Panteon w Dobrzycy

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Panteon w Dobrzycy
Symbol zabytku nr rej. 848/Wlkp/A z 21.02.1964
Ilustracja
Panteon w Dobrzycy
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Dobrzyca

Typ budynku

Pawilon

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Stanisław Zawadzki

Inwestor

Augustyn Gorzeński

Ukończenie budowy

ok. 1795–1799 r.

Pierwszy właściciel

Augustyn Gorzeński

Położenie na mapie Dobrzycy
Mapa konturowa Dobrzycy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Panteon w Dobrzycy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Panteon w Dobrzycy”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Panteon w Dobrzycy”
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego
Mapa konturowa powiatu pleszewskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Panteon w Dobrzycy”
Położenie na mapie gminy Dobrzyca
Mapa konturowa gminy Dobrzyca, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Panteon w Dobrzycy”
Ziemia51°51′50″N 17°36′21″E/51,863889 17,605833
Multimedia w Wikimedia Commons

Panteon w Dobrzycy (dawniej zwany też „lożą masońską”[1][2]) – klasycystyczny, zabytkowy pawilon ogrodowy na terenie zespołu pałacowo-parkowego w Dobrzycy.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Panteon powstał ok. 1795–1799 r.[3] na zamówienie ówczesnego właściciela majątku dobrzyckiego, gen. Augustyna Gorzeńskiego[4]. Autorem projektu był warszawski architekt doby Oświecenia Stanisław Zawadzki[5]. Budynek znajduje się na południowych obrzeżach parku w Dobrzycy, nieopodal oranżerii.

Nie jest znane pierwotne przeznaczenie obiektu. W przeszłości funkcjonowały hipotezy o Panteonie, jako miejscu tajnych obrządków wolnomularskich[6] (sam inicjator budowy, gen. Gorzeński zajmował wysokie miejsce w hierarchii struktur masońskich, a motyw budowli przypominającej panteon pojawia się nagminnie w ikonografii masońskiej[7], m.in. na fartuszku wolnomularskim Woltera[8]). Być może jednak budynek pełnił czysto użytkowo-rozrywkowe funkcje (jako centralna część oranżerii i jako pawilon parkowy, tzw. Kaffehaus[9][10]). W początkach XX wieku Panteon służył jako lodownia[11]. W latach 50. znajdował się – wraz z całym założeniem pałacowo-parkowym – w gestii Powiatowego Zarządu Rolnictwa w Krotoszynie[12]. Później był użytkowany m.in. przez lokalny oddział PTTK[12]. Obecnie, z inicjatywy Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy, we wnętrzach Panteonu organizowane są wystawy okolicznościowe.

W 1842 r. Edward Raczyński opublikował w swoim dwutomowym dziele Wspomnienia Wielkopolski rycinę Charlesa Ransonnette’a przedstawiającą Panteon w Dobrzycy (nazwany tam „kaplicą w Dobrzycy”) – dzięki tej popularnej publikacji Panteon stał się znany poza granicami Wielkopolski już w XIX wieku[4].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Panteon w Dobrzycy (rys. Ch. Ransonnette).

W historii architektury polskiej Panteon jest zaliczany do najważniejszych obiektów klasycystycznych[4]. Zarówno jego nazwa, jak i kształt architektoniczny nawiązują do słynnej antycznej świątyni wszystkich bogów – Panteonu w Rzymie[3]. Został założony na planie koła. Od strony północnej do budynku przylega portyk kolumnowy toskański z trójkątnym tympanonem i fryzem tryglifowym. Część główna Panteonu została nakryta spłaszczoną kopułą z latarnią. Wewnątrz ustawione przy ścianach kolumny wspierają profilowany, okrągły gzyms pod kopułą. Ściany pomiędzy kolumnami ozdobione są wnękami. Trzy duże otwory okienne pochodzą z 1931 r. (pierwotnie Panteon nie posiadał okien[11]). Być może w przeszłości wnętrza ozdobione były polichromią, jednak liczne remonty i zmiany funkcji na przestrzeni wieków mogły doprowadzić do całkowitego zatarcia dekoracji malarskich[13]. W 2003 r., w trakcie remontu generalnego, portyk kolumnowy został przesunięty do przodu o ok. 80 cm, co nie tylko zdeformowało pierwotny projekt Stanisława Zawadzkiego, ale także odbyło się ze złamaniem przepisów konserwatorskich[14]. Usterkę naprawiono sześć lat później[15].

Panteon w Dobrzycy jest jedyną w Wielkopolsce budowlą o takim kształcie[11]. Na terenie Polski do podobnych architektonicznie obiektów można zaliczyć kościół Wniebowzięcia NMP w Puławach[16]; w Niemczech – panteon w Wörlitz[17]; w Wielkiej Brytanii – panteon w Stourhead[18] czy świątynię w Chiswick Garden[19], a w Stanach Zjednoczonych – rotundę University of Virginia w Charlottesville[20].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Irena Malinowska, Stanisław Zawadzki, 1953, s. 100.
  2. ↑ Włodzimierz Łęcki, Wielkopolska, 1996, s. 246.
  3. ↑ a b Stanisław Lorentz, Andrzej Rottermund, Klasycyzm w Polsce, 1984, s. 158.
  4. ↑ a b c Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 160.
  5. ↑ Irena Malinowska, Stanisław Zawadzki, 1953.
  6. ↑ Tadeusz Stryjeński, Pałace wiejskie i dwory z czasów saskich, Stanisława Augusta i Księstwa Warszawskiego, 1929, s. 64.
  7. ↑ Michał Karalus, Bononia: wolnomularskie aspekty założenia pałacowo-parkowego w Dobrzycy, „Ars Regia”, 9-10, 1995–1996, s. 42.
  8. ↑ Voltaire Masonic Apron [online], Freemason Collection [dostęp 2017-08-13].
  9. ↑ Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 161.
  10. ↑ Kazimierz Balcer, Ogród angielski gustowny i w rośliny bogaty..., 2016, s. 25.
  11. ↑ a b c Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 164.
  12. ↑ a b Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 165.
  13. ↑ Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 163.
  14. ↑ Róża Kąsinowska, Dobrzyca. Fortalicja. Pałac. Muzeum., 2007, s. 238.
  15. ↑ Kazimierz Balcer, Ogród angielski gustowny i w rośliny bogaty..., 2016, s. 27.
  16. ↑ Historia [online], Parafia Wniebowzięcia NMP w Puławach [dostęp 2017-08-13].
  17. ↑ Pantheon Wörlitz [online], fotocommunity [dostęp 2017-08-13] (niem.).
  18. ↑ The Pantheon, Stourhead Gardens (C) Len Williams [online], Geograph [dostęp 2017-08-13].
  19. ↑ Photo of Chiswick House, Ionic Temple, „Britain Express” [dostęp 2017-08-13] (ang.).
  20. ↑ Khan Academy [online], Khan Academy [dostęp 2017-08-18] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Panteon_w_Dobrzycy&oldid=65205858”