Rybitwa czarna
| Chlidonias niger[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rybitwa czarna | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Rybitwa czarna (rybitwa żałobna) (Chlidonias niger) – gatunek średniego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny mewowatych (Laridae).
Występowanie
Zamieszkuje umiarkowaną strefę Europy, prócz Wielkiej Brytanii, Azji Zachodniej i Ameryki Północnej w zależności od podgatunku:
- rybitwa czarna (Chlidonias niger niger) – od południowej części Półwyspu Skandynawskiego po południowy skraj Półwyspu Iberyjskiego i zachodnią Azję. Zimuje na wybrzeżach zachodniej Afryce lecąc tam wzdłuż wybrzeży Atlantyku.
- W Polsce lokalnie gnieździ się na całym niżu. Przeloty w kwietniu-maju i sierpniu-październiku. Powraca przez południowo-zachodnią i środkową Europę.
- rybitwa okopcona (Chlidonias niger surinamensis) – od południowego biegu Mackenzie i środkowej Manitoby po Kalifornię na południu, a na wschodzie po Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie, północno-zachodnią Pensylwanię i północno-zachodnią część stanu Nowy Jork. Zimuje w Ameryce Środkowej i północnej części Ameryki Południowej. Niekiedy uznawana za osobny gatunek Chlidonias surinamensis.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Ptak niewielkich rozmiarów. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, samica jest jedynie nieco jaśniejsza od samca. W rzucającym się w oczy upierzeniu godowym grzbiet, kuper, wierzch ogona i pokrywy skrzydłowe szaroczarne. Pokrywy podskrzydłowe jasnoszare, podogonie i spodnia strona ogona białe, reszta ciała czarna. Samica ma jaśniejsze ubarwienie, zwłaszcza na podgardlu. Dziób czarny, nogi ciemnoczerwone. W szacie spoczynkowej od lipca wierzch ciała poza głową szary. Ciemię, potylica i półobroża na karku ciemne, reszta ciała biała. Na skrzydłach po bokach widać czarne plamy. Zimą nogi ma czerwonobrązowe. Oko znajduje się w ciemnej otoczce. Ogon jest tylko lekko wcięty. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak ich grzbiet i pokrywy skrzydłowe pokrywają ciemne plamki. Dużo lata, prawie nie chodzi po lądzie. Wędrując skupia się w grupy po kilkanaście osobników, rzadziej w kilkudziesiętne stada. C. n. surinamensis jest ciemniejsza. Wielkością większa od szpaka.
Wymiary średnie
dł. ciała ok. 23-28 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 55-65 cm
waga ok. 50-90 g
Głos
Dorosłe ptaki wydają gulgoczące i nosowe "kri-hk" lub "kirr".
Biotop
Bogate w roślinność bagna, podmokłe łąki, torfianki, starorzecza z niską roślinnością szuwarową, rozlewiska rzeczne i inne śródlądowe zarośnięte zbiorniki wodne.
Okres lęgowy
Toki
Na lęgowiskach nie spędza wiele czasu. Wraca na nie dopiero pod koniec kwietnia, częściej w maju. Do Afryki odlatuje już w lipcu. W trakcie swych lotów godowych lata faliście, na przemian wznosząc się i opadając bez poruszania skrzydłami. Pary są monogamiczne.
Gniazdo
Na kępie roślinności błotnej, na brzegu wody lub na połamanych lub skoszonych fragmentach trzciny unoszącej się na powierzchni, w nisko zanurzone roślinności. W ostatnim przypadku tak niestabilna konstrukcja (wyglądająca jak unoszący się na kożuchu roślin kopiec) często kończy się dla rybitwy utratą lęgu. Mocniejsza fala może zalać lub zniszczyć jej gniazdo. Tworzy kolonie od kilku do kilkuset par, często z innymi rybitwami lub mewami.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-czerwcu 2-3 brunatnożółte jaja usiane brunatnymi kropkami.
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są przez okres 14-23 dni przez obydwoje rodziców. Samiec wysiaduje rzadziej, ale za to rekompensuje to karmieniem samicy. Rodzice wychowują młode oboje i karmią je nawet jeśli są już lotne. Pisklęta opuszczają gniazdo jedynie, jeśli grozi im niebezpieczeństwo. Mają rudawożółty puch usiany w czarne plamki. Zdolność do lotu osiągają po 4 tygodniach.
Pożywienie
Głównie lądowe i wodne bezkręgowce m.in. owady wodne i ich larwy, pijawki, pierścienice, pająki, ale również małe ryby i płazy, w tym kijanki.
Rybitwa łowi je lekko lecąc pod wiatr nad wodą na różnej wysokości z głową pochyloną w dół. Często zawisa w powietrzu i rzuca się na ofiarę z wysokości 2-3 metrów. Jednak nie nurkuje, tylko dziobem muska powierzchnię wody. Zbiera też pokarm z roślin. Owady może wyłapywać w locie.
Ochrona
W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową oraz wymagająca ochrony czynnej, dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie[3].
Do końca XIX wieku rybitwa czarna była pospolitym ptakiem na stawach, rozlewiskach rzecznych i jeziorach. W pierwszej połowie ubiegłego wieku, a zwłaszcza w czasie II wojny światowej zaczęła tracić swe naturalne siedliska przez osuszanie i melioracje wielu terenów w Europie. Zaczęła przenosić się na siedliska zastępcze jak stawy rybne, zbiorniki zaporowe, zalane wodą płytkie wyrobiska. Obecnie zagraża jej likwidowanie wysp na dużych rzekach i stawach hodowlanych.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Chlidonias niger, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Chlidonias niger, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348)
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.