Gmach Centrali Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie
 Gmach Centrali PKO w Warszawie na skrzyżowaniu ul. Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej w roku 1939 (w głębi ulicy widoczny zwieńczony kopułami Dom Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Rosja”) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1938 |
| Ukończenie budowy |
1939 |
| Zniszczono |
1944 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′05,38″N 21°00′34,04″E/52,234828 21,009456
| |
Gmach Centrali Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie – wybudowany w latach 1938–1939 i zniszczony w roku 1944 modernistyczny budynek zlokalizowany przy ul. Marszałkowskiej nr 134 (róg ul. Świętokrzyskiej nr 37) w Warszawie. Został zaprojektowany przez Bolesława Szmidta i Józefa Vogtmana jako siedziba zarządu Pocztowej Kasy Oszczędności (PKO).
Historia[edytuj | edytuj kod]
Szybki rozwój P.K.O. w latach 30. spowodował, że jej siedziba przy ul. Świętokrzyskiej 31/33 przestała wystarczać do zaspokojenia wszystkich potrzeb biurowych. Z tego powodu bank nabył wybudowaną w 1863 dwupiętrową kamienicę Grzegorza Stiagatowa (projekt: Józef Orłowski), którą wyburzono w 1936 lub 1938[1]. Na tak pozyskanym placu w latach 1938–1939 wzniesiono gmach nowej Centrali PKO. Planowano połączyć go z budynkiem przy ul. Świętokrzyskiej 31/33 i w tym celu wykupiono siedmiopiętrową, 27-letnią kamienicę o żelbetonowej konstrukcji znajdującą się pod numerem 35[2]. Po jej wyburzeniu dokonanym w połowie 1939 planowano wznieść w tym miejscu plombę, lecz zamierzenia te przerwał wybuch II wojny światowej[3].
W trakcie obrony stolicy we wrześniu 1939 w gmachu od 17 września mieściła się siedziba Dowództwa Obrony Warszawy, przeniesiona tam z pałacu Zamoyskich przy ul. Nowy Świat[4][5].
Podczas okupacji niemieckiej obiekt służył Miejskim Zakładom Komunikacyjnym[6]. W tym czasie na budynku umieszczona była wielka flaga hitlerowska, którą według relacji Aleksandra Kamińskiego zawartej w książce Kamienie na szaniec zerwał harcerz Szarych Szeregów Alek Dawidowski[7].
Gmach był eksploatowany niespełna 5 lat. W 1944 został zrujnowany podczas powstania warszawskiego[3].
Gmachu po zniszczeniach wojennych nie odbudowano. Jego szkielet stał do lat 60., kiedy został rozebrany. Plac po nim stał pusty do roku 2013. Wówczas to w tym miejscu wzniesiono betonową wiatę, osłaniającą południowo-wschodnie wejście do stacji metra Świętokrzyska[8]. Przed rozpoczęciem budowy drugiej linii metra w ocalałych podziemiach budynku mieścił się klub „Underground”[9]. Na fragmencie posesji, na której znajdował się gmach, oraz na działkach sąsiednich, w latach 2016–2018 zbudowano gmach biurowy Centrum Marszałkowska[10].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Obiekt został wzniesiony w stylu luksusowego funkcjonalizmu. Miał osiem pięter[2], opartych na przyziemiu z okrągłołukowo zwieńczonymi podcieniami. Zewnętrzne elewacje były licowane jasnym kamieniem. Narożnik budynku przy skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej miał charakterystyczny zaokrąglony kształt. W nim wybite było główne wejście do sal operacyjnych banku położonych w przyziemiu. Bryła budynku powyżej piątego piętra miała charakter belwederu od strony południowej węższego niż niższa część elewacji[8]. Gmach posiadał niewielkie, kwadratowe otwory okienne oraz niską nadbudowę w formie rotundy[2].
Wnętrza budynku Centrali PKO ozdobiono m.in. kolorowymi stiukami, marmurami i alabastrem[2].
Jeden ze współprojektantów gmachu Bolesław Szmidt opisał wiele jego elementów na łamach miesięcznika „Architektura i Budownictwo” (1939 nr 3) w artykule pt. Rozbudowa gmachów Centrali PKO w Warszawie[11].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Kamienica Grzegorza Stiagatowa (rycina z 1867), na miejscu której w latach 1938–1939 wzniesiono gmach Centrali PKO -
Godło państwowe nad wejściem do gmachu Centrali PKO -
Gmach Centrali PKO po zniszczeniach dokonanych w 1944 -
Skrzyżowanie ul. Marszałkowskiej z ul. Świętokrzyską między 1945 a 1960 – z lewej strony widoczne ruiny gmachu Centrali PKO -
Ruiny gmachu Centrali PKO w 1960 na rogu ul. Marszałkowskiej i ul. Świętokrzyskiej (z prawej strony) -
Miejsce po gmachu Centrali PKO przy skrzyżowaniu ul. Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej
.jpg)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rozebrana w 1936 pod budowę Centrali PKO. www.warszawa1939.pl. [dostęp 2015-03-24]. (pol.).
- ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 163. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ a b Centrala PKO Obiekt obecnie nie istnieje. www.warszawa1939.pl. [dostęp 2015-03-24]. (pol.).
- ↑ Lech Królikowski: Warszawa – dzieje fortyfikacji. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2011, s. 208. ISBN 978-83-7436-269-6.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 126.
- ↑ Obwód I Śródmieście. www.info-pc.home.pl. [dostęp 2015-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Aleksander Kamiński: Kamienie na szaniec. Warszawa: Nasza Księgarnia, 2008, s. 103. ISBN 978-83-10-11320-7.
- ↑ a b Zobacz bezcenne zdjęcia nowoczesnej Warszawy z lat 30.. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 2015-03-24]. (pol.).
- ↑ Duch cara, cmentarz i ruiny: tajemnice Świętokrzyskiej. warszawa.gazeta.pl. [dostęp 2015-03-31]. (pol.).
- ↑ Centrum Marszałkowska. centrum-marszalkowska.pl. [dostęp 2018-07-01].
- ↑ Bolesław Szmidt. Rozbudowa gmachów Centrali PKO w Warszawie. „Architektura i Budownictwo”. XV (3), s. 14–24, 1939. Warszawa.