Liściouch żółtozady

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Liściouch żółtozady
Phyllotis xanthopygus[1]
(Waterhouse, 1837)
Ilustracja
Ilustracja z XIX wieku
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

chomikowate

Podrodzina

bawełniaki

Plemię

Phyllotini

Rodzaj

liściouch

Gatunek

liściouch żółtozady

Podgatunki
  • P. x. xanthopygus(Waterhouse, 1837)
  • P. x. chilensis Mann, 1945
  • P. x. posticalis O. Thomas, 1912
  • P. x. ricardulus O. Thomas, 1919
  • P. x. rupestris (P. Gervais, 1841)
  • P. x. vaccarum O. Thomas, 1912
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[14]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Liściouch żółtozady[15] (Phyllotis xanthopygus) – gatunek ssaka z podrodziny bawełniaków (Sigmodontinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae), występujący w Ameryce Południowej[14][16].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1837 brytyjski przyrodnik George Robert Waterhouse nadając mu nazwę Mus (Phyllotis) xanthopygus[2]. Holotyp pochodził z okolic Puerto Santa Cruz, niewielkiego miasta położonego w pobliżu ujścia rzeki Santa Cruz, w prowincji Santa Cruz, w Argentynie[17].

Współcześnie rodzaj liściouch (Phyllotis) jest umieszczany w podrodzinie bawełniaków w rodzinie chomikowatych. Był uznawany za geograficzną odmianę liścioucha Darwina (Phyllotis darwini), ale analizy morfometryczne, elektroforetyczne, różnice kariotypowe i molekularne wskazują na jego odrębność[16]. Różnorodność genetyczna populacji sugeruje konieczność rewizji systematyki; P. xanthopygus jest prawdopodobnie kompleksem blisko spokrewnionych gatunków, w dodatku parafiletycznym względem P. limatus[16][14]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają sześć podgatunków[17].

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji Polskie nazewnictwo ssaków świata rodzajowi temu nadano nazwę liściouch, a gatunkowi – liściouch żółtozady[15].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Phyllotis: gr. φυλλον phullon „liść”; ους ous, ωτος ōtos „ucho”[18].
  • xanthopygus: ξανθος xanthos „żółty, złoty”[19]; -πυγος -pugos „-zady”, od πυγη pugē „zad, kuper, pośladki”[20].
  • chilensis: Chile[21].
  • posticalis: nowołac. posticalis „za, z tyłu”, od łac. post „tył”[22][23].
  • ricardulus: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia nazwy gatunkowej[9][23].
  • rupestris: nowołac. rupestris „mieszkaniec skał, górski”, od łac. rupes, rupis „skała”, od rumpere „rozbić”[24].
  • vaccarum: średniowiecznołac. vaccarum „krowi”, od łac. vacca „krowa”[25][23].

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Liściouch żółtozady występuje wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej, w Andach i Patagonii. Jest spotykany w zachodnim i środkowym Peru, w Boliwii, w Argentynie po prowincję Santa Cruz na południu i w Chile, po region Magallanes[16][14]. Ma największy zasięg spośród gatunków wyróżnianych w swoim rodzaju[26].

Żyje w różnorodnych siedliskach, w tym na mokradłach, lasach drzew Polylepis, na Altiplano, terenach trawiastych i pokrytych krzewami, skalistych i objętych działalnością rolniczą[14].

Gatunek ten ma duży zasięg, obejmujący szerokości geograficzne od 15° do 51° S[14] i występuje na bardzo różnych wysokościach, na południu zasięgu żyje od poziomu morza do 2000 m n.p.m., na północy od 1900 m n.p.m. wzwyż; w Chile i Peru poniżej 2000 m n.p.m. zastępuje go liściouch Darwina i liściouch pacyficzny[26]. Ogółem jest spotykany od poziomu morza do ponad 5600 m n.p.m.[14]

Zakładano niegdyś, że ze względu na niską dostępność pokarmu, chłód i zagrożenie niedotlenieniem górna granica występowania dzikich ssaków w Andach i Himalajach przebiega na wysokości 5200–5800 m n.p.m. Nagrania wideo tych gryzoni na wysokości 6205 m n.p.m. skłoniły naukowców do wyprawy w 2020 roku na płaskowyż Puna de Atacama, która potwierdziła liczne występowanie Phyllotis xanthopygus rupestris powyżej 5000 m n.p.m. Jeden osobnik został schwytany na szczycie wulkanu Llullaillaco (6739 m n.p.m.), co jest rekordem wysokości występowania ssaków[27][28].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[17]:

  • P. xanthopygus xanthopygus – od północno-zachodniej Patagonii w Argentynie i Chile, na południe do Cieśniny Magellana i pasm andyjskich w skrajnie południowym kontynentalnym Chilel, aż do wybrzeża w prowincji Santa Cruz w Argentynie.
  • P. xanthopygus chilensis – Altiplano na zachód i południowy zachód od jeziora Titicaca w Peru i Boliwii oraz wysokie Andy między regionem Tarapacá w Chile i Boliwią, na wysokości powyżej 3300 m n.p.m.
  • P. xanthopygus posticalis – środkowe i południowe Peru, po obu stronach zbocza Andów do wysokości 1800 m n.p.m.
  • P. xanthopygus ricardulus – środkowe i wschodnie Andy w północno-zachodniej i północno-środkowej Argentynie, na wysokości 500-4800 m n.p.m.; prawdopodobnie do tego podgatunku należą izolowane populacje w prowincjach Santiago del Estero, Córdoba i San Luis.
  • P. xanthopygus rupestris – płaskowyżowa Boliwia, zasięg rozciągający się w dół wschodniego zbocza Andów do prowincji Jujuy w Argentynie i na średnich wysokościach na zachodnim zboczu w północnym Chile i południowym Peru.
  • P. xanthopygus vaccarum – obie strony Andów, od Atakama w Chile i prowincji Catamarca w Argentynie, na południe do Talca w Chile i prowincji Neuquén w Argentynie, na wysokości 800–4000 m n.p.m.

Wygląd[edytuj | edytuj kod]

Jest to niewielki gryzoń, o przeciętnych rozmiarach w swoim rodzaju. Ciało wraz z głową ma długość przeważnie większą niż 90 mm (od 90 do 143 mm), ogon jest względnie długi, przeważnie dłuższy niż 90% długości ciała (80–141 mm); tylna stopa ma długość 25–32 mm, uszy są duże i mają długość 20–31 mm; masa ciała 30–92 g[29]. Ubarwienie wykazuje dużą zmienność z rozmieszczeniem. U gryzoni żyjących na większych wysokościach futro jest gęstsze i bardziej puszyste niż u pozostałych; wibrysy są bujne i długie. Ubarwienie grzbietu jest zmienne z wysokością i szerokością geograficzną, od bladopłowego do szarego. Spód białawy, szarawy do płowego; obecność smugi piersiowej zmienna między populacjami i wewnątrz nich[26]. Garnitur chromosomowy wynosi 2n = 38 i FN = 70–72[29].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Liściouch żółtozady prowadzi naziemny, ściśle nocny tryb życia. Rozród następuje w różnym czasie w różnych częściach zasięgu: na południu peruwiańskiego Altiplano ciężarne samice były chwytane na przełomie lipca i sierpnia (zimą), ale w Caccachara od października do grudnia. Dzikie osobniki jadają zielone części roślin, ale w niewoli preferują nasiona[26].

Populacja i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Liściouch żółtozady jest pospolity, toleruje rozmaite siedliska i ma duży zasięg występowania. Jest spotykany w wielu obszarach chronionych; nie są znane większe zagrożenia dla tego gatunku. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Phyllotis xanthopygus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b G.R. Waterhouse. Characters of New Species of the Genus Mus, from the Collection of Mr. Darwin. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 5, s. 28, 1837. (ang.). 
  3. ↑ P. Gervais: Mammifères. Ordre des rongeurs. W: F. Eydoux & L.F.A. Souleyet: Voyage autour du monde exécuté pendant les années 1836 et 1837 sur la corvette la Bonite, commandée par M. Vaillant. Cz. 1: Zoologie. Paris: A. Bertrand, 1841, s. 51. (fr.).
  4. ↑ R A. Philippi: Reise durch die Wüste Atacama auf Befehl der chilenischen Regierung im Sommer 1843–1854 unternommen und beschriebien. Halle: Eduard Anton, 1860, s. 159. (niem.).
  5. ↑ a b R.A. Philippi. Descripcion de los mamíferos traidos del viaje de esploracion a Tarapacá, hecho por órden del gobierno en el verano de 1884 a 1885 por Federico Philippi. „Anales del Museo Nacional de Chile”. 13, s. 19, 1896. (hiszp.). 
  6. ↑ O. Thomas. On mammals collected by Mr. Perry O. Simons in the southern part of the Bolivian plateau. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 9, s. 224, 1902. (ang.). 
  7. ↑ Thomas 1912 ↓, s. 406.
  8. ↑ Thomas 1912 ↓, s. 408.
  9. ↑ a b O. Thomas. On small mammals from "Otro Cerro," north-eastern Rioja, collected by Sr. L. Budin. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 3, s. 493, 1919. (ang.). 
  10. ↑ O. Thomas. The Godman-Thomas Expedition to Peru.—I. On mammals collected by Mr. R. W. Hendee near Lake Junin. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 17, s. 316, 1826. DOI: 10.1080/00222932608633417. (ang.). 
  11. ↑ Á. Cabrera. Dos roedores nuevos de las montañas de Catamarca. „Revista chilena de historia natural pura y aplicada”. 30, s. 319, 1926. (hiszp.). 
  12. ↑ G.T.F. Mann Fischer. Dos nuevas especies de roedores. „Biológica”. 1, s. 108, 1944. (hiszp.). 
  13. ↑ G.T.F. Mann Fischer. Mamíferos de Tarapacá. Observaciones realizadas durante una expedición al alto Norte de Chile. „Biológica”. 2, s. 84, 1945. (hiszp.). 
  14. ↑ a b c d e f g h N. Bernal i inni, Phyllotis xanthopygus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2021-12-24] (ang.).
  15. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 253. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  16. ↑ a b c d D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Phyllotis xanthopygus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-12-24].
  17. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 434–436. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  18. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 536, 1904. (ang.). 
  19. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 253.
  20. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 190.
  21. ↑ chilensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-24] (ang.).
  22. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 182.
  23. ↑ a b c J. Nijhof: Nederlandse namen voor een deel van de Knaagdieren. paulvoorhaar.nl. [dostęp 2021-12-24]. (niderl.).
  24. ↑ rupestris, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-24] (ang.).
  25. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 248.
  26. ↑ a b c d Genus Phyllotis Waterhouse, 1837. W: Mammals of South America. James L. Patton, Ulyses F.J. Pardiñas, Guillermo D’Elía (redaktorzy). T. 2: Rodents. University of Chicago Press, 2015, s. 552–555. ISBN 978-0-226-16960-6.
  27. ↑ Jay F. Storz, Marcial Quiroga-Carmona, Juan C. Opazo, Thomas Bowen, Matthew Farson, Scott J. Steppan, Guillermo D’Elía. Discovery of the world’s highest-dwelling mammal. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 2020. DOI: 10.1073/pnas.2005265117. (ang.). 
  28. ↑ Malutki liściouch jest najwyżej żyjącym ssakiem. Rekordzistę schwytano na wysokości 6739 m. KopalniaWiedzy.pl, 2020-03-25. (pol.).
  29. ↑ a b U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 525–526. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Liściouch_żółtozady&oldid=72437637”