders of Europe. Version 07.2018 [on-line]. Universität Bern. [dostęp 2018-08-02].
- ↑ a b c d e f g h S. Almquist. Swedish Araneae, part 2--families Dictynidae to Salticidae. „Insect Systematics & Evolution, Supplement”. 63, s. 285-601, 2006.
- ↑ a b Cheiracanthium punctorium. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2018-08-02].
- ↑ a b c d e f g Tanja Varl i inni, Yellow sac spider (Cheiracanthium punctorium) bites in Slovenia: case series and review, „Wiener klinische Wochenschrift”, 129 (17-18), 2017, s. 630–633, DOI: 10.1007/s00508-017-1217-8, ISSN 0043-5325 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ a b Wolfgang Nentwig i inni, A two year study of verified spider bites in Switzerland and a review of the European spider bite literature, „Toxicon”, 73, 2013, s. 104–110, DOI: 10.1016/j.toxicon.2013.07.010 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ a b R Papini, Documented bites by a yellow sac spider (Cheiracanthium punctorium) in Italy: a case report, „Journal of Venomous Animals and Toxins including Tropical Diseases”, 18 (3), 2012, s. 349–354, DOI: 10.1590/S1678-91992012000300014, ISSN 1678-9199 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ a b M Gnädinger i inni, Swiss prospective study on spider bites, „Swiss Medical Weekly”, 2013, DOI: 10.4414/smw.2013.13877, ISSN 1424-7860 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ a b Alexander A. Vassilevski i inni, Novel Class of Spider Toxin, „Journal of Biological Chemistry”, 285 (42), 2010, s. 32293–32302, DOI: 10.1074/jbc.M110.104265, PMID: 20657014, PMCID: PMC2952230 [dostęp 2023-08-09] (ang.).
- ↑ Matthew J. Foradori i inni, Survey for potentially necrotizing spider venoms, with special emphasis on Cheiracanthium mildei, „Comparative Biochemistry and Physiology Part C: Toxicology & Pharmacology”, 141 (1), 2005, s. 32–39, DOI: 10.1016/j.cca.2005.05.001 [dostęp 2023-08-09] (ang.).