Jan Sztwiertnia (kompozytor)
 Jan Sztwiertnia | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód |
kompozytor, pedagog |
Jan Sztwiertnia (ur. 1 czerwca 1911 w Hermanicach, obecnie część Ustronia, zm. 29 sierpnia 1940 w obozie koncentracyjnym Gusen[1]) – polski pedagog, kompozytor.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z Ustronia w Beskidzie Śląskim. Był nieślubnym dzieckiem Marii Sztwiertni, robotnicy huty w Trzyńcu i mistrza walcowni tej huty, Jana Dominika. Wychowywany początkowo przez matkę, później przez wuja, Karola Sztwiertnię, w 1921 r. został wychowankiem Ewangelickiego Domu Sierot w Ustroniu. W 1925 r. ukończył szkołę powszechną w Ustroniu jako bardzo dobry uczeń o wyjątkowych uzdolnieniach muzycznych. Dzięki pomocy materialnej ustrońskiego zboru ewangelickiego, gdzie jego losem zainteresował się ksiądz Paweł Nikodem i nauczyciel śpiewu, Paweł Wałach, w latach 1925-30 kontynuował naukę w Seminarium Nauczycielskim w Cieszynie. W tym czasie, dalej mieszkając w Domu Sierot, śpiewał w ustrońskim chórze młodzieży ewangelickiej[1]. Po ukończeniu Seminarium został nauczycielem w szkole ludowej w Wiśle na Równem pod Baranią Górą. Już w Seminarium Nauczycielskim wykazywał uzdolnienia muzyczne, a zaczął komponować w trakcie pracy w szkole na Równem.
Od roku 1933 pracował w szkołach w Wiśle Głębcach oraz w Wiśle Centrum. Prowadził chór kościelny oraz grał na organach w kościele. Pisał drobne utwory do użytku szkolnego i kościelnego, fugi, preludia, chorały, kantaty. W 1932 roku napisał operę „Sałasznicy”, której muzyka nawiązywała do motywów ludowych z okolic Wisły. Oparta była ona na opowieści wiślańskiego pisarza ludowego Ferdynanda Dyrny, który przyszedł do Sztwiertni z gotowym librettem. Śpiewogra zdobyła wówczas dużą popularność.
W 1933 r. ożenił się z córką wiślańskiego górala, Ewą Wantulok. W latach 1934-1935 urodzili się jego synowie Jan i Bolesław[1]. W 1935 roku kompozytor uzupełnił swoje wykształcenie w Szkole Muzycznej w Cieszynie, a w 1937 r. rozpoczął studia w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1939 r. ukończył Wydział Pedagogiczny katowickiego Konserwatorium i podjął dalszą naukę na Wydziale Kompozycji pod kierunkiem Aleksandra Brachockiego i Tadeusza Prajznera[1]. W maju 1939 roku odbył się w auli Konserwatorium jego recital złożony z własnych kompozycji. W nagrodę Sztwiertnia otrzymał stypendium na studia muzyczne w Paryżu. Z powodu wybuchu wojny wyjazd nie doszedł do skutku.
W czerwcu 1940 r. w wieku 29 lat został aresztowany przez gestapo w ramach Intelligenzaktion Schlesien[2]. Zginął w obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen. Jego prochy przewieziono do Wisły, gdzie spoczywają na cmentarzu ewangelickim „Na Groniczku”.
Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Głównej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach przechowuje spuściznę muzyczną po kompozytorze.
W 2010 roku Ludowy Zespół Pieśni i Tańca Śląsk ponownie wystawił operę „Sałasznicy” w opracowaniu muzycznym Jean Claude Hauptmanna, który poprowadził orkiestrę podczas premiery.
Upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]
- Naprzeciw kościoła ewangelickiego w Wiśle, na frontowej ścianie budynku starej szkoły (z 1824 r.), w którym mieszkał Jan Sztwiertnia, 1 czerwca 1961 r. odsłonięto tablicę[3] poświęconą pamięci kompozytora.
- Konkurs kompozytorski w Cieszynie nosi imię Jana Sztwiertni.
- W Wiśle Uzdrowisku, w Parku miejskim stoi pomnik Jana Sztwiertni wykonany z brązu przez Jana Hermę[4].
- Obchody setnej rocznicy urodzin kompozytora[5].
-
Pomnik Sztwiertni w Wiśle -
Pomnik Sztwiertni w Ustroniu -
Dom Sztwiertni w Wiśle -
Tabliczka na domu Sztwiertni w Wiśle
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Sztwiertnia skomponował łącznie ok. 50 utworów[1]. Wśród nich wyróżniają się:
- „Śpiący rycerze w Czantorii” – poemat symfoniczny
- „Sałasznicy” – opera ludowa[6]
- „Pieśni na głos z fortepianem”[7]
- Suita beskidzka na chór męski
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Lidia Szkaradnik. O Janie Sztwiertni rodem z Ustronia. „Pamiętnik Ustroński”. 3, s. 31-33, 1990. Urząd Miejski w Ustroniu, Towarzystwo Miłośników Ustronia. (pol.).
- ↑ Maria Wardzyńska, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce: Intelligenzaktion, Warszawa 2009, s. 140.
- ↑ (da): Ku czci wiślańskiego kompozytora, w: "Werchy" R. 30, Kraków 1961, s. 212
- ↑ POMNIKI ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO
- ↑ uroczystości jubileuszowe na Śląsku Cieszyńskim i w Katowicach
- ↑ (© 2011 Copyright by Uniwersytet Śląski)
- ↑ (© 2009 Copyright by Uniwersytet Śląski)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sylwetka kompozytora na stronie internetowej miasta Wisła. wisla.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-22)].
- Artykuł o operze "Sałasznicy"
- "Ten się w Europie nie zmieści", O Janie Sztwiertni (1911-1940) pro memoria, autor: Ryszard Gabryś, kwartalnik diecezjalny "Ewangelik" 2004, nr 3, s. 45-50
- "Symfonia niedokończona", esej Ryszarda Gabrysia poświęcony Janowi Sztwiertni na stronie Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Utwory Jana Sztwiertni w bibliotece Polona