Stanisław Warszycki (1599–1681)

Stanisław Warszycki (ur. 1599, zm. 1681) – herbu Abdank właściciel dóbr Sencygniowa, pan na Dankowie, marszałek trybunału koronnego, senator i wojewoda mazowiecki (1630–1651), starosta piotrkowski, kasztelan krakowski od 1651, miecznik łęczycki i wojewoda sandomierski.

Syn Andrzeja Warszyckiego herbu Abdank, podkomorzego sieradzkiego, i Katarzyny z Rokszyckich. Warszycki zdobył wykształcenie w Padwie. W swych majątkach zakładał stawy, kanały, rozwijał w swych włościach tkactwo, garncarstwo, budował cegielnie i popierał handel. W 1650 ufortyfikował swoją wieś Danków: otoczył ją wałami i murem z bastionami oraz zbudował fosy napełnione wodą z pobliskiej Liswarty. Była to wówczas jedyna w Polsce ufortyfikowana wieś i nawet Szwedzi nie mogli zdobyć tej twierdzy.

Gdy w czasie "potopu" Szwedzi zajęli twierdzę bastionową w Pilicy i osadzili w nim załogę pod dowództwem Lindorna, Warszycki odzyskał zamek. Potem również odpędził Szwedów spod Dankowa oraz wyparł załogę szwedzką z zamku w Krzepicach. Uczestniczył również w obronie oblężonej Jasnej Góry, dla której m.in. dostarczył 12 dział i stado bydła. Warszycki walczył ze Szwedami głównie w Księstwie Siewierskim. Wykorzystał to oberlejtnant i arianin Orzechowski, który zaatakował dobra Warszyckiego. Zaciężni żołdacy Orzechowskiego pokonali kasztelana, za co Warszycki pozwał Orzechowskiego przed trybunał, który skazał buntownika na karę śmierci. Orzechowski próbował wpłynąć na decyzję trybunału poprzez uruchomienie swoich wpływów u króla i królowej. Warszycki chciał odstąpić od domagania się wykonania wyroku tylko wówczas, gdy Orzechowski wyrzeknie się arianizmu. Skazany nie zgodził się jednak na tą propozycję, i został rozstrzelany na zamku.

Warszycki na zamku w Dankowie gościł m.in. króla Jana Kazimierza, królową Marię Ludwikę, Stefana Czarnieckiego i senatorów. W 1669 nabył od Mikołaja Firleja za dopłatą 267 tys. zł wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669-1680) ze zniszczeń po Potopie Szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości. Gdy zachorował, z Radomia przeniesiono go na noszach do Pilicy. Epitafia Warszyckiego i jego żony znajdują się na Jasnej Górze. Była to jedyna kobieta pochowana w klasztorze na ścianie bazylikowej. Dzięki staraniom Stanisława Warszyckiego, dobra ogrodzienieckie zostały zespolone z olbrzymimi włościami Warszyckich. W rękach rodziny pozostały do 1697.

Był jednym z dowódców sandomierskiego pospolitego ruszenia, wodzem szlachty krakowskiej w bitwie pod Mątwami w roku 1666, gdzie dowodzone przez niego oddziały w składzie wojsk księcia Lubomirskiego pobiły w polu wojska królewskie Jana Kazimierza.

Ufortyfikowana wieś Danków, oraz bogactwa zgromadzone w piwnicach warowni powodowały, że Warszycki miał również wielu zazdrosnych przeciwników, którzy uważali, że twierdzę zbudował przy pomocy diabła i za życia został przez niego porwany do piekła.

W kulurze ludowej Warszycki był uosobienie diabła. Krąży o nim taka oto legenda:

Stanisław Warszycki, był człowiekiem zamożnym , ale złego charakteru. Srogi i nielitościwy był zarówno dla służby jak i dla swoich kolejnych żon. Jedną ponoć za niewierność żywcem zamurował i wysadził tę część zamku, inną chłostał publicznie. Dopóki... nie spotkał swojej Heleny i nie został pantoflarzem. Jednak na starość co złe, to wróciło. Obiecawszy swej córce Barbarze część swego ogromnego majątku jako posag, nie podarował jej nic. Bo chciwy był. Podobno do dziś pilnuje swoich skarbów, których dotąd nikt nie odnalazł. Podczas księżycowych nocy pojawia się pod postacią czarnego psa, obwiązanego brzęczącym łańcuchem, pilnującego dostępu do swoich kosztowności.

Bibliografia

• Bobrowicz J., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkiem późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowy, Warszawa 1979.
• Stupnicki H., Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów ułożonych porządkiem alfabetycznym na podstawie herbarza Niemieckiego i manuskryptów, Londyn 1963
• Joanna Bąk. Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego. 1974.