Przejdź do zawartości

Grądy (powiat piski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Grądy
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[2]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763809

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Grądy”
Ziemia53°49′29″N 21°58′07″E/53,824722 21,968611[1]

Grądy (niem. Gronden, od 1938 Grunden) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

W dokumentach krzyżackich (1550) Grunden[3][4], później Gronden.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-NarońskiegoGrondy[5].
Zarządzeniem Ministra Administracji Publicznej z 17 października 1949 roku o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości nadano miejscowości obowiązującą nazwę Grądy[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Grądy lokowano 18 października 1550 roku[3], kiedy to Jan, sołtys z Orzysza (alte Schulz zum Ariss Jann)[3], kupił od starosty ryńskiego Jerzego von Diebesa (Georg von Diebes) ein Ort Bruch[7] między bagnem Kallen[7], a rzeką Orzyszą, na północ od Orzysza, co potwierdził książę Albrecht. W akcie lokacyjnym nie podano wielkości nadania. Z późniejszych źródeł wiadomo, ze Grądy liczyły 4 łany i były dobrami szlacheckimi.
W trudnym do dokładnego sprecyzowania okresie w Grądach przebywali Drygalscy[8]. W 1669 roku dobra w Grądach nabył starosta ryński Jerzy Krzysztof Finck (Georg Christoff Fincken), otrzymał również wolne rybołówstwo, ale oddawał miód z barci i pasiek. W 1681 roku Finck sprzedał je staroście z Zelek Fryderykowi von Heydeckowi.
W 1719 roku Grądy zaliczono do dóbr kulmerskich (Cöllmer).
Według danych opublikowanych w 1821 roku w Grądach mieszkało 20 osób[9]. W 1857 roku majątek liczył 51 mieszkańców, a jego dzierżawcą był Hugo Scheuman[10]. W 1864 roku w Grądach mieszkało 76 osób, a w 1867 roku – 82 osoby[11]. Według danych opublikowanych w 1871 roku majątkiem o powierzchni 1400 mórg zarządzał Fr. Scheumann. Działała tu destylarnia[12]. W 1879 roku administratorem dóbr nadal był Fr. Scheumann, ale majątek był wielkości 344 hektarów[13].
Według danych z 1907 roku Grądy były majątkiem o powierzchni 287 ha, którego właścicielem był Adolf Phillip[14].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki założony w pierwszej ćwierci XIX wieku[15].

Najstarszy zachowany nagrobek: Heinritte Joh. Scheumann †1815. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji pochowany w niej jest nieznany żołnierz armii rosyjskiej z 10. finnländische Inf. Regt. †1914-15[16].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Przez Grądy przebiegają trzy szlaki rowerowe:

W pobliżu wsi dwa punkty widokowe na okoliczny krajobraz i panoramę Orzysza.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
  • R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba, Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska, Orzysz, 2004, str. 135, ISBN 83-914508-0-5

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38309
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 338 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. a b c Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 220.
  4. Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 483.
  5. Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  6. Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 października 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 92, poz. 1105).
  7. a b Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 71.
  8. Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 485.
  9. Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 84.
  10. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857, s. 300.
  11. Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.
  12. General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer. Fr. Calsow, Berlin, 1871, s. 632, 633
  13. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 202, 203
  14. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band. Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 464, 465.
  15. Karta zabytku
  16. [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Grądy [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
  17. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.
  18. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 73.
  19. R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Grądy