Lokinė
 Przystanek autobusowy w Łukini, 2017 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Wysokość |
80 m n.p.m. |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
| Kod pocztowy |
LT-20324 |
Położenie na mapie Litwy  | |
 55°19′15,14″N 24°31′53,32″E/55,320872 24,531478
| |
Lokinė (hist., pol. Łukinia[1], Łukina, Łukinie[2][3]) – wieś na Litwie położona w rejonie wiłkomierskim okręgu wileńskiego, 18 km na północny zachód od Wiłkomierza.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Własność[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o Łukini pochodzi z 1585 roku, kiedy dobra te należały do rodziny Dowmont-Siesickich i były częścią klucza siesickiego, następnie majątek ten należał do Radziwiłłów i Grothusów[4][2]. W 1790 roku kupił je Józef Kończa herbu Ogończyk (Powała), skarbnik kowieński. W rękach jego męskich potomków wieś ta należała do II wojny światowej, choć dwukrotnie, po polskich powstaniach była pod sekwestrem. Długoletni jej właściciel, wnuk Józefa (syn Medarda) Medard Kończa (1808–1899)[5][6], marszałek szlachty powiatu wiłkomierskiego, więziony i zsyłany przez władze carskie, dwukrotnie tracił i odzyskiwał majątek. Jego pierworodny syn, Medard po pobycie w więzieniu za udział w powstaniu styczniowym zmarł w 1868 roku. Po śmierci Medarda (marszałka) majątek dziedziczyli jego potomkowie w linii męskiej[1]. Z Pauliną Montwid Białłozor (1821–1881) (córką Józefa Montwida Białłozora) Medard miał 4 córki i – poza Medardem – jeszcze dwóch synów: Pawła (1845–1917) i Franciszka (1855–1927)[6].
Około 1900 roku majątek liczył 2300 dziesięcin ziemi[2].
Przynależność administracyjna[edytuj | edytuj kod]
| rok | liczba ludności |
|---|---|
| 1902 | 120 |
| 1959 | 140 |
| 1970 | 117 |
| 1979 | 74 |
| 1986 | 52 |
| 1989 | 29 |
| 2001 | 31 |
| 2011 | 23 |
- W I Rzeczypospolitej – w powiecie wiłkomierskim województwa wileńskiego Rzeczypospolitej[1];
- po III rozbiorze Polski (od 1795 roku) majątek leżał w gminie Siesiki, parafii siesickiej, w powiecie wiłkomierskim (ujeździe) guberni wileńskiej (w latach 1797–1801 guberni litewskiej), a od 1843 roku – guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego[3];
- po I wojnie światowej wieś należała do Litwy, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR;
- od 1990 roku wieś leży na terenie niepodległej Litwy.
Tajna polska szkoła w Łukini[edytuj | edytuj kod]
Od lat 90. XIX wieku do I wojny światowej we dworze Kończów działała tajna polska szkoła dla lokalnych dzieci, jedyna na terenie powiatu wiłkomierskiego, stworzona i prowadzona przez Teodorę Kończówną (późniejszą żonę Kazimierza Maja), córkę Franciszka Kończy[7]. Teodora miała brata bliźniaka, Medarda.
Dwór[edytuj | edytuj kod]
Kończowie wybudowali w Łukini dwór na przełomie XVIII i XIX wieku i mieszkali w nim do 1940 roku. Był to jedenastoosiowy, drewniany dom na kamiennej podmurówce, na planie szerokiego prostokąta. Środkowe trzy osie to ganek z jednospadowym dachem wspartym na czterech ustawionych w rzędzie kolumnach. Cały dom był przykryty wysokim, czterospadowym, gontowym dachem. Pod koniec XIX wieku do domu dobudowano od tyłu dwa dodatkowe skrzydła boczne. Wnętrze zawierało 20 pokoi w układzie dwutraktowym. Pomieszczenia reprezentacyjne były od strony podjazdu, miały parkietowe posadzki i wysokie, płaskie piece kaflowe[1].
Medard Kończa, dwukrotnie wracając do odzyskanego domu, zastawał go splądrowanego, w związku z tym nie zachowało się żadne cenne jego wyposażenie. Zaginęły takie zabytki, jak portret olejny Medarda pędzla Jana Rustema, obrazy Piotra Michałowskiego, czy akt chrztu jednego z przodków właścicieli z 1501 roku. Część uratowanych dokumentów rodzina przekazała Bibliotece Jagiellońskiej[1].
Wokół domu był lasek ze ścieżkami spacerowymi, ze starymi alejami, wzdłuż których rosły mieszane, stare drzewa. Lasek otaczał sad owocowy[1].
W 1940 roku majątek został upaństwowiony, a we dworze mieściła się dyrekcja sowchozu Siesiki[4].
Od 1992 roku pałac jest chroniony jako zabytek (pozycja 793 w rejestrze zabytków)[4]. Po dworze pozostały jedynie piwnice. Na terenie folwarku stoją ruiny kilku zabudowań gospodarczych.
Majątek Łukinia został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Łukinia, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 194–196, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c Łukinie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 282.
- ↑ a b Łukina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 816.
- ↑ a b c Lokinės dvaro sodybos fragmentai (obiekt nr 800 litewskiego rejestru zabytków) [online] [dostęp 2020-11-07] (lit.).
- ↑ Bolesław Łopuszański: Kończa Medard Kazimierz. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 13. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967–1968, s. 611–612.
- ↑ a b Marek Minakowski, Profil Medarda Kończy w Wielkiej genealogii Minakowskiego [online] [dostęp 2020-11-07].
- ↑ Malwina Mazan-Jakubowska, Szkoła w Łukini na Kowieńszczyźnie. Przyczynek do dziejów tajnej oświaty na Ziemiach Zabranych przed I wojną światową, „Przegląd Wschodni”, VI (1), Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2015, s. 55–70, ISSN 2081-1128.