Buzdyganek
 Buzdyganek naziemny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
buzdyganek |
| Nazwa systematyczna | |
| Tribulus L. Sp. Pl. 386. 1 Mai 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
T. terrestris Linnaeus[3] | |
Buzdyganek (Tribulus L.) – rodzaj rośliny z rodziny parolistowatych. Obejmuje 30 gatunków[4]. Rośliny te występują naturalnie niemal w całym Starym Świecie oraz w Australii (brak ich w północnej Europie i Azji)[4]. Najbardziej zróżnicowane gatunkowo są na suchych obszarach w Afryce[5]. Buzdyganek naziemny T. terrestris został szeroko rozprzestrzeniony poza swym pierwotnym zasięgiem i spotykany jest na obu kontynentach amerykańskich[4]. We florze Polski rodzaj jest reprezentowany tylko przez ten przejściowo zawlekany gatunek (ma status efemerofita)[6][7]. Rośliny z tego rodzaju przeprowadzają fotosyntezę C4; rozprzestrzeniają się za pomocą owoców zaopatrzonych w ostre kolce, wbijające się w kończyny zwierząt (i raniące je)[5].
Naukowa nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów treis oznaczającego „trzy” i bolos – „ostrza, kolce” – w nawiązaniu do kształtu owoców[8]. Do tego samego nawiązuje także polska nazwa zwyczajowa, oznaczająca podobnie wyglądającą broń – buzdygan.
Znaczenie użytkowe ma buzdyganek naziemny T. terrestris wykorzystywany lokalnie jako roślina lecznicza. Stanowi on surowiec do wyrobu suplementów diety mających zwiększać libido i wytrzymałość fizyczną organizmu[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Głównie rośliny roczne (niektóre potrafią zamknąć cały cykl rozwoju w ciągu 6 tygodni[5]), rzadziej byliny i półkrzewy, czasem nieco gruboszowate. Mają łodygi rozesłane lub podnoszące się, o długości do 1 m, czasem dłuższe, rozgałęzione, na przekroju okrągłe, ale po wyschnięciu żebrowane, nagie lub owłosione[8].
- Liście
- Naprzeciwległe, wsparte trwałymi, szydlastymi lub sierpowatymi przylistkami. W każdej z par jeden z liści jest wyraźnie mniejszy lub całkiem zredukowany. Blaszki liści są parzysto, pierzasto złożone, składają się z 6–20 listków. Listki są jajowate lub eliptyczne, na wierzchołkach zaostrzone lub tępe, w środkowej części liścia najdłuższe, szczytowa para skierowana jest ku wierzchołkowi liścia[8].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo w kątach liści[9]. Działek kielicha jest 5, są one zielone, na brzegu obłonione, owłosione i odpadające. Płatków korony jest 5, barwy żółtej, u nasady często ciemniejsze, rzadko białe. Płatki są jajowate, na wierzchołku zaokrąglone lub nieco wycięte, tworzą koronę kształtu półkulistego. Pręcików jest 10. Pięć z nich, wyrastających nadlegle płatków jest dłuższych, a 5 wyrastających nadlegle działek jest krótszych. Nitki pręcików przylegają do nasad płatków, są szydlaste lub nitkowate. Pylniki są strzałkowate lub sercowate. Na dnie kwiatu znajdują się dwa okółki po 5 gruczołów miodnikowych. Zalążnia jest siedząca, pięciokomorowa, pokryta sztywnymi, w górę skierowanymi włoskami. W każdej z komór rozwija się 3–5 zalążków. Szyjka słupka odpada po kwitnieniu, zwieńczona jest szczytowym znamieniem pięciołatkowym lub kulistym, czasem asymetrycznym[8].
- Owoce
- Mniej lub bardziej spłaszczone od góry, pięciokanciaste rozłupnie rozpadające się na 5 (lub mniej) kolczastych rozłupek, wewnątrz podzielonych przegrodami na 2–5 jednonasiennych sekcji. Nasiona są białawe, podłużnie jajowate[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
.JPG_-_Photo_by_V_C_Balakrishnan.jpg)
Rodzaj z podrodziny Tribuloideae w obrębie rodziny parolistowatych Zygophyllaceae[10].
- Wykaz gatunków[4]
- Tribulus adelacanthus R.M.Barker
- Tribulus arabicus Hosni
- Tribulus astrocarpus F.Muell.
- Tribulus bimucronatus Viv.
- Tribulus cistoides L.
- Tribulus cristatus C.Presl
- Tribulus echinops Kers
- Tribulus eichlerianus K.L.Wilson
- Tribulus excrucians Wawra
- Tribulus forrestii F.Muell.
- Tribulus hirsutus Benth.
- Tribulus hystrix R.Br.
- Tribulus incanus Hosni
- Tribulus kaiseri Hosni
- Tribulus macrocarpus F.Muell. ex Benth.
- Tribulus macropterus Boiss.
- Tribulus megistopterus Kralik
- Tribulus micrococcus Domin
- Tribulus minutus Leichh. ex Benth.
- Tribulus mollis Ehrenb. ex Schweinf.
- Tribulus occidentalis R.Br.
- Tribulus parvispinus C.Presl
- Tribulus pentandrus Forssk.
- Tribulus platypterus Benth.
- Tribulus ranunculiflorus F.Muell.
- Tribulus spurius Kralik
- Tribulus suberosus H.Eichler ex R.M.Barker
- Tribulus subramanyamii P.Singh, G.S.Giri & V.Singh
- Tribulus terrestris L. – buzdyganek naziemny
- Tribulus zeyheri Sond.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-15] (ang.).
- ↑ a b Tribulus Linnaeus, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-04-15].
- ↑ a b c d Tribulus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-15].
- ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 933-934, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 194, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e Tribulus Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-15].
- ↑ Tribulus Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-04-15].
- ↑ Genus Tribulus L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-04-15].