Odskoczek ciemny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Odskoczek ciemny
Microdipodops megacephalus[1]
Merriam, 1891[2]
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

bobrokształtne

Rodzina

karłomyszowate

Podrodzina

szczuroskoczki

Rodzaj

odskoczek

Gatunek

odskoczek ciemny

Synonimy
  • Microdipodops californicus Merriam, 1901[3]
  • Microdipodops polionotus Grinnell, 1914[4]
  • Microdipodops pallidus albiventer Hall & Durrant, 1937[5]
  • Microdipodops megacephalus nasutus Hall, 1941[6]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[15]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Odskoczek ciemny[16] (Microdipodops megacephalus) – gatunek ssaka podrodziny szczuroskoczków (Dipodomyinae) w obrębie rodziny karłomyszowatych (Heteromyidae). Zamieszkuje tereny na zachodzie Stanach Zjednoczonych: w południowo-wschodniej części stanu Oregon, południowej części Idaho, północno-wschodniej i środkowo-wschodniej Kalifornii, północnej i centralnej części stanu Nevada oraz środkowo-zachodniej części Utah[17]. Miejsce typowe: USA, stan Nevada, hrabstwo Elko, osada Halleck[17][18][19]. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia Microdipodops megacephalus w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern)[15].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Odskoczek ciemny zamieszkuje tereny na zachodzie Stanach Zjednoczonych: w południowo-wschodniej części stanu Oregon, południowej części Idaho, północno-wschodniej i środkowo-wschodniej Kalifornii, północnej i centralnej części stanu Nevada oraz środkowo-zachodniej części Utah[17]. Miejsce typowe USA, stan Nevada, hrabstwo Elko, osada Halleck[17][18].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[20][18]:

  • M. megacephalus megacephalus – zachodnia część USA: pustynia Wielkiej Kotliny w środkowej i północno-wschodniej części stanu Nevada,
  • M. megacephalus albiventer – zachodnia część USA: południowo-wschodnia Nevada,
  • M. megacephalus ambiguus – zachodnia część USA: pustynia Smoke Creek i pustynia Black Rock Desert, dolina rzeki Humboldt, pustynia Wielkiej Kotliny w północno-zachodniej części stanu Nevada, a także w północno-wschodniej Kalifornii,
  • M. megacephalus atrirelictus – zachodnia część USA: znany tylko z pustyni Wielkiej Kotliny w południowo-zachodnim Idaho,
  • M. megacephalus californicus – zachodnia część USA: pustynia Wielkiej Kotliny w środkowo-zachodniej Nevadzie i w północno-wschodniej Kalifornii,
  • M. megacephalus leucotis – zachodnia część USA: rejon jeziora Bonneville i pustynia Wielkiej Kotliny w północno-zachodniej części Utah,
  • M. megacephalus medius – zachodnia część USA: pustynia Wielkiej Kotliny w północno-zachodniej części stanu Nevada,
  • M. megacephalus nexus – zachodnia część USA: pustynia Wielkiej Kotliny w środkowo-północnej Nevadzie (być może wymarły),
  • M. megacephalus oregonus – zachodnia część USA: na terenie Wyżyny Kolumbii w środkowej części stanu Oregon oraz na pustyni Wielkiej Kotliny w północno-zachodniej Nevadzie, a także w północno-wschodniej Kalifornii,
  • M. megacephalus paululus – zachodnia część USA: rejon Pine Valley, White valley i Snake Valley na terenie pustyni Wielkiej Kotliny w środkowo-zachodniej części Utah,
  • M. megacephalus polionotus – zachodnia część USA: rejon Jeziora Mono, w dolinie Owens Valley otaz na pustyni Wielkiej Kotliny we wschodniej Kalifornii,
  • M. megacephalus sabulonis – zachodnia część USA: pustynia Wielkiej Kotliny w środkowo-południowej Nevadzie.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Gatunek został opisany naukowo w 1891 roku przez amerykańskiego zoologa Clintona Harta Merriama[2]. Miejsce typowe USA, stan Nevada, hrabstwo Elko, osada Halleck[17][18].

Przed 1979 rokiem na podstawie badań morfologicznych wykazano, że oba gatunki są sympatryczne i stanowią pół-gatunki (w trakcie rozchodzenia się)[20]. Badania kariotypu i białka potwierdziły ich pełny status gatunkowy, a sekwencje mtDNA ujawniły, że reprezentują one raczej starożytne linie rodowe, które rozdzieliły się około 8,1 milionów lat temu[20]. Sekwencje trzech genów mtDNA ujawniły cztery grupy filogenetyczne w obrębie M. megacephalus, które wydają się reprezentować morfologicznie ukryte gatunki: klad zachodni (podgatunki ambiguus, californicus, medius i oregonus), klad Idaho (atrirelictus), klad środkowy (megacephalus, polionotus i sabulonis) oraz klad wschodni (albiventer, leucotis i paululus)[21][20]. W obrębie gatunku wyróżnianych jest dwanaście podgatunków[20][18].

Kariotyp[edytuj | edytuj kod]

Garnitur chromosomowy tego zwierzęcia tworzy 20 par (2n=40) chromosomów (FN=74)[19], ale u odskoczków ciemnych z podgatunków M. m. medius i M. m. californicus FN=76[18].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Microdipodops: gr. μικρος mikros „mały”; rodzaj Dipodops Merriam, 1890 (szczuroskoczek)[22].
  • megacephalus: gr. μεγας megas „wielki”; -κεφαλος -kephalos „-głowy”, od κεφαλη kephalē „głowa”[23].
  • albiventer: łac. albus „biały”; venter, ventris „brzuch”[23].
  • ambiguus: łac. ambiguus „wątpliwy, niepewny”, od ambigere „wątpić”, od przyimka ambi- „wokół”; agere „wprawić w ruch”[23].
  • atrirelictus: łac. ater „czarny, ciemny”; relictus „reliktowy, odosobniony”, od relinquere „zostawić w tyle”[24].
  • californicus: Kalifornia[23].
  • leucotis: gr. λευκος leukos „biały”; -ωτις -ōtis „-uchy”, od ους ous, ωτος ōtos „ucho”[23].
  • medius: łac. medius „pośredni, środkowy”[23].
  • nexus: łac. nexus „związanie, splot”[25].
  • oregonus: Oregon, Stany Zjednoczone[23].
  • paululus: łac. paululus „bardzo mały”, od paulus „mały”[26]; przyrostek zdrabniający -ulus[27].
  • polionotus: gr. πολιος polios „szary”; -νωτος -nōtos „-tyły, - grzbiety”, od νωτον nōton „tył, grzbiet”[23].
  • sabulonis: łac. sabulonis „piaskowy, żwirowy”, od sabulo „piasek, żwir”[28].

Budowa ciała[edytuj | edytuj kod]

Wzór zębowy I C P M
20 = 1 0 1 3
1 0 1 3

Odskoczek ciemny ma niewielkie rozmiary. W części grzbietowej jest wybarwiony na kolor brązowy, czarniawy lub szarawy, a futro w części brzusznej jest u podstawy wybarwione na szaro z białym przyprószeniem na zakończeniach. Końcówka krótkiego ogona jest zwykle ciemniejsza niż u nasady. Ogon jest zauważalnie grubszy w środkowej części. U odskoczków ciemnych brak jest wyraźnego dymorfizmu płciowego[19][18].

Wymiary Microdipodops megacephalus
(za: David J. Hafner, 2016)[18]
średni wymiar
długość ciała z głową
66 mm
długość ogona
67–103 mm
długość ucha
10 mm
długość kończyny tylnej
23–26 mm
masa ciała
do 10–17 g

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Odskoczek ciemny wiedzie nocny, naziemny tryb życia. Szczyt aktywności poza norą przypada w ciągu pierwszych dwóch godzin po zachodzie słońca. Później spada do sporadycznego żerowania przez resztę nocy, a wiosną i jesienią kończy się na dwie godziny przed wschodem słońca. Natomiast w porze letniej tuż przed wschodem słońca następuje drugi szczyt aktywności. Odskoczek ciemny prowadzi samotniczy tryb życia. Używane na co dzień tereny wokół nory są większe u samców (0,07 ha) niż u samic (0,04 ha)[18].

Cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]

Okres rozrodczy trwa od wiosny do września, ze szczytem narodzin w maju–czerwcu. Samica odskoczka ciemnego rodzi 2–7 młodych w miocie (średnio 4,5). Możliwe są dwa okresy rui: w kwietniu i lipcu. W badanej przez naukowców populacji stosunek liczebności samców do samic wynosił 2:1[18].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Odskoczki ciemne zasadniczo są roślinożercami. Żerują głównie na nasionach. Znacznym składnikiem diety są bylice i astrowate. Odskoczek stara się znaleźć skupisko nasion zamiast zbierać pojedyncze ziarna. Latem może poszerzać dietę o owady. Pokarm jest zbierany w zewnętrznych, wyściełanych futrem workach policzkowych i przenoszony do nor, gdzie jest magazynowany. W workach jednego z badanych okazów naukowcy odnaleźli szczątki Gambelia wislizenii, jaszczurki z rodziny obróżkogwanowatych. Odskoczek ciemny nie musi pić wody. Organizm przyswaja wystarczającą ilość wody ze spożywanych pokarmów stałych. Organizm tych zwierząt magazynuje także w środkowej części ogona tłuszcz, który jest wykorzystywany do przetrwania w okresie zimowym[18].

Siedlisko[edytuj | edytuj kod]

Odskoczek ciemny zasiedla zróżnicowane tereny. Buduje proste, krótkie, nierozgałęzione tunele. W badanych norach odkryto spiżarnie do przechowywania zebranych nasion. Zwierzęta hodowane w niewoli mają zwyczaj magazynowania pożywienia, ich budowa nor jest bardziej złożona. Zazwyczaj zatykają wejście do nory piaskiem[18].

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) wymienia Microdipodops megacephalus w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jako gatunek najmniejszej troski (LC – least concern)[15]. Populacje odskoczków ciemnych w północnej części jej zasięgu uległy znacznej fragmentacji. Wiele zwierząt w ciągu ostatnich 30 lat utraciło siedliska z powodu pożarów i ekspansji inwazyjnych gatunków roślin. Prawdopodobnie wiele północnych populacji już wymarło. Zagrożenie dla gatunku stanowi także wypas zwierząt hodowalnych i wprowadzanie zmian w zasiewach (m.in. wprowadzanie lucerny), a także wypieranie gatunków roślinności stanowiącej składniki diety[18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Microdipodops megacephalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b C.H. Merriam. Description of a new genus and species of dwarf kangaroo rat from Nevada (Microdipodops megacephalus). „North American Fauna”. 5. s. 116. (ang.). 
  3. ↑ Merriam 1901 ↓, s. 128.
  4. ↑ J. Grinnell. A second species of the mammalian genus Microdipodops from California. „University of California publications in zoology”. 12 (7), s. 302, 1914. (ang.). 
  5. ↑ E.R. Hall & S.D. Durrant. A new kangaroo mouse (Microdipodops) of Utah and Nevada. „Journal of Mammalogy”. 18 (3), s. 357, 1937. DOI: 10.2307/1374213. (ang.). 
  6. ↑ Hall 1941 ↓, s. 251.
  7. ↑ Hall 1941 ↓, s. 252.
  8. ↑ Hafner 1985 ↓, s. 3.
  9. ↑ Hall i Durant 1941 ↓, s. 6.
  10. ↑ Hall 1941 ↓, s. 256.
  11. ↑ Hall 1941 ↓, s. 257.
  12. ↑ Merriam 1901 ↓, s. 127.
  13. ↑ Hall i Durant 1941 ↓, s. 5.
  14. ↑ E.R. Hall. New heteromyid rodents from Nevada. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 54, s. 59, 1941. (ang.). 
  15. ↑ a b c N. Roach, Microdipodops megacephalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2 [dostęp 2021-10-07] (ang.).
  16. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 218. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  17. ↑ a b c d e Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Microdipodops megacephalus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 18 lipca 2020]
  18. ↑ a b c d e f g h i j k l m D.J. Hafner: Family Heteromyidye (Pocket mice, Kangaroo mice and Kongaroo rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 221–222. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  19. ↑ a b c M.J. O’Farrell, A.R. Blaustein. Microdipodops megacephalus. „Mammalian Species”. 46, s. 1–3, 1974. DOI: 10.2307/3504039. (ang.). 
  20. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 300. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  21. ↑ J.C. Hafner & N.S. Upham. Phylogeography of the dark kangaroo mouse, Microdipodops megacephalus: cryptic lineages and dispersal routes in North America’s Great Basin. „Journal of Biogeography”. 38 (6), s. 1077–1097, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-2699.2010.02472.x. (ang.). 
  22. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 421, 1904. (ang.). 
  23. ↑ a b c d e f g h The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  24. ↑ Hafner 1985 ↓, s. 6.
  25. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 146.
  26. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 163.
  27. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 246.
  28. ↑ Sabulonis (Latin). WordSense Dictionary. [dostęp 2021-10-07]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Odskoczek_ciemny&oldid=70997961”