Emil Zerbe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Emil Zerbe
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

4 stycznia 1897
Łódź, Cesarstwo Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

16 lipca 1954
Łódź, Polska Rzeczpospolita Ludowa

Zawód, zajęcie

polityk

Narodowość

niemiecka

Alma Mater

Politechnika w Darmstadt

Stanowisko

poseł na Sejm I i II kadencji (1922–1930), przewodniczący DSAP (1925–1926, 1935–1939)

Partia

DSP, DAP, DSAP, PPS, PPS-WRN

Multimedia w Wikimedia Commons
Emil Zerbe – kandydat PPS/DSAP do Rady Miejskiej w Łodzi, grudzień 1938

Emil Samuel Zerbe (ur. 4 stycznia 1897 w Łodzi, zm. 16 lipca 1954 tamże) – niemiecki działacz socjalistyczny związany z Łodzią, poseł na Sejm I i II kadencji (1922–1930), radny miejski Łodzi (1934–1939).

Lodzer Volkszeitung (pismo DSAP) z 14 grudnia 1928, redaktor Emil Zerbe

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Samuela i Marii z domu Kolbe[1][2]. Ojciec początkowo był siodlarzem, a następnie właścicielem kamienicy[2]. Rodzina przybyła do Łodzi w latach trzydziestych XIX wieku z Alzacji i regionu Saksonia-Altenburg[3]. Miał dziesięcioro rodzeństwa[4], w tym m.in. brata – Armina Zerbe (1899–1929) – redaktora „Lodzer Volkszeitung”[5].

Początkowo uczęszczał do szkoły prywatnej i szkoły przemysłowej, przygotowującej do pracy w manufakturach[3]. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1915 opuścił Łódź i wyjechał do Kolonii. Tam pracował jako ślusarz i rysownik w fabryce maszyn w fabryce Humboldt[3][1]. Po powrocie do Łodzi w 1917 wznowił naukę i uczęszczał do polskiej szkoły realnej. Maturę zrobił w 1918. W tym samym roku podjął studia w Wyższej Szkole Technicznej w Darmstadt, które ukończył w 1921 jako inżynier budowy maszyn. Podczas studiów w Darmstadt był współzałożycielem Socjalistycznej Wspólnoty Roboczej Studentów w Darmstadt i członkiem studenckiego parlamentu ustawodawczego[3]. Wraz z innymi opracowywał projekt ustawy o heskim szkolnictwie wyższym[6]. Tam związał się z Niezależną Socjaldemokratyczną Partią Niemiec[2]. Działał również w ruchu związkowym jako członek Związku Pracowników i Urzędów Technicznych i pełnił funkcję funkcjonariusza Powszechnego Wolnego Kartelu Związkowego (Allgemeines Freies Gewarkschatfskartell Darmstadt)[6].

W 1922 powrócił do Łodzi. Tam wspólnie z Arturem Krönigiem i Otto Heikem utworzył 19 stycznia 1922 Niemiecką Partię Pracy (niem. Deutsche Arbeitspartei Polens, DAP), która w swoim programie stawiała na ścisłą współpracę z partiami robotniczymi innych łódzkich narodowości (PPS i Bund). Początkowo powstanie odrębnej partii niemieckiej wywołało spory z PPS, która chciała reprezentować wszystkich robotników[7]. Jednak po wyborach samorządowych w łodzi w maju 1923, gdzie DAP zdobyła 5 mandatów, w stosunku do 9 mandatów PPS, doszło do ścisłej współpracy obu partii.

W sierpniu 1925 podczas zjazdu w Królewskiej Hucie doszło do zjednoczenia śląskiej niemieckiej partii socjalistycznej z łódzką DAP. Powstała Niemiecka Socjalistyczna Partia Pracy w Polsce (niem. Deutsche Sozialistische Arbeitspartei Polens, DSAP) z siedzibą władz w Łodzi. Emil Zerbe został jej przewodniczącym do 27 marca 1926, gdy na stanowisku przewodniczącego zastąpił go Artur Krönig.

W 1922 uzyskał mandat posła na Sejm I kadencji z ramienia Bloku Mniejszości Narodowych. W latach 1922–1927 należał do niemieckiej frakcji parlamentarnej (Zjednoczenie Posłów Niemieckich). Pracował w komisjach: komunikacji oraz opieki społecznej i inwalidzkiej[1]. W Sejmie I kadencji był najmłodszym posłem (miał wówczas 25 lat) i racji wieku wraz z Haliną Stęślicką byli pierwszymi sekretarzami konstytuującego się Sejmu[8]. Pod koniec 1923 był ukarany przez marszałka Sejmu Macieja Rataja odsunięciem od trzech posiedzeń sejmowych. Przyczyną był udział w kuluarowej bójce, gdy stanął w obronie posła Maksymiliana Hartglasa z mniejszości żydowskiej. Emil Zerbe uderzył w trakcie bójki posła Związku Ludowo-Narodowego Mateusza Manterysa. Przeciw karze protestował klub żydowski i niemiecki[9]. W 1926 był przejściowo zatrzymany w trakcie zamieszek i aresztowań po pogrzebie Tomasza Rychlińskiego weterana Partii Proletariat[10].

W artykule na dzień 1 maja 1927, w krakowskim piśmie „Naprzód” napisał:

Partia nasza stała zawsze na stanowisku, że żadne różnice narodowe nie mogą hamować proletariackiej i gospodarczej walki klasy robotniczej. Świadoma tego, walczy partia o całkowite równouprawnienie robotnika niemieckiego na wszystkich polach życia i pracy, aby w ten sposób obalić zapory, dzielące dziś jeszcze wielkie masy ludu roboczego i osłabiające go. Stoi przy tym przed nami cel wielkiej, zjednoczonej klasy robotniczej Polski, która będzie solidarnie walczyć o swój byt i swe zadania dziejowe. Klasa robotnicza Polski musi w swym własnym interesie przezwyciężyć wszelkie istniejące jeszcze przesądy narodowościowe i wszelką wrogość. Czyż codzienne życie robotnika, jego życie w fabrykach i kopalniach, jego i jego rodziny życie w społeczeństwie, nie dowodzi nam, że nasza dola klasowa jest wspólna![11].

W wyborach w 1928 DSAP zawarła sojusz wyborczy z PPS, co spowodowało pierwsze spory w DSAP i secesję grupy Artura Pankratza z Pomorza. DSAP okrzyknięto zdrajcami narodu niemieckiego[12]. Emil Zerbe wybrany został na posła z listy krajowej Polskiej Partii Socjalistycznej. Tłumacząc zerwanie z Blokiem Mniejszości Narodowych na jednym z wieców, stwierdził, że

dla robotnika niemieckiego staje się bliższym robotnik polski niż poseł Spickermann[12].

W Sejmie II kadencji stworzył wraz z Arturem Krönigiem niezależny klub niemieckich socjalistów współpracujący z PPS – Frakcję Niemieckich Posłów Socjalistycznych. Pracował w komisji ochrony pracy[1]. W tym czasie zawiązano również komisję porozumiewawczą PPS, Bund i DSAP[13].

W 1930 kandydował bezskutecznie do Sejmu z listy państwowej kandydatów Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu (zwanego Centrolewem). W trakcie kampanii wyborczej w październiku 1930 skazany na 6 miesięcy więzienia, za usunięcie z miejsca zjazdu partii październiku 1929 funkcjonariuszy policji politycznej. W listopadzie 1930 sąd okręgowy podtrzymał wyrok. Dopiero po kasacji Sądu Najwyższego, sąd okręgowy po ponownym rozpatrzeniu sprawy w czerwcu 1931 wydał wyrok uniewinniający[14].

Po 1933 był atakowany przez organizacje prohitlerowskie, w tym Deutscher Volksverband in Polen (DVV) jako zdrajca. Atakowany był również przez polski obóz rządowy i Stronnictwo Narodowe. M.in. po antypolskim wystąpieniu niemieckiego ministra Gottfrieda Treviranusa bojówki narodowców napadły 31 lipca 1930 na lokal DSAP[15], zaś w trakcie demonstracji antyniemieckiej w kwietniu 1933 zaatakowano również siedzibę redakcji „Lodzer Volkszeitung”, którą kierował[16].

Ekspansja organizacji hitlerowskich spowodowała kryzys w DSAP. Ze stanowiska przewodniczącego partii odszedł Artur Krönig, który wraz z Ludwikiem Kukiem, i Gustawem Ewaldem opowiadał się przeciw współpracy z PPS i Bund, a za koalicją z organizacjami niemieckimi. Jednak łódzki zjazd partii w kwietniu 1934, a następnie krajowy zjazd DSAP, opowiedziały się przeciw Arturowi Krönigowi. W lutym 1935 Emil Zerbe ponownie objął ponownie kierowanie Zarządem Głównym DSAP[15]. W 1937 na akademii z okazji 15-lecia DSAP Emil Zerbe powiedział:

Jako socjaliści jesteśmy internacjonalistami, ale jako socjaliści niemieccy działający w Polsce domagamy się tego, co należy się każdemu narodowi – swobodnego narodowego życia kulturalnego; jednakże jesteśmy zdecydowanymi przeciwnikami nacjonalizmu, jaki zdominował niemieckie mieszczaństwo[17].

W latach 1934–1939 był radnym Rady Miejskiej Łodzi. Opowiadał się za ponadnarodową współpracą między niemiecką lewicą a PPS i Bundem. W 1930 po pogromach w Brześciu Litewskim skierował do CK Bundu wyrazy „bezgranicznej solidarności” oraz datek na ofiary brzeskiego pogromu[18]. W 1937 na XXIV Kongresie PPS w Radomiu oraz w licznych artykułach apelował o zbudowanie jednolitej wielonarodowej partii socjalistycznej w Polsce[19].

W 1938 w trakcie kampanii wyborczej do Rady Miejskiej w Łodzi (kandydował z okręgu X Listy PPS) stwierdził m.in.:

Łódzkie wybory samorządowe mają doniosłe polityczne znaczenie. Walka, która się toczy, jest walką między obozem Wolności a obozem niewoli i wyzysku. Świadom znaczenia tej Walki każdy Niemiec i demokrata stanie zdecydowanie po stronie walczących o Wolność, Równość i Sprawiedliwość. Żaden niemiecki robotnik i pracownik nie ma prawa oddać głosu za hitlerowskim ugrupowaniem wyborczym, za rodzimym hitleryzmem, który w obłudny sposób żąda w dla siebie demokracji i równouprawnienia, a popiera dyktaturę, gwałt, bezprawie i bezprzykładny ucisk w Niemczech hitlerowskich[20].

W tym okresie był również aktywnym działaczem związkowym, organizując robotników niemieckich. W 1926 współorganizował Niemiecki Oddział Klasowego Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego funkcjonujący podobnie jak sekcja żydowska na zasadach językowej i kulturalnej autonomii[21]. Od 1927 do 1939 był wiceprzewodniczącym Zarządu Głównego Związku Zawodowego Robotników I Robotnic Przemysłu Włókienniczego w Polsce[22]. Od 1929 do 1939 był również członkiem Komisji Centralnej Związków Zawodowych[23].

Nekrolog Emila Zerbego w „Dzienniku Łódzkim” z 18 lipca 1954

Był założycielem i wiceprezesem Deutsche Kultur- und Bildungsverein „Fortschritt” (1928–1939). Stał na czele redakcji „Lodzer Volkszeitung” (od 1935 „Volkszeitung”), był także korespondentem zagranicznym czasopism „Vorwärts” i „Volkswille”.

1 września 1939 jako Niemiec został aresztowany w Łodzi, ale po interwencji prezydenta Łodzi Jana Kwapińskiego zaraz wypuszczony[2]. W obawie przed aresztowaniem przez Gestapo udał się do Warszawy. Tam ponownie przejściowo aresztowany. Po uwolnieniu był organizatorem Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy[24]. Według niektórych wersji był organizatorem kompanii niemieckiej RBOW[25], jednak najprawdopodobniej w rzeczywistości niemieckich ochotników było kilkunastu[26].

W trakcie okupacji od sierpnia 1940 pod pseudonimem „Maks” działał w PPS-WRN, tworząc komórki socjalistów niemieckich w ramach konspiracji PPS w Łodzi, Bielsku-Białej i na Śląsku[25]. Jego rodzina wyprowadziła się z Łodzi na wieś i była ciągle nękana i jako „Polacy” szykanowana przez Gestapo. Emil Zerbe ukrywał się pod przybranym nazwiskiem jako robotnik rolny w okolicach Strykowa[27]. Po zakończeniu wojny powrócił do Łodzi, gdzie jako „Niemiec” został aresztowany i był kilka tygodni internowany, a w końcu został wypuszczony bez jakiegokolwiek procesu ani rehabilitacji. Wypuszczono go na wniosek Henryka Wachowicza[8]. Nie był aktywny politycznie, a jego partii zakazano działalności[24]. W 1946 mimo sprzeciwu pastora wygłosił po niemiecku mowę pogrzebową nad trumną swojego partyjnego kolegi Otto Ditterbrennera[8]. Do swojej śmierci w 1954 pracował w sklepie spółdzielni rzemieślniczej, której był współzałożycielem.

Pochowany został na Starym Cmentarzu w Łodzi (część ewangelicka). Na jego pogrzebie 19 lipca 1954 pożegnalne przemówienie wygłosił jego przyjaciel z PPS Henryk Wachowicz[28]. Jedyne wspomnienie pośmiertne opublikował jego dawny przyjaciel z Łodzi Otto Heike 13 września 1954 w organie SPD „Neuer Vorwärts” (Otto. Heike, Sozialistenführer gestorben. Zum Tode von Emil Zerbe – „Zmarł polsko-niemiecki przywódca socjalistów. Z okazji śmierci Emila Zerbe”)[24].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Profil na stronie BS ↓.
  2. ↑ a b c d Bömelburg 2005 ↓, s. 1.
  3. ↑ a b c d Meissner 2001 ↓, s. 337.
  4. ↑ Tłumaczenia aktów urodzenia rodziny Zerbe ↓.
  5. ↑ Wczoraj po południu (...), „Robotnik” (nr 340), 21 listopada 1929, s. 1.
  6. ↑ a b Meissner 2001 ↓, s. 338.
  7. ↑ Mroczka 1971 ↓, s. 126.
  8. ↑ a b c Falkowski 2000 ↓, s. 79.
  9. ↑ Falkowski 2000 ↓, s. 94.
  10. ↑ Nasz Przegląd 1926 ↓.
  11. ↑ Zerbe 1927 ↓, s. 3.
  12. ↑ a b Nartonowicz-Kot 2001 ↓, s. 310.
  13. ↑ Pickhan 2017 ↓, s. 352.
  14. ↑ Głos Poranny 1930 ↓.
  15. ↑ a b Nartonowicz-Kot 2001 ↓, s. 316.
  16. ↑ Meissner 2005 ↓, s. 39.
  17. ↑ Meissner 1996 ↓, s. 44.
  18. ↑ Pickhan 2017 ↓, s. 333.
  19. ↑ Pickhan 2017 ↓, s. 366.
  20. ↑ Łodzianin 1938 ↓.
  21. ↑ Meissner 1996 ↓, s. 43.
  22. ↑ Sprawozdanie z działaności ZZRiRPW ↓.
  23. ↑ Hass 1963 ↓, s. 40–41.
  24. ↑ a b c Bömelburg 2005 ↓, s. 3.
  25. ↑ a b Polski Ruch Oporu 1988 ↓, s. 275.
  26. ↑ Dunin-Wąsowicz 1993 ↓, s. 25.
  27. ↑ Meissner 2005 ↓, s. 38.
  28. ↑ Meissner 2001 ↓, s. 339.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Hans-Jürgen Bömelburg. Życiorysy w trudnych czasach. „Dialog”. 14, 2005. Kraków: Polsko-Niemieckie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego. [dostęp 2022-08-09]. 
  • Czesław Brzoza: Emil Zerbe, w: (red. Jacek Majchrowski), Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 486 (biogram nr 1668)
  • Były Poseł Zerbe uniewinniony. „Głos Poranny”. 160, 13 czerwca 1931. Łódź. 
  • Emil Zerbe. Współpraca socjalistów polskich i niemieckich. „Naprzód”. 100, 1927. Kraków: PPS. [dostęp 2023-02-05]. 
  • Ludwik Hass: Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939 (informator). Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ, 1963.
  • Leon Chajn: Materiały do historii klubów demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego, Warszawa 1964, t. 2, s. 315 (krótka notka biograficzna w przypisie)
  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Polski ruch socjalistyczny 1939–1945. Warszawa: Instytut Historyczny PAN, 1993. ISBN 83-900846-6-X.
  • Sebastian Glica: Czerwona Łódź wielu narodów, „Trybuna Robotnicza” z 24 lipca 2008
  • Janusz Falkowski: Parlamentarzyści mniejszości niemieckiej w Drugiej Rzeczypospolitej. Częstochowa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie, 2000. ISBN 83-7098-775-3.
  • Struktura organizacyjna i profil ideowy niemieckiej socjalistycznej opozycji antyhitlerowskiej w Łodzi 1933–1939. W: Lucjan Meissner: Niemcy w Łodzi do 1939 roku. Łódź: Ośrodek Badań Niemcoznawczych UŁ, 2001. ISBN 978-83-7171-494-8.
  • Lucjan Meissner: Niemieckie organizacje antyfaszystowskie 1933–1939. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973.
  • Emil Zerbe. Biogram. W: Lucjan Meissner: Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku zagadnienia wybrane. Łódź: Ośrodek Badań Niemcoznawczych UŁ, 2001. ISBN 83-905554-0-9.
  • Otto Heike: Die deutsche Arbeiterbewegung in Polen (niem.)
  • Robotnicy niemieccy głosują na listę PPS i klasowych związków zawodowych. „Łodzianin. Organ PPS”. 358, 1938. Łódź. 
  • Maria Nartonowicz-Kot: Polski ruch socjalistyczny w Łodzi 1927–1939. Łódź: Wydawnictwo UŁ, 2001. ISBN 83-7171-426-2.
  • Wiadomości z Łodzi. „Nasz Przegląd”. 51(1111), 19 lutego 1926. Warszawa. 
  • Gertrud Pickhan: Pod prąd. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy Bund w Polsce w latach 1918–1939. Warszawa: Neriton, 2017. ISBN 978-83-7543-425-5.
  • (red. Bogdan Kobuszewski, Piotr Matusak, Tadeusz Rawski): Polski ruch oporu 1939–1945. Warszawa: MON, 1988. ISBN 83-11-07038-5.
  • Ludwik Mroczka: Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1918–1926. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1971.
  • Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2022-08-11].
  • Tłumaczenia aktów urodzenia rodziny Zerbe. genealodzy.pl. [dostęp 2022-08-10].
  • Sprawozdanie z działalności Związku Zawodowego Robotników i Robotnic Przemysłu Włókienniczego w Polsce za okres pięcioletni 1929, 1930, 1931, 1932 i 1933 roku. Biblioteka Cyfrowa GBPiZS. [dostęp 2022-08-10].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Emil_Zerbe&oldid=71980520”