Mons Claudianus

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pozostałości obozu wojskowego i domów mieszkalnych na Mons Claudianus

Mons Claudianus – zespół stanowisk archeologicznych i rzymska nazwa masywu górskiego (współcześnie Gebel Fatirah[1], Gebel Fatireh[2]) w Egipcie, w górach na Pustyni Wschodniej, w którym Rzymianie wydobywali na cele budowlane gnejsy tonalitowe oraz granodioryty.

Geologia i nazewnictwo skał[edytuj | edytuj kod]

Główną jednostką geologiczną w rejonie Mons Claudianus jest batolit Mons Claudianus, będący jednym z elementów tarczy nubijskiej, składowej większej tarczy arabsko-nubijskiej[3]. Batolit ma powierzchnię ok. 1200 km kw.[4] i zbudowany jest z tonalitów, trondhjemitów (odmiana granodiorytu) i granodiorytów datowanych na 664,12 ± 0,38 mln lat, czyli na późny proterozoik[5]. Seria tych trzech skał buduje też samą górę Mons Claudianus. Batolit przecinają intruzje młodszych skał - granitów oraz skał wylewnych[6].

W publikacjach historyków architektury surowiec wydobywany na Mons Claudianus określano jako „Granito del foro”, ponieważ był on często stosowany w budowlach Forum Romanum[7] lub „Marmor Claudianum”[8], jednak wbrew tym nazwom nie jest on ani granitem, ani marmurem[9]. W pracach geologicznych klasyfikowano go jako tonalit, kwarcowy dioryt lub granodioryt[9], opisano też próbkę sklasyfikowaną jako gnejs tonalitowo-granodiorytowy[10]. W archeologicznym artykule popularnonaukowym nazwano te skały gnejsem tonalitowym[11]. Wydobywana na Mons Claudianus skała cechuje się strukturą średnio- i grubokrystaliczną oraz wyraźną foliacją[12] i kolorem biało-szarym ze skupieniami czarnych minerałów[2].

Wydobycie[edytuj | edytuj kod]

Gnejsy i granodioryty wydobywano na Mons Claudianus od I do III wieku n.e., w tym najintensywniej w pierwszej połowie II w. n.e.[11]. W całym okresie eksploatacji powstało 130 kamieniołomów założonych w górnej partii stoku góry, dochodzących do 30 m szerokości. Wyrobiska były rozrzucone na terenie ok. 9 km²[13]. Pozyskane w podszczytowych partiach bloki skalne wstępnie obrabiano na miejscu, a następnie transportowano saniami na dół do ramp załadunkowych po specjalnie skonstruowanych pochylniach, z których najdłuższe mierzyły 500 metrów. Z doliny przewożono je wozami do portu nad Nilem, a następnie transportem rzecznym w dół rzeki[13]. Część elementów skalnych, wykuwanych i obrabianych na Mons Claudianus, odznaczała się wielkimi rozmiarami i ciężarem – na miejscu zachowała się pęknięta kolumna o wadze 207 ton i długości 18 metrów[14].

Zagospodarowanie obszaru wydobywczego[edytuj | edytuj kod]

Ruiny zabudowań mieszkalnych

Przy wyrobiskach stwierdzono pozostałości zamieszkałych przez górników domostw oraz kilkunastu wojskowych wież strażniczych, a w centrum obszaru górniczego – większą osadę, w czasach funkcjonowania zwaną Hydreuma. Składała się ona z fortu obsadzonego garnizonem, sąsiadującej z nim dzielnicy mieszkalnej dla robotników i ich rodzin, a także świątyni poświęconej Zeusowi Serapisowi oraz rezydencji urzędnika[1].

Eksploatacją i wstępną obróbką surowca zajmowali się wolni robotnicy najemni, sprowadzeni znad Nilu. Jak wskazują badania archeologiczne, wzniesione w tym miejscu domy charakteryzował przyzwoity standard, wynagrodzenie wypłacane robotnikom było dość wysokie, a wyżywienie obfite i zróżnicowane, choć żywność trzeba było sprowadzać z odległej – o pięć dni wędrówki karawaną – doliny Nilu, zaś owoce morza znad Morza Czerwonego. Minimalne ilości roślin uprawiano także na miejscu. Pracownicy zatrudnieni przy wyrobiskach spożywali również drogie produkty, w tym cytrony, wino oraz przywożony z Indii pieprz. Utrzymywali regularną łączność listowną z krewnymi znad Nilu[15], o czym wiadomo dzięki zachowanym na miejscu ostrakonom[11].

Zastosowanie skał[edytuj | edytuj kod]

Porzucona kolumna wykuta z miejscowych skał

Skały z Mons Claudianus w całym cesarstwie rzymskim były cenionym surowcem do wyrobu różnych elementów dla reprezentacyjnych budowli, w tym kolumn[16]. Elementy i bloki z tutejszego granodiorytu wykorzystano m.in. w bazylice Trajana, termach Karakalli i kilku pałacach na Palatynie[13], a także do wykucia kolumn pałacu cesarza Dioklecjana, wzniesionego na terenie obecnego chorwackiego miasta Split[17]; także portyk Panteonu w Rzymie podtrzymują kolumny w większości wykute z gnejsu pozyskanego z tutejszych kamieniołomów[13]. Wyrabiano z nich także płyty podłogowe, elewacyjne, wanny do łaźni i misy fontann[18].

W pobliżu Mons Claudianus znajduje się inny zespół rzymskich kamieniołomów – Mons Porphyrites, w którym wydobywano na potrzeby budowli reprezentacyjnych purpurowy porfir[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Modzelewski 2023 ↓, s. 53, 55.
  2. ↑ a b Antonelli, Lazzarini i Cancelliere 2010 ↓, s. 921.
  3. ↑ Abdel-Rahman 2019 ↓, s. 969, 970.
  4. ↑ Abdel-Rahman 2019 ↓, s. 971.
  5. ↑ Abdel-Rahman 2019 ↓, s. 969, 978.
  6. ↑ Abdel-Rahman 2019 ↓, s. 970, 971.
  7. ↑ Peacock i in. 1994 ↓, s. 209.
  8. ↑ Antonelli, Lazzarini i Cancelliere 2010 ↓, s. 919.
  9. ↑ a b Peacock i in. 1994 ↓.
  10. ↑ Antonelli, Lazzarini i Cancelliere 2010 ↓, s. 926.
  11. ↑ a b c Modzelewski 2023 ↓, s. 53.
  12. ↑ Peacock i in. 1994 ↓, s. 213.
  13. ↑ a b c d Modzelewski 2023 ↓, s. 54.
  14. ↑ Modzelewski 2023 ↓, s. 55.
  15. ↑ Modzelewski 2023 ↓, s. 56, 57.
  16. ↑ Modzelewski 2023 ↓, s. 52, 55.
  17. ↑ Piotr Piekarz, Dioklecjan i pałac w Splicie, „Archeologia Żywa”, nr 2, 2019, s. 60.
  18. ↑ Antonelli, Lazzarini i Cancelliere 2010 ↓, s. 923.
  19. ↑ Modzelewski 2023 ↓, s. 52, 53, 55.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Abdel-Fattah M. Abdel-Rahman, Geochemistry, age and origin of the Mons Claudianus TTG batholith (Egypt): Insight into the role of Pan-African magmatism in uniting plates of Gondwana, „Geological Magazine”, 156 (6), 2019, s. 969–988, DOI: 10.1017/S0016756818000304, ISSN 0016-7568, OCLC 8271337631 (ang.).
  • F. Antonelli, L. Lazzarini, S. Cancelliere, ‘Granito del foro’ and ‘Granito di Nicotera’: Petrographic Features and Archaeometric Problems owing to Similar Appearance, „Archaeometry”, 52 (6), 2010, s. 919–936, DOI: 10.1111/j.1475-4754.2010.00520.x, ISSN 0003-813X (ang.).
  • Szymon Modzelewski, Imperialne kamieniołomy, „Archeologia Żywa”, nr 1 (87), 2023, s. 52–57.
  • D.P.S. Peacock i inni, Mons Claudianus and the problem of the ‘granifo delforo’: a geological and geochemical approach, „Antiquity”, 68 (259), 1994, s. 209–230, DOI: 10.1017/s0003598x00046536, ISSN 0003-598X (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mons_Claudianus&oldid=73399292”