Rojnik (roślina)
 Rojnik wielkokwiatowy | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
rojnik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sempervivum L. Sp. Pl. 464. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg | |||
| |||
Rojnik (Sempervivum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny gruboszowatych. W szerokim ujęciu należy tu ok. 50 gatunków[4]. Rośliny te łatwo się między sobą krzyżują[5]. W niektórych ujęciach mieszańce i taksony wewnątrzgatunkowe były podnoszone do rangi gatunku i w efekcie wyróżniano w obrębie rodzaju nawet do ok. 100 gatunków[6]. Rośliny te występują naturalnie w Europie, poza tym w północno-zachodniej Afryce i południowo-zachodniej Azji. W Polsce, w zależności od ujęcia systematycznego rośnie od 2 do 4 gatunków[7]. Rośliny te zawierają alkaloidy, w tym nikotynę. Wykorzystywane były leczniczo, poza tym uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych. Znanych jest ponad tysiąc odmian ozdobnych w obrębie tego rodzaju. Odmiany pochodzenia mieszańcowego zaliczane są do zbiorowego gatunku rojnik ogrodowy Sempervivum ×hybridum hort.[7] Dawniej rośliny te sadzone były też na dachach w celu stabilizacji dachówek. Wierzono przy tym, że chronią budynki przed uderzeniami piorunów[8].
Naukowa nazwa rodzajowa oznacza w łacinie „zawsze żywy”[6].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Zasięg rodzaju obejmuje Europę bez jej północnej części (aczkolwiek rosną tam przedstawiciele rodzaju jako gatunki introdukowane), Maroko, Kaukaz, Azję Mniejszą, Iran i zachodnie Himalaje[4]. W Stanach Zjednoczonych rośnie introdukowany rojnik murowy Sempervivum tectorum[6].
- Gatunki flory Polski[7]
- rojnik górski Sempervivum montanum L.
- rojnik karpacki Sempervivum carpathicum Wettst. ex Prodan
W ujęciu włączającym tu gatunki z sekcji Jovibarba należą tu także:
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online[4]
- rojownik pospolity, rojnik pospolity Jovibarba sobolifera (Sims) Opiz ≡ Sempervivum globiferum subsp. globiferum
- rojownik włochaty, rojnik włochaty Jovibarba hirta (L.) Opiz ≡ Sempervivum globiferum subsp. hirtum (L.) 't Hart & Bleij
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne, nagie lub owłosione, wieloletnie, ale monokarpiczne (zamierają po kwitnieniu i owocowaniu). Nierozgałeziony pęd kwiatostanowy osiąga do 10–60 cm wysokości[6][5].
- Liście
- Skrętoległe, siedzące, niepodzielone, grube, mięsiste, na brzegach orzęsione, tworzące rozety liściowe[6][5].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowe wierzchotki. Kwiaty siedzące lub na krótkich szypułach (do 5 mm). Płatki korony w liczbie 6–12, są całobrzegie, czerwone, w nasadzie zrośnięte z sobą oraz z pręcikami (jest ich dwa razy więcej od płatków)[6].
- Owoce
- Wyprostowane mieszki zawierające liczne elipsoidalne i żebrowane nasiona[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj wyodrębniany jest w plemię Semperviveae i stanowi jeden z 5 głównych kladów w obrębie podrodziny Sempervivoideae w rodzinie gruboszowatych Crassulaceae[9]. Alternatywnie włączany był do plemienia Sedeae w podrodzinie Sedoideae (odpowiadającej Sempervivoideae)[10]. W szerokim ujęciu rodzaju jest on jedynym przedstawicielem plemienia Semperviveae i wówczas dzielony jest na dwie sekcje Jovibarba i Sempervivum[10][9]. Alternatywnie obie sekcje są podnoszone do rangi odrębnych rodzajów[7].
- Sempervivum acuminatum Jacquem. ex Decne.
- Sempervivum × alatum Scheele
- Sempervivum altum Turrill
- Sempervivum annae Gurgen.
- Sempervivum arachnoideum L. – rojnik pajęczynowaty
- Sempervivum armenum Boiss. & A.Huet
- Sempervivum artvinense Muirhead
- Sempervivum atlanticum (Ball ex Hook.f.) Baker – rojnik atlantycki
- Sempervivum atropatanum J.Parn.
- Sempervivum balcanicum Stoj. – rojnik bałkański
- Sempervivum × barbulatum Schott – rojnik bródkowaty
- Sempervivum borissovae Wale
- Sempervivum brevipilum Muirhead
- Sempervivum calcareum Jord. – rojnik wapienny
- Sempervivum carpathicum Wettst. ex Prodan
- Sempervivum caucasicum Rupr. ex Boiss. – rojnik kaukaski
- Sempervivum cernochii Niederle
- Sempervivum charadzeae Gurgen.
- Sempervivum × christii W.Wolf
- Sempervivum ciliosum Craib – rojnik orzęsiony
- Sempervivum × comollii Rota – rojnik Comolla
- Sempervivum davisii Muirhead
- Sempervivum dolomiticum Facchini – rojnik dolomicki
- Sempervivum dzhavachischvilii Gurgen.
- Sempervivum ekimii Karaer
- Sempervivum ermanicum Gurgen.
- Sempervivum erythraeum Velen.
- Sempervivum × feigeanum Neeff
- Sempervivum × fimbriatum Schnittsp. & C.B.Lehm.
- Sempervivum × funckii F.Braun ex W.D.J.Koch – rojnik Funcka
- Sempervivum gillianiae Muirhead
- Sempervivum × giuseppii Wale – rojnik Giuseppiego
- Sempervivum glabrifolium Boriss.
- Sempervivum globiferum L. – rojownik pospolity, rojnik pospolity
- Sempervivum grandiflorum Haw. – rojnik wielkokwiatowy
- Sempervivum guillemotii Lamotte
- Sempervivum herfriedianum Neeff
- Sempervivum heuffelii Schott – rojownik Heuffela, rojniczek Heuffela, rojnik Heuffela[12]
- Sempervivum ingwersenii Wale
- Sempervivum iranicum Bornm. & Gauba
- Sempervivum ispartae Muirhead
- Sempervivum kosaninii Praeger – rojnik Kosaniniego
- Sempervivum leucanthum Pančić – rojnik białokwiatowy
- Sempervivum × luisae L.Gallo
- Sempervivum macedonicum Praeger
- Sempervivum marmoreum Griseb. – rojnik ćmy
- Sempervivum minus Turrill ex Wale
- Sempervivum minutum (Kunze ex Willk.) Nyman ex Pau
- Sempervivum montanum L. – rojnik górski
- Sempervivum × morelianum Viv.-Morel
- Sempervivum ossetiense Wale
- Sempervivum pisidicum Peşmen & Güner
- Sempervivum pittonii Schott, Nyman & Kotschy – rojnik Pittona
- Sempervivum × praegeri G.D.Rowley
- Sempervivum pumilum M.Bieb. – rojnik drobny
- Sempervivum × rupicola A.Kern.
- Sempervivum ruthenicum Schnittsp. & C.B.Lehm. – rojnik ruski
- Sempervivum soculense D.Donati & G.Dumont
- Sempervivum sosnowskyi Ter-Chatsch.
- Sempervivum staintonii Muirhead
- Sempervivum × stenopetalum Schnittsp. & C.B.Lehm.
- Sempervivum tectorum L. – rojnik murowy
- Sempervivum × thompsonianum Wale
- Sempervivum transcaucasicum Muirhead – rojnik transkaukaski
- Sempervivum × vaccarii Wilczek ex Vacc.
- Sempervivum vicentei Pau
- Sempervivum wulfenii Hoppe ex Mert. & W.D.J.Koch – rojnik Wulfena
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-11] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
- ↑ a b c d e Sempervivum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-14].
- ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 143. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e f g Richard A. Lis: Sempervivum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-11].
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 164, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 847, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Thibaud F.E. Messerschmid i inni, Linnaeus's folly – phylogeny, evolution and classification of Sedum (Crassulaceae) and Crassulaceae subfamily Sempervivoideae, „Taxon”, 69 (5), 2020, s. 892-926, DOI: 10.1002/tax.12316 [dostęp 2023-02-12].
- ↑ a b Genus Sempervivum L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-14].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 164-165. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 107. ISBN 978-83-925110-5-2.