Dogmat

Sobór nicejski I (325 r.) - pierwsze po Soborze jerozolimskim (ok. 49 r.) w historii chrześcijaństwa zgromadzenie, które sformułowało dogmaty wiary wiążące dla wszystkich chrześcijan. Bizantyjski fresk w cerkwi św. Mikołaja w Mirze, obecnie Demre w Turcji

Dogmat (gr. δόγμα) – w sensie ścisłym pojęcie używane tylko w teologii chrześcijańskiej. Oznacza naukę wiary zawartą w Objawieniu, której poprawna interpretacja jest ściśle określona przez Kościół. Dogmaty są przedmiotem refleksji teologii dogmatycznej. Obecnie, ze względu na rozbicie chrześcijaństwa, poszczególne odłamy i kościoły różnią się w ustalonych dogmatach, jak również w rozumieniu funkcji dogmatu w nauce wiary.

W religioznawstwie dogmat jest uznawany za urzędową wersję mitu obowiązującą w danej religii.

Historia pojęcia

Rozumienie pojęcia dogmatu jako wyrazu ortodoksji weszło w użycie dopiero od czasu sporów wywołanych przez Reformację (XVI w.). Wcześniej, w okresie patrystycznym rozumiano je jako po prostu określoną doktrynę. Podobnie w średniowieczu mianem dogmatów określano także poglądy uznane za herezję.

Dogmat w Kościele katolickim

W katolicyzmie normatywność dogmatów bierze się z tego, że są wyrazem nauczycielskiej misji Kościoła (tzw. Magisterium), nadanej mu przez samego Chrystusa (por. Mt 28,19). Treścią dogmatów, z definicji, są twierdzenia Objawienia Bożego, które zostały ściśle zawarte w Piśmie Świętym i w Tradycji apostolskiej.

Według Katechizmu Kościoła Katolickiego dogmat to prawda-twierdzenie zawarte w Objawieniu Bożym, przedstawione członkom Kościoła przez Magisterium Kościoła w formie zobowiązującej do nieodwołalnego przylgnięcia przez wiarę. W pojęcie dogmatu wchodzą też inne zdefiniowane przez Nauczanie Kościoła twierdzenia, które mają konieczny związek ze stwierdzeniami zawartymi w Objawieniu (KKK 88). O jakie twierdzenia chodzi, wyjaśnił Jan Paweł II w nocie uzupełniającej do Kodeksu Prawa Kanonicznego, gdy mówił o składaniu wyznania wiary przez osoby obejmujące urzędy kościelne:

Ten akapit «Wyznania wiary» jest niezwykle ważny, dotyczy bowiem prawd nierozerwalnie związanych z Bożym objawieniem. Prawdy te, które w dziejach rozwoju doktryny katolickiej są przejawem szczególnej inspiracji, jakiej Duch Boży udziela Kościołowi, aby dopomóc mu w głębszym zrozumieniu jakiejś prawdy w dziedzinie wiary lub obyczajów, są ze sobą powiązane z przyczyn historycznych lub też na mocy logicznego wynikania (Ad tuendam fidem, 3).

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Dogmaty wiary ogłaszane są przez sobory wraz z papieżem lub przez samego papieża. Pierwszym po-apostolskim Soborem, który sformułował dogmaty wiary był Sobór nicejski I (325 r.), swój tekst wyznania wiary ojcowie soboru opatrzyli następującą klauzulą:

Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go /Syna Bożego/ nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji /niż Ojciec/, lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza (Nicejskie Credo).

{{Cytat}} Brakujące pola: treść. Przestarzałe pola: 1.

Ogłaszana przez papieża rozstrzygająca decyzja w sprawach wiary nazywa się nauczaniem ex cathedra, tzn. ogłoszone twierdzenie wiary nie podlega dyskusji. Dlatego, że stoi za nim autorytet samego Chrystusa, który przekazał Kościołowi władzę nauczania wiary i moralności (KKK 88). Autorytet następcy św. Piotra został sprecyzowany na Soborze watykańskim I w dogmacie o nieomylności papieża. W średniowieczu ludzie nastawieni krytycznie bądź sceptycznie do dogmatów byli surowo karani. W cesarstwie rządzonym przez Fryderyka II po ogłoszeniu w 1220 r. dekretów przeciw heretykom, osoby nastawione krytycznie wobec dogmatów zgodnie z wprowadzonym prawem od 1224 r. mogły być karane nawet karą śmieci wykonywaną przez spalenie na stosie.

Najważniejsze dogmaty Kościoła Katolickiego

• 325 rok– Sobór Nicejski wprowadza dogmat o Trójcy Świętej, który twierdzi, iż Jezus jest współistotny Ojcu.
• 431 rok - Sobór w Efezie ogłasza dogmat o Bogurodzicy. Potwierdził oficjalnie tytuł Theotokos - "Bogarodzica", "Matka Boża" za prawowierny.
• 543 rok – Sobór Konstantynopoliański II ogłasza dogmat istnienia piekła i kary wiecznej
• 649 rok – Papież Marcin I na Synodzie Laterańskim w Rzymie ogłasza dogmat "O Maryi zawsze Dziewicy". Dogmat został potwierdzony dekretem Soboru Trydenckiego w 1555 roku
• 787 rok – Siódmy Sobór Powszechny w Nicei ogłasza dogmat o Bożym wcieleniu Jezusa Chrystusa
• 1215 rok - IV Sobór Laterański wprowadza dogmat o spowiedzi usznej (werbalnej, w przeciwieństwie do wewnętrznej spowiedzi serca)
• 1215 rok - IV Sobór Laterański ogłasza dogmat o transsubstancji - przeistoczeniu chleba i wina w ciało, i krew Chrystusa w czasie mszy świętej
• 1439 rok - Sobór we Florencji ogłasza dogmat o istnieniu czyśćca, według którego także można zdobyć zbawienie cierpieniem w czyśćcu i ofiarami.
• 1513 rok – Sobór Laterański V ogłasza dogmat o nieśmiertelności duszy
• 1545 rok - Sobór w Trydencie uznał ludzkie tradycje przyjęte przez Kościół (w tym także dogmaty) za autorytet w sprawach wiary równe Pismu Świętemu
• 1546 rok - Sobór Trydencki ogłasza dogmat o grzechu pierworodnym
• 1854 rok - Pius IX ogłasza dogmat o niepokalanym poczęciu Maryi, rozumianym jako poczęciu bez grzechu, a nie poczęciu w stanie dziewictwa. Głosi, iż Maryja była wolna od grzechu pierworodnego już od chwili poczęcia dzięki cudownej łasce uświęcającej.
• 1870 rok - Pius IX ogłosił dogmat o nieomylności papieskiej.
• 1950 rok - Pius XII ogłasza dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny, wynosząc jej kult jako "Orędowniczki"

Współczesne tendencje

Obecnie bardziej akcentuje się posłannictwo głoszenia Ewangelii niż kwestie prawno-kanoniczne. Sobór watykański II świadomie odszedł od umieszczania anatematyzmów w swoim nauczaniu dogmatycznym, aby w sposób pozytywny zachęcić do refleksji i coraz pełniejszego odkrywania tajemnicy Boga w jej różnych aspektach i przejawach. Podkreślano w dogmatach mniej normę zbawczą, a bardziej wyraz wiary Kościoła i przepowiadanie jej istotnej zawartości.

Dogmaty w protestantyzmie

Protestantyzm nie posiada dogmatów, ale posiada biblijne zasady wiary, będące zapisem samoświadomości wiary wspólnot kościelnych. Mogą dotyczyć tylko tych prawd, które można odnaleźć tekstach biblijnych. Stąd krytyka ostatnich katolickich dogmatów maryjnych, np. o niepokalanym poczęciu Maryi Panny, czy dogmatu o nieomylności papieża. Poszczególne odłamy wspólnot powstałych w wyniku reformacji w różny sposób odnoszą się do roli dogmatów w życiu wspólnoty chrześcijańskiej. Poza heterodoksyjnym nurtem zw. ariańskim, przyjęto bez poprawek zasady trynitarne i chrystologiczne Soborów powszechnych. Wspólnoty ewangelickie, np. Konfesja augsburska czy sandomierska nie przywiązują do nich wagi zbawczej. Wspólnoty protestanckie posiadają biblijne zasady wiary, których nigdy nie należy utożsamiać z dogmatami w rozumieniu Kościoła rzymskokatolickiego.

Inne znaczenia słowa dogmat

W starożytnej Grecji słowa dogmat używano na określenie postanowienia władz miast-państw (gr. polis). Później weszło także do filozofii greckiej, oznaczając tezę przyjętą w danej szkole filozoficznej, obowiązującej jej adeptów.

W religioznawstwie słowa tego używa się do określenia wersji mitu, uznanej przez hierarchię danej religii za obowiązującą. Same religie jednak, poza chrześcijaństwem, nie używają tego terminu.

W potocznym języku za dogmat rozumie się pewnik przyjęty tylko na zasadzie autorytetu, bez poddania go badaniu krytycznemu co do prawdziwości i zgodności z doświadczeniem.

Bibliografia

Janusz T. Maciuszko: Dogmat. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 240-241.

Zobacz też

• Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny
• Dogmat o nieomylności papieża
• Dogmaty islamu