Fatima al-Fihri

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fatima bint Muhammad al-Fihri al-Kurajsz
فاطمة بنت محمد الفهرية القرشية
Ilustracja
Figura Fatimy al-Fihri w muzeum Jordan
Data i miejsce urodzenia

ok. 800
Kairuan

Data i miejsce śmierci

ok. 880
Fez

Zawód, zajęcie

fundatorka meczetu Al-Karawijjin w Fezie

Fatima bint Muhammad al-Fihri al-Kurajsz (arab. فاطمة بنت محمد الفهري القرشية[1]; ur. ok. 800 w Kairuan[2], zm. ok. 880[2]) – fundatorka meczetu Al-Karawijjin w Fezie w Maroku, który w 1963 przekształcił się w uniwersytet[3] uważany za najstarsze na świecie centrum naukowe[4]. Była też znana jako Umm al-Banayn. Pojawia się w Rawd al-Qirtas Ibn Abi Zara (zm. między 1310 a 1320)[5], ale jej istnienie podawane jest w wątpliwość[6][7][8][9].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Źródła i legendy o Fatimie[edytuj | edytuj kod]

Wiemy o niej tyle, co podał XIV-wieczny historyk Ibn Abi-Zar[7], ponieważ inne źródła na jej temat zostały zniszczone przez pożar w 1323[10]. Pochodziła z arabskiego rodu Kurajsz. Około 824 umarła jej matka. Z powodu konfliktu między częścią Ulemów a rządzącą dynastią Aghlabidów rodzina al-Fihri wraz z setkami innych wyemigrowała z Kairuanu do Fezu w Maroku[11]. Ojciec Fatimy, Mohammed Bnou Abdullah al-Fihri[4], rozwinął działalność kupiecką i zaczął odnosić sukcesy[2]. Fatima była mężatką. W krótkim czasie zmarli jej mąż i ojciec. Fatima i jej siostra Meriam odziedziczyły majątek po ojcu[11]. Obie były dobrze wykształcone, studiowały islamską filozofię prawa i zapiski Mahometa[3][12]. Założyły w Fezie meczety: Meriam w 857 Al-Andalusijjin[13] (pomogły jej rodziny przybyłe w tym samym czasie z Andaluzji[11], stąd nazwa obiektu[14]), a Fatima w 859 Al-Karawijjin. Przyczyną była konieczność stworzenia miejsca do nauki i modlitwy dla muzułman, którzy w dużej liczbie przybyli do Maroka[8][11].

Fatima nazywana była matką chłopców. Historyk Mohammed Yasser Hilali twierdzi, że to określenie odnosi się do jej opieki nad studentami[4].

W Tunezji jest uznawana wręcz za świętą, a w Fezie bardzo czczona. W 2017 w Tunezji ustanowiono nagrodę jej imienia[4].

Dziedziniec meczetu Al-Karawijjin

Opinie świata naukowego[edytuj | edytuj kod]

Istnienie Fatimy zostało zakwestionowane przez niektórych współczesnych historyków i historyczki, którzy postrzegali opowieść o dwóch siostrach zakładających dwa najsłynniejsze meczety w Fezie jako opartą na legendzie[7][8][9]. Taką teorię zaprezentował Roger Le Tourneau[8]. Również badacz architektury islamu Jonathan Bloom twierdzi, że opowieść o początkach meczetów należy bardziej do sfery tradycyjnej wyobraźni zbiorowej niż do historii i zwraca uwagę, że żadna część meczetu nie powstała wcześniej niż w X wieku[15]. Poza tym zapiski Ibn Abi Zara, z których wiemy o Fatimie, są oceniane przez współczesnych badaczy i badaczki jako stosunkowo niewiarygodne źródło[7].

Podczas renowacji meczetu w XX wieku na jego fundamencie odnaleziono napis ukryty dotąd pod warstwami tynku. Wyryty na panelach z drewna cedrowego pismem kufickim, bardzo podobnym do inskrypcji fundamentowych w Tunezji z IX wieku, został odkryty na ścianie nad prawdopodobnym miejscem pierwotnego mihrabu meczetu (przed późniejszą rozbudową budynku). Gaston Deverdun odszyfrował, że według inskrypcji założenie tego meczetu miało miejsce w lipcu–sierpniu 877. Założyć go miał Dawid ibn Idris (syn Idrisa II, który rządził wówczas tą częścią Maroka). Według sugestii Deverduna inskrypcja może pochodzić z innego niezidentyfikowanego meczetu i została tu później przeniesiona (prawdopodobnie w XV lub XVI wieku). Wówczas w Fezie odrodził się kult Idryzydów, a takie pozostałości miałyby znaczenie religijne, by można je było ponownie wykorzystać[16]. Chafik Benchekroun argumentował, że bardziej prawdopodobne jest to, że ta inskrypcja jest oryginalną inskrypcją fundacyjną meczetu Al-Karawijjin i że mogła zostać zakryta w XII wieku, tuż przed przybyciem do miasta Almohadów. Według badacza Fatima al-Fihri jest raczej postacią legendarną niż historyczną[7].

Meczet i uniwersytet[edytuj | edytuj kod]

Według Ibn Abi Zara Fatima wykorzystała majątek po ojcu na budowę meczetu nazwanego na cześć imigrantów z jej miasta. Kiedy ludzie przestali się mieścić w budynku, Fatima kupiła meczet zbudowany około 845 pod nadzorem sułtana Maroka Yahya ibn Muhammada i dwukrotnie go rozbudowała. Sama nadzorowała prace budowlane. Tunezyjski historyk Hassan Hosni Abdelwahab napisał, że wykorzystała jednie zasoby z ziemi, którą kupiła: z niej pozyskiwała wodę, piasek itp.[17] Budowa meczetu trwała 18 lat[13]. Według marokańskiego historyka Abdelhadiego Tazi Fatima Al-Fihri pościła aż do zakończenia budowy meczetu[18].

Nie wiadomo, kiedy obiekt stał się uniwersytetem Al-Karawijjin. Może stało się to za panowania dynastii Almorawidów w XI wieku, może w XIV wieku za dynastii Marynidów. Wówczas Fez stał się stolicą Maroka. Kolejni władcy dofinansowywali działanie meczetu i uczelni. Z czasem w placówce obok teologii i recytacji Koranu zaczęto wykładać prawo, matematykę i astronomię. Prowadzono lekcje muzyki i zajęcia z medycyny. Studiowali tu muzułmanie, Żydzi i chrześcijanie, m.in. Awerroes, Ibn Hazm, holenderski orientalista i matematyk Jacob van Gool, Majmonides oraz Gerbert z Aurillac, późniejszy papież Sylwester II. Uniwersytet jest uważany za najstarszy na świecie[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Yew Meng Lai, Abdul Razak Ahmad, Chang Da Wan, Higher Education in the Middle East and North Africa: Exploring Regional and Country Specific Potentials, Springer, 7 czerwca 2016, ISBN 978-981-10-1056-9 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  2. ↑ a b c Iroegbu Chinaemerem Oti, Meet Fatima al-Fihri: The founder of the world’s first Library [online], Ventures Africa, 26 stycznia 2017 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  3. ↑ a b Jeffrey T. Kenney, Ebrahim Moosa, Islam in the Modern World, Routledge, 15 sierpnia 2013, s. 128, ISBN 978-1-135-00795-9 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  4. ↑ a b c d Fatima al-Fihri: Founder of the world’s oldest university – DW – 05/08/2020 [online], dw.com [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  5. ↑ Rawd al-qirtas, Nácher, 1964 [dostęp 2022-11-17] (hiszp.).
  6. ↑ Ann Bayliss, Al-Qarawiyyin University in Fes: Brainchild of a Muslim Woman [online], Inside Arabia, 15 września 2019 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  7. ↑ a b c d e Chafik T. Benchekroun, Les Idrissides: L’histoire contre son histoire, „Al-Masāq”, 23 (3), 2011, s. 171–188, DOI: 10.1080/09503110.2011.617063, ISSN 0950-3110 [dostęp 2022-11-17].
  8. ↑ a b c d Roger Le Tourneau, Fès avant le protectorat: étude économique et sociale d’une ville de l’occident musulman, Casablanca: Société Marocaine de Librairie et d’Édition, 1949, s. 48–49.
  9. ↑ a b Jonathan M. Bloom, Architecture of the Islamic West [online], Yale University Press, 2020 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  10. ↑ Fatima al Fihri, the woman behind the world’s oldest university. [dostęp 2022-11-17].
  11. ↑ a b c d e Anka Florczak, O Fatimie al-Fihri i jej niezwykłym marzeniu [online], Lente, 5 marca 2020 [dostęp 2022-11-17] (pol.).
  12. ↑ Fatima al-Fihri [online], TeachMideast [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  13. ↑ a b Akel Kahera, Latif Abdulmalik, Craig Anz, Design Criteria for Mosques and Islamic Centres, Routledge, 26 października 2009, s. 81, ISBN 978-1-136-44127-1 [dostęp 2022-11-17] (ang.).
  14. ↑ Henri Terrasse, La mosquée des Andalous à Fès, Les Éditions d’art et d’histoire, 1942 [dostęp 2022-11-17] (fr.).
  15. ↑ Jonathan Bloom, Architecture of the Islamic west: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800, New Haven, CT 2020, s. 42, ISBN 978-0-300-21870-1, OCLC 1121602964 [dostęp 2022-11-17].
  16. ↑ Algeria Sous-direction, Georges Marçais, Mélanges d’histoire et d’archéologie de l’Occident musulman, Impr. officielle, 1957, s. 129–146 [dostęp 2022-11-17] (fr.).
  17. ↑ كتاب – شهيرات التونسيات [online], web.archive.org [dostęp 2022-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-01].
  18. ↑ فاطمة الفهرية أم البنين مؤسسة أول جامعة في العالم [online], web.archive.org, 1 listopada 2020 [dostęp 2022-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-01].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fatima_al-Fihri&oldid=72425160”