Krystyna Skarbek
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci | |
| Miejsce spoczynku |
St. Mary’s Cemetery (Kensal Green) |
| Narodowość | |
| Stanowisko | |
| Pracodawca | |
| Małżeństwo |
Gustaw Gettlich (1933) |
| Partner |
Andrzej Kowerski (do 1952) |
| Odznaczenia | |
    | |
Krystyna Skarbek (Christine Granville), właśc. Maria Krystyna Skarbek-Giżycka OBE (ur. 1 maja 1908 w Warszawie, zm. 15 czerwca 1952 w Londynie) – agentka brytyjskiej tajnej służby Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), wywiadowczyni Secret Intelligence Service (SIS).
Życiorys
Młodość
Maria Krystyna Skarbek urodziła się 1 maja 1908[2] w Warszawie[3] jako drugie dziecko ziemianina Jerzego Skarbka oraz Stefanii z d. Goldfeder[4], pochodzącej z zamożnej rodziny żydowskich bankierów[5].
Młoda Maria Skarbkówna uprawiała jazdę konną oraz wspinaczkę górską[6]. W 1930 uczestniczyła w konkursie Miss Polonia[7]. W tym samym roku, po śmierci ojca[8], wraz z rodziną przeniosła się z Trzepnicy do Warszawy, gdzie w 1933 poślubiła przemysłowca Gustawa Gettlicha. Małżeństwo nie trwało długo – rozpadło się po 6 miesiącach. W listopadzie 1938 wyszła za mąż po raz drugi, za podróżnika i pisarza powieści dla młodzieży, Jerzego Giżyckiego. W 1939 oboje przebywali w Kenii, gdzie Giżycki przybył jako dyplomata mający pracować w stolicy Abisynii. Na wieść o wybuchu wojny wyjechali do Francji, skąd już sama (była w separacji z mężem) przedostała się do Anglii.
Działalność szpiegowska
W Anglii zgłosiła się do służby w tajnej agencji brytyjskiej SOE, powołanej przez Winstona Churchilla do dywersji na niemieckich tyłach. Przyjęła pseudonim Christine Granville oraz zmieniła rok urodzenia na 1915[2]. Jako agentka została skierowana na Węgry z zadaniem podjęcia pracy konspiracyjnej, którą wykonywała wspólnie z Andrzejem Kowerskim (pseudonim Andrew Kennedy). Z Budapesztu, gdzie pracowała jako dziennikarka, trzykrotnie odbyła podróż do okupowanej Polski konspiracyjnym szlakiem przez Słowację jako kurierka tatrzańska. Współpracowała ze Stefanem Witkowskim oraz utworzoną przez niego organizacją konspiracyjną Muszkieterzy[9]. Pośredniczyła w kontaktach tej organizacji z Secret Intelligence Service (SIS). Podczas jednej z wypraw dostarczyła Muszkieterom radiostację, która następnie zaczęła działać w Podkowie Leśnej[10].
Wspólnie z Andrzejem Kowerskim zajmowali się m.in. organizowaniem ucieczek internowanych w węgierskich obozach Polaków do dalszej służby w polskich siłach zbrojnych na Zachodzie. Zbierali również informacje wywiadowcze, które m.in. (według źródeł brytyjskich) pomogły Churchillowi w uściśleniu przewidywanego terminu niemieckiej inwazji na ZSRR, chociaż Brytyjczycy posiadali informacje z innych źródeł, przede wszystkim z „Ultry”, co ujawniono wiele lat po wojnie. W czerwcu 1940 Krystynie udało się odwiedzić w Warszawie matkę, ale nie udało się skłonić jej do ucieczki z okupowanej Polski. Stefania Skarbek została aresztowana i zamordowana przez Niemców na Pawiaku w styczniu 1942[11].
W kolejnych latach Krystyna Skarbek-Giżycka i Andrzej Kowerski powrócili do Wielkiej Brytanii, gdzie otrzymali status agentów SOE pod dowództwem brytyjskiego oficera Francisa Cammaertsa. Gdy Adolf Hitler zaatakował Bałkany w 1941, przeniesieni zostali na Bliski Wschód, gdzie przez półtora roku pracowali dla Brytyjczyków w Kairze.
Sir Douglas Dodds-Parker, brytyjski oficer Special Operations Executive, zaplanował na jej wniosek kolejną misję w okupowanej Francji. W lipcu 1944 jako Pauline Armand pomagała francuskim partyzantom na płaskowyżu Vercors w południowej Francji, gdzie m.in. zorganizowała wykupienie z rąk Gestapo kilku aresztowanych szefów siatki sabotażowo-dywersyjnej „Jockey”.
W końcu sierpnia 1944, gdy w Warszawie trwało powstanie, Skarbek-Giżycka dotarła do Londynu. Wielokrotnie składała prośby o przerzut do kraju, które za każdym razem spotykały się z odmową. Pod koniec roku, kiedy do Polski miała udać się brytyjska misja wojskowa, uzyskała zezwolenie, ale w ostatniej chwili Churchill odwołał wszystkie loty do Polski.
Została zdemobilizowana w kwietniu 1945 w Kairze, otrzymując odprawę w wysokości zaledwie 100 funtów (roczna przeciętna płaca wynosiła wtedy ok. 3000 funtów).
Po demobilizacji
1 sierpnia 1946 w polskim konsulacie w Berlinie, po siedmiu latach separacji, wzięła rozwód z Jerzym Giżyckim.
W ostatnich latach życia pracowała jako pokojówka w hotelu, telefonistka, sprzedawczyni w londyńskim domu towarowym Harrods, stewardessa na statkach pasażerskich „Rauhine” i „Winchester Castle” na linii Anglia-Związek Południowej Afryki. Choć nie ma na to dowodów, w okresie tym poznała podobno zdemobilizowanego z Navy Intelligence Division (NID) Iana Fleminga, z którym miała mieć trwający blisko rok romans. Istnieją niepotwierdzone pogłoski, że ten prawdopodobnie wzorował się na niej tworząc postać Vesper Lynd do swej pierwszej powieści o Jamesie Bondzie – Casino Royale. Na statku „Rahuine” poznała stewarda, Dennisa Muldowneya, swojego późniejszego mordercę, na drugim – pasażerkę, którą się zajmowała, Madeleine Masson, swą przyszłą biografkę (Christine: A Search for Christine Granville).
15 czerwca 1952 w londyńskim hotelu „Shelbourne” w Kensington została pchnięta nożem przez Muldowneya, którego oświadczyny wcześniej odrzuciła; tegoż dnia zmarła, a zabójca został ujęty i skazany na śmierć.
Krystyna Skarbek-Giżycka została pochowana na rzymskokatolickim cmentarzu St. Mary w Kensal Green, w południowo-zachodnim Londynie[12]. Otrzymała liczne odznaczenia, m.in. Order of the British Empire, Medal Jerzego oraz Croix de Guerre avec Palmes za zasługi dla wyzwolenia Francji[13][14].
Upamiętnienie
10 maja 2013 na londyńskim cmentarzu Kensal Green St. Mary, staraniem Polish Heritage Society, grób Krystyny Skarbek został odrestaurowany i zabezpieczony na przyszłość. W uroczystości ponownego odsłonięcia grobu, w którym pochowany jest również Andrzej Kowerski wzięli udział przedstawiciele wojskowi z Francji, Wielkiej Brytanii oraz dyplomaci, kombatanci, duchowni i wojskowi z Polski[15]. Sprawa Krystyny Skarbek wróciła tego dnia na strony brytyjskich gazet: „The Guardian” oraz „Evening Standard”, a główne wydanie wiadomości ITV poświęciło Skarbek kilkuminutowy materiał[16].
Przypisy
- ↑ Odkryto nieznane zdjęcia Krystyny Skarbek-Granville – „ulubionej agentki Churchilla”. wpolityce.pl. [dostęp 2016-05-20].
- ↑ a b W Polskim Słowniku Biograficznym oraz na odrestaurowanym grobie Krystyny Skarbek na cmentarzu St. Mary’s widnieje data urodzenia 1 maja 1915. Inne źródła, w tym książka „Krystyna. Ulubiona agentka Churchilla” autorstwa Madelaine Masson, podają 1 maja 1908. Również w wydanej w 2012 książce Clare Mulley The Spy Who Loved („Szpieg, który[a] kochał[a]”) napisano na str. 1: Perhaps appropriately for a secret agent, the deceptions and confusions that surround Christine’s life start with her birth... In fact [she] arrived in the world on Friday 1 May 1908 („Być może tak jak należałoby oczekiwać od tajnego agenta, matactwa i niejasności, otaczające życie Christine, zaczynają się od jej narodzin... W rzeczywistości przybyła na świat w piątek 1 maja 1908”).
- ↑ Na podstawie aktu urodzenia: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta Stanu Cywilnego parafii Bęczkowice, akt 151/1913. Wspomniany akt sporządzono w 1913 roku, jednak z treści dokumentu wynika, że Maria Krystyna Janina Skarbek urodziła się w Warszawie, 1 maja 1908 roku. W późniejszych dokumentach istnieje zapis, że Krystyna urodziła się w Trzepnicy, patrz: Łukasz Włodarski: W mroku historii... Krystyna Skarbek – ulubiony szpieg Churchilla..
- ↑ Małżeństwo rodziców Krystyny zawarte zostało w 20 listopada 1899 r. w parafii Wszystkich Świętych w Warszawie. Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Wszystkich Świętych w Warszawie, M596/1899
- ↑ Mariaże herbów i kont, „Rzeczpospolita”, 20 lipca 2008.
- ↑ Madeleine Masson, Christine, s. 7.
- ↑ Na podstawie lektury „Kuriera Czerwonego” z 1930.
- ↑ W nekrologu z Kurierze Warszawskim zapisano, że zmarł po długiej chorobie, 4 grudnia 1930 r. w Badenie pod Wiedniem. Kurjer Warszawski, wydanie wieczorne. R. 110, 1930, no 339, str. 12
- ↑ Łukasz Zalesiński: Krystyna Skarbek, czyli polski Bond. polska-zbrojna.pl, 2017-06-15.
- ↑ Jolanta Drużyńska: Patrioci czy zdrajcy? Kim byli polscy Muszkieterowie. Poznaj historię jednej z najlepszych organizacji wywiadowczych w Europie. radiokrakow.pl, 2015-05-07.
- ↑ Listy więźniów Pawiaka.
- ↑ Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21.
- ↑ Irene Tomaszewski: The Spy Who Dazzled Churchill. „The Cosmopolitan Review”, 2010-11-04. [dostęp 2011-01-06].
- ↑ Karolina Grodziska: Polskie groby na cmentarzach Londynu. T. 1. Polska Akademia Umiejętności, 1995, s. 189.
- ↑ Piotr Dobroniak: Krystyna Skarbek. Portal eLondyn, 2013-05-11. [dostęp 2013-05-11].
- ↑ Maev Kennedy: Polish spy said to be inspiration for Bond girls to be commemorated. The Guardian, 2013-05-09. [dostęp 2013-05-11].
Bibliografia
- „The Times”, Polka, ulubiona agentka premiera, u boku autora Bonda, [w:] „Polska. Dziennik Łódzki”, 2 listopada 2012, nr 256, s. 21, tłum. Zbigniew Mach
- Clare Mulley: The Spy Who Loved: the Secrets and Lives of Christine Granville, Britain’s First Special Agent of World War II (2012). 2012.