Ierax

Ierax (Ιέραξ)
	Historia
Stocznia	Cammell Laird, Birkenhead
Położenie stępki	1910 (jako Santa Fe)
Wodowanie	15 marca 1911
	Wasilikon Naftikon
Wejście do służby	2 października 1912
	Marine nationale
Wejście do służby	1916
	Wasilikon Naftikon
Wejście do służby	1918
Wycofanie ze służby	1945
Los okrętu	sprzedany na złom
	Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	980 ton standardowa; 1175 t pełna; po modernizacji: 1050/1300 t
Długość	86,87 m
Szerokość	8,45 m
Zanurzenie	2,6-3 m
	Napęd
	5 kotłów parowych, 2 turbiny parowe, 2 śruby, moc 19 750 KM
Prędkość	30 węzłów; (31 w po modern.)
Zasięg	3000 Mm przy 15 w
	Uzbrojenie
	w artykule
Załoga	90-102

Ierax (gr. Ιέραξ) – grecki niszczyciel typu Aetos, służący w Greckiej Marynarce Wojennej w latach 1912-1946.

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Okręt wraz z pozostałymi trzema okrętami typu Aetos został początkowo zamówiony w angielskiej stoczni Cammell Laird w Birkenhead przez Argentynę, która jednak nie odebrała okrętów, po czym zostały one zakupione 12 września 1912 przez Grecję. Koszt zakupu okrętu wynosił 148 000 funtów. Stępkę pod budowę „Ierax”, który miał początkowo nosić nazwę „Santa Fe”, położono w 1910. Kadłub wodowano 15 marca 1911 roku. Okręt wcielono do służby w greckiej flocie 2 października 1912 (inne dane 19 września 1912)^[1] pod nazwą „Ierax” (jastrząb) i czym prędzej skierowano do kraju. Do Pireusu okręty przybyły 22 października 1912^[4].

Osobny artykuł: Niszczyciele typu Aetos.

Wczesna służba[edytuj | edytuj kod]

„Ierax” osiągnął gotowość bojową najwcześniej, w listopadzie 1912. Podczas wojny bałkańskiej jego wykorzystanie w walkach było niewielkie. Głównym powodem był początkowo brak torped do wyrzutni torpedowych. Błąd ten powielił się we wszystkich okrętach tego typu. Pierwszą akcją była osłona ciężkich okrętów (krążownika pancernego „Georgios Averof” i 3 pancerników) podczas desantu na wyspę Mytilene 20 listopada 1912. 24 listopada osłaniał desant na Chios. Następnie „Ierax” wziął udział m.in. w potyczce z tureckimi niszczycielami 16 grudnia 1912, po bitwie koło przylądka Elli oraz w bitwie koło Lemnos 18 stycznia 1913. Oprócz tego, pełnił głównie zadania patrolowe na Morzu Egejskim^[4].

Podczas I wojny światowej Grecja była neutralna, lecz we wrześniu 1916 nastąpiła w niej interwencja państw ententy. Okręt wraz z całą flotą grecką został zajęty przez siły sprzymierzone. W grudniu 1916 „Ierax” został włączony w skład francuskiej marynarki wojennej, gdzie służył do roku 1918, patrolując i eskortując konwoje na Morzu Śródziemnym. Po zakończeniu działań, został zwrócony stronie greckiej^[4].

Podczas wojny grecko-tureckiej 1919-22 wpłynął z innymi okrętami 8 lipca 1921 na Morze Czarne, gdzie uczestniczył w działaniach morskich i bombardowaniu pozycji tureckich. Po klęsce wojsk lądowych, we wrześniu 1922 brał udział z flotą grecką w ewakuacji greckich uchodźców ze Smyrny i półwyspu Artaki^[4].

Rekonstrukcja 1924-25[edytuj | edytuj kod]

W latach 1924-1925 roku okręt, jak inne jednostki tego typu, przeszedł dużą modernizację, połączoną z przebudową, w stoczni Samuel White w Cowes. Stare kotły opalane głównie węglem zamieniono na nowsze, opalane ropą, co doprowadziło do zmiany sylwetki okrętów. Zamiast charakterystycznych tylko dla tego typu niszczycieli pięciu kominów, otrzymały dwa kominy. Wydłużono pokład dziobowy i zamontowano nową nadbudówkę dziobową, z wydłużonym dolnym piętrem dla postawienia drugiej armaty 102 mm (poprzednio stała ona za kominami). Znacznie wzmocniono uzbrojenie torpedowe, zastępując 4 wyrzutnie torped na burtach okrętu przez 6 w jego osi symetrii^[4]. Ulepszono następnie na początku lat 30. uzbrojenie przeciwlotnicze, zastępując armatę 57 mm przez dwie automatyczne 40 mm^[5].

Osobny artykuł: Niszczyciele typu Aetos.

Podczas próby republikańskiego zamachu stanu w Grecji 1-13 marca 1935 pozostał wierny rządowi. W 1937 w porcie Pireusie okręt został uszkodzony na skutek wybuchu miny (6 zabitych, 8 rannych)^[4]

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

„Ierax” brał udział bojowy w II wojnie światowej, począwszy od ataku Włoch na Grecję 28 października 1940. Przed zajęciem Grecji przez Niemcy, wraz z innymi okrętami dotarł do Aleksandrii w Egipcie, skąd kontynuował służbę na wschodnim Morzu Śródziemnym u boku marynarki brytyjskiej. W pierwszej połowie 1942 został zmodernizowany w stoczni w Kalkucie, a następnie w Port Saidzie. Kosztem zdjęcia dwóch rufowych dział artylerii głównej i połowy wyrzutni torpedowych, wzmocniono mu artylerię przeciwlotniczą i dodano miotacze i zrzutnie bomb głębinowych do walki z okrętami podwodnymi. Otrzymał również hydrolokator (asdic) Typ 123A. Z uwagi na zużycie i małe możliwości bojowe, pod koniec 1943 został wycofany do rezerwy w Port Saidzie^[4]. W 1944 roku na niszczycielu, podobnie jak na kilku innych okrętach Greckiej Marynarki Wojennej doszło do buntu zwolenników republikańskiej, lewicowej partyzantki ELAS, walczącej z Niemcami podczas okupacji Grecji. Bunt został stłumiony a część marynarzy następnie represjonowano^[6].

Po wojnie, w 1945 roku, okręt został wycofany i sprzedany stoczni złomowej^[2].

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

Uzbrojenie (1912):

4 działa kal. 102 mm
1 działo przeciwlotnicze kal. 57 mm (od ok. 1914-16)
4 wyrzutnie torpedowe kal. 533 mm (4xI)

Uzbrojenie (1925):

4 działa kal. 102 mm
2 działka przeciwlotnicze kal. 40 mm (od lat 30.)
6 wyrzutni torpedowych kal. 533 mm (2xIII)
40 min (według niektórych źródeł)^[7].
bomby głębinowe

Uzbrojenie (1942):

2 działa kal. 102 mm
1 działo przeciwlotnicze kal. 76 mm
2 działka przeciwlotnicze kal. 40 mm.
3 działka przeciwlotnicze Oerlikon kal. 20 mm
3 wyrzutnie torpedowe kal. 533 mm (1xIII)
8 miotaczy bomb głębinowych, 2 zrzutnie bomb głębinowych^[8]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Według T. Walczyk (op.cit.). Różnica jest jednak najprawdopodobniej spowodowana przeliczaniem z kalendarza gregoriańskiego na juliański, obowiązujący w Grecji do 1924.
↑ ^a ^b T. Walczyk (op.cit). Według Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s.386 i S.W. Patjanin (op.cit), okręt sprzedano na złom w 1946.
↑ Długość według: T. Walczyk (op. cit.) i Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s. 386. S.W. Patjanin (op.cit) podaje 102,11 m.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g T. Walczyk (op.cit.)
↑ S.W. Patjanin (op.cit.). Według tego źródła, dodano jeszcze później dalsze dwa działka 40 mm.
↑ Represje te objęły, w skali całej armii greckiej na obczyźnie, m.in. wyroki śmierci (nie wykonano ich) oraz deportację około 8 tysięcy greckich żołnierzy do brytyjskich obozów jenieckich w Afryce, zamiast użycia ich do wyzwalania Włoch i Grecji w 1944 r. Represjonowani, to osoby, które podpisały petycję, wskazującą na potrzebę przeprowadzenia, po wojnie, referendum ustrojowego w Grecji, o zachowaniu lub zniesieniu instytucji monarchii. Brytyjczycy uznali tę okoliczność za zdradę ich sprzymierzeńca, którym w brytyjskim standardzie politycznym i etycznym była monarchia Grecji, a nie jej naród. Źródło: „Emeis oi Ellines - grecka, uniwersytecka praca zbiorowa z zakresu historii najnowszej, Skai Biblio 2008.
↑ Według T. Walczyk (op.cit) i S.W. Patjanin (op.cit) tylko „Aetos” i „Panthir” zostały przystosowane do stawiania 40 min, natomiast według Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s.386 - „Ierax” i „Panthir”
↑ S.W. Patjanin (op.cit.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Tomasz Walczyk, Pięciokominowe niszczyciele w: Okręty Wojenne nr 18, s. 6 (główne źródło)
(ros.) S.W. Patjanin, M.S. Barabanow, Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Moskwa 2007, seria Morskaja Kampania 3/2007, s.11

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcie po modernizacji w greckiej Wikipedii

[data-1] Według T. Walczyk (op.cit.). Różnica jest jednak najprawdopodobniej spowodowana przeliczaniem z kalendarza gregoriańskiego na juliański, obowiązujący w Grecji do 1924.

[wyc-2] T. Walczyk (op.cit). Według Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s.386 i S.W. Patjanin (op.cit), okręt sprzedano na złom w 1946.

[3] Długość według: T. Walczyk (op. cit.) i Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s. 386. S.W. Patjanin (op.cit) podaje 102,11 m.

[walcz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g T. Walczyk (op.cit.)

[5] S.W. Patjanin (op.cit.). Według tego źródła, dodano jeszcze później dalsze dwa działka 40 mm.

[6] Represje te objęły, w skali całej armii greckiej na obczyźnie, m.in. wyroki śmierci (nie wykonano ich) oraz deportację około 8 tysięcy greckich żołnierzy do brytyjskich obozów jenieckich w Afryce, zamiast użycia ich do wyzwalania Włoch i Grecji w 1944 r. Represjonowani, to osoby, które podpisały petycję, wskazującą na potrzebę przeprowadzenia, po wojnie, referendum ustrojowego w Grecji, o zachowaniu lub zniesieniu instytucji monarchii. Brytyjczycy uznali tę okoliczność za zdradę ich sprzymierzeńca, którym w brytyjskim standardzie politycznym i etycznym była monarchia Grecji, a nie jej naród. Źródło: „Emeis oi Ellines - grecka, uniwersytecka praca zbiorowa z zakresu historii najnowszej, Skai Biblio 2008.

[7] Według T. Walczyk (op.cit) i S.W. Patjanin (op.cit) tylko „Aetos” i „Panthir” zostały przystosowane do stawiania 40 min, natomiast według Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921, Annapolis, 1985, s.386 - „Ierax” i „Panthir”

[pat-8] S.W. Patjanin (op.cit.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]