Jaskólak

Jaskólak
	Elanoides forficatus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	orłosępy
Plemię	Pernini
Rodzaj	Elanoides; Vieillot, 1818
Gatunek	jaskólak
Synonimy
	Rodzaju: Elasas Heine, 1890; Gatunku: Falco forficatus Linnaeus, 1758; Milvus yetapa Vieillot, 1818; Elasas forficatus — Heine, 1890;
	Rodzaju: Elasas Heine, 1890; Gatunku: Falco forficatus Linnaeus, 1758; Milvus yetapa Vieillot, 1818; Elasas forficatus — Heine, 1890;
Podgatunki
	E. f. forficatus (Linnaeus, 1758); E. f. yetapa (Vieillot, 1818);
	E. f. forficatus (Linnaeus, 1758); E. f. yetapa (Vieillot, 1818);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok tylko w sezonie lęgowym przeloty
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jaskólak^[8] (Elanoides forficatus) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Elanoides^[8]^[9]. Występuje w Ameryce Północnej i Południowej – od południowo-wschodnich wybrzeży Stanów Zjednoczonych i północnego Meksyku po północną Argentynę. Północnoamerykańskie populacje migrują na zimowiska do Ameryki Południowej^[10].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Takson ten tradycyjnie umieszczany w Elaninae, jest bliżej spokrewniony z Pernis^[11]. Wyróżniono dwa podgatunki E. forficatus^[9]^[12].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Elanoides: gr. ελανος elanos „kania”; -οιδης -oidēs „przypominający, podobny”^[13].
Elasas: gr. ελασας elasas „nieznany ptak” wymieniony przez Arystofanesa^[14].
forficatus: łac. forficatus „w kształcie nożyczek”, od forfex, forficis „nożyczki”, od forus „wycięcie, przejście”; facere „robić”^[15].
yetapa: guar. Guihrá jetapá „tnący ptak”, nazwa dla figlarza flagosternego^[16].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Jaskólak występuje w zależności od podgatunku^[9]^[12]:

E. forficatus forficatus – południowo-wschodnie USA, północny i wschodni Meksyk.
E. forficatus yetapa – południowy Meksyk do północnej Argentyny.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 52–66 cm, rozpiętość skrzydeł 119–136 cm, masa ciała podgatunku forficatus 325–510 g, podgatunku yetapa 390–505 g^[12]. Od innych ptaków drapieżnych odróżnia go przede wszystkim bardzo głęboko wcięty, długi ogon. Samiec oraz samica mają jednakowo ubarwione ciała. Wierzch ciała oraz skrzydła są prawie czarne, natomiast głowa oraz spód są śnieżnobiałe.

Środowisko[edytuj | edytuj kod]

Występuje na różnorodnych siedliskach, w tym na otwartej przestrzeni, w lasach łęgowych, lasach sosnowych (w północnej części zasięgu), na bagnach, wilgotnych sawannach, a nawet w pofragmentowanych płatach lasów^[17] czy nad brzegami jezior^[10].

Odżywianie[edytuj | edytuj kod]

Jaskólak odżywia się owadami, które chwyta w locie, płazami, jaszczurkami, małymi wężami, gryzoniami, jajami i pisklętami; sporadycznie zjada owoce^[17].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Samica składa przeciętnie 2–3 jaja barwy białawej z brązowymi plamami^[18], które następnie są wysiadywane przez oboje rodziców przez ok. 28 dni.

Status[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jaskólaka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność populacji wykazuje trend wzrostowy^[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Elanoides forficatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Elanoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-30] (ang.).
↑ L.J.P. Vieillot: Nouveau Dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu' entièrement refondue et considérablement angmenté. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1818, s. 101. (fr.).
↑ ^a ^b F. Heine & A. Reichenow: Nomenclator Musei Heineani Ornithologici; Verzeichniss der Vogel-Sammlung des Kgl. Oberamtmanns Ferdinand Heine. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1890, s. 263. (łac.).
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 89. (łac.).
↑ L.J.P. Vieillot: Nouveau Dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu' entièrement refondue et considérablement angmenté. T. 20. Paris: Chez Deterville, 1818, s. 564. (fr.).
↑ ^a ^b Elanoides forficatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pernini Blyth, 1851 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].
↑ ^a ^b ^c F. Gill & D. Donsker (red.): New World vultures, Secretarybird, kites, hawks & eagles. IOC World Bird List: Version 8.2. [dostęp 2018-07-28]. (ang.).
↑ ^a ^b Maganti, J.: Elanoides forficatus. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. 2007. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
↑ H.R.L. Lerner & D.P. Mindell. Phylogeny of eagles, Old World vultures, and other Accipitridae based on nuclear and mitochondrial DNA. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 37 (2), s. 327-346, 2005. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.04.010. (ang.).
↑ ^a ^b ^c R. O. Bierregaard, Jr, & G. M. Kirwan: Swallow-tailed Kite (Elanoides forficatus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, Elanoides [dostęp 2018-07-28] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Elasas [dostęp 2018-07-28] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Forficata [dostęp 2018-07-28] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, Yetapa [dostęp 2018-07-28] .
↑ ^a ^b Species account: Swallow-tailed Kite Elanoides forficatus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund, 2020. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).
↑ E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ptaki. Cz. 1. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 154. ISBN 83-7227-891-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Elanoides forficatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Elanoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-30] (ang.).

[Vieillot-3] L.J.P. Vieillot: Nouveau Dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu' entièrement refondue et considérablement angmenté. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1818, s. 101. (fr.).

[Heine&Reichenow-4] F. Heine & A. Reichenow: Nomenclator Musei Heineani Ornithologici; Verzeichniss der Vogel-Sammlung des Kgl. Oberamtmanns Ferdinand Heine. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1890, s. 263. (łac.).

[Linnaeus-5] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 89. (łac.).

[Vieillot2-6] L.J.P. Vieillot: Nouveau Dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu' entièrement refondue et considérablement angmenté. T. 20. Paris: Chez Deterville, 1818, s. 564. (fr.).

[iucn-7] Elanoides forficatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-8] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Pernini Blyth, 1851 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-13].

[Gill&Donsker-9] F. Gill & D. Donsker (red.): New World vultures, Secretarybird, kites, hawks & eagles. IOC World Bird List: Version 8.2. [dostęp 2018-07-28]. (ang.).

[adw-10] Maganti, J.: Elanoides forficatus. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. 2007. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).

[mpe37-11] H.R.L. Lerner & D.P. Mindell. Phylogeny of eagles, Old World vultures, and other Accipitridae based on nuclear and mitochondrial DNA. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 37 (2), s. 327-346, 2005. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.04.010. (ang.).

[hbwalive-12] R. O. Bierregaard, Jr, & G. M. Kirwan: Swallow-tailed Kite (Elanoides forficatus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).

[13] The Key to Scientific Names ↓, Elanoides [dostęp 2018-07-28] .

[14] The Key to Scientific Names ↓, Elasas [dostęp 2018-07-28] .

[15] The Key to Scientific Names ↓, Forficata [dostęp 2018-07-28] .

[16] The Key to Scientific Names ↓, Yetapa [dostęp 2018-07-28] .

[gr-17] Species account: Swallow-tailed Kite Elanoides forficatus. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund, 2020. [dostęp 2020-09-13]. (ang.).

[lz-18] E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ptaki. Cz. 1. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 154. ISBN 83-7227-891-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]