Puńsk: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Linki zewnętrzne: usunięcie Szablon:Linki do map Polski |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 48: | Linia 48: | ||
W 1881 w parafii żyło aż 1200 ludzi. Wtedy utworzono jeszcze dwie odrębne parafie: w [[Smolany (województwo podlaskie)|Smolanach]] i [[Becejły|Becejłach]]. W 1910 do parafii Puńsk należały 74 wsie z 7044 mieszkańcami. |
W 1881 w parafii żyło aż 1200 ludzi. Wtedy utworzono jeszcze dwie odrębne parafie: w [[Smolany (województwo podlaskie)|Smolanach]] i [[Becejły|Becejłach]]. W 1910 do parafii Puńsk należały 74 wsie z 7044 mieszkańcami. |
||
Po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]], w latach 1919-1920, toczyły się między [[Polska|Polską]] a [[Litwa|Litwą]] bitwy o [[Jaćwież|Sudowię]]. |
Po [[I wojna światowa|I wojnie światowej]], w latach 1919-1920, toczyły się między [[Polska|Polską]] a [[Litwa|Litwą]] bitwy o [[Jaćwież|Sudowię]]. W czasie [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-bolszewickiej]] w dniu 19 lipca 1920 miasto zostało zajęte przez wojska litewskie na mocy sojuszu z bolszewikami. Po Bitwie warszawskiej odzyskanie przez wojska polskie. |
||
W dwudziestoleciu międzywojennym działały tu, m.in. Stowarzyszenie św. Kazimierza, które z założenia miało na uwadze sprawy Kościoła, Stowarzyszenie "Rytas" - troszczyło się o litewskie szkolnictwo czy Spółdzielnia Rolnicza "Talka". |
W dwudziestoleciu międzywojennym działały tu, m.in. Stowarzyszenie św. Kazimierza, które z założenia miało na uwadze sprawy Kościoła, Stowarzyszenie "Rytas" - troszczyło się o litewskie szkolnictwo czy Spółdzielnia Rolnicza "Talka". |
Wersja z 10:08, 15 cze 2012
{{{rodzaj miejscowości}}} | |
Kościół w Puńsku | |
Państwo | podlaskie |
---|---|
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności |
1 210 |
Strefa numeracyjna |
(+48) 87 |
Kod pocztowy |
16-515 |
Tablice rejestracyjne |
BSE |
SIMC |
0766251 |
Położenie na mapie brak | |
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport} | |
Strona internetowa |
Puńsk (dodatkowa nazwa w j. litewskim Punskas) – wieś (w latach 1647-1852 miasto) w północno-wschodniej Polsce, położone na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, w północno-wschodniej części województwa podlaskiego, w powiecie sejneńskim, siedziba gminy Puńsk.
Historia
Najstarsze ślady człowieka, odnalezione w okolicy Puńska, pochodzą sprzed 10 tysięcy lat p.n.e.[1][2] We wczesnym średniowieczu tereny te zamieszkiwali Jaćwingowie[1], którzy nie stworzyli własnego państwa, nie mieli języka pisanego. W wieku XIII ustąpili z tych ziem[1], a o ich istnieniu świadczą tylko wzniesienia obronne, tak zwane góry zamkowe (we wsiach: Szurpiły i Jegliniec)[2], cmentarze (we wsi Szwajcaria), nazwy miejscowości oraz wykopaliska archeologiczne[1].
Z biegiem czasu Sudowia zarosła lasami, w których polowali Wielcy Książęta Litewscy. Dopiero z początkiem wieku XV krainę zaczęto kolonizować. Przybywali tutaj Litwini z okolic miejscowości Merkinia i Punia. To oni nazwali jezioro "Punia", od którego pochodzi nazwa miejscowości Puńsk. Miejscowość ta była jedną z pierwszych założonych na tym terenie. W tym też czasie powstały m.in. miejscowości: Berżniki, Sejny, Krejwiany[potrzebny przypis].
Niegdyś tereny dzisiejszego Puńska należały do leśnictwa sejwejskiego. Stał tu dwór, który był jego siedzibą[potrzebny przypis].
W 1597 Stanisław Zaliwski, chorąży litewski i leśniczy sejwejski przystąpił do tworzenia w Puńsku ośrodka miejskiego[1]. Ufundował i wyposażył kościół parafialny[1] oraz zezwolił na targi w niedziele i święta. W tym samym roku kancelaria Wielkiego Księstwa Litewskiego opublikowała dokument Zygmunta III, w którym między innymi zaznaczono, że proboszczem puńskiej parafii może być jedynie ksiądz znający język litewski[1].
W dokumentach z 1612 Puńsk jest już nazywany miastem[potrzebny przypis], chociaż prawa miejskie na prawie magdeburskim wraz herbem z wizerunkiem św. Piotra[1] otrzymał dopiero w 1647[potrzebny przypis] z rąk króla Władysława IV[1]. Był więc miastem królewskim, a także trzecim (po Berżnikach i Sejnach) miastem Sejneńszczyzny.
W tym czasie parafia Puńsk była podległa Biskupstwu w Wilnie, a później, od 1795, biskupstwu w Wigrach. Przy kościele działał szpital oraz szkoła parafialna[potrzebny przypis].
Od ok. XV w. do 1795 kraina nazywana Sudowią należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego[2]. W 1815 ziemie te ostateczne przypadły Rosji. Tutejsi ludzie cierpieli z powodu ucisku caratu[potrzebny przypis].
W Puńsku i okolicach działały tajne szkoły, w których uczyli wynajęci nauczyciele, tzw. daraktoriai, a zakazaną litewską prasę i książki potajemnie przenosili przez granicę niemiecko-rosyjską tzw. knygnešiai, czyli kolporterzy nielegalnej prasy i książek litewskich (najbardziej aktywnym i zasłużonym był P. Matulevičius)[potrzebny przypis].
W 1795 Puńsk liczył 583 mieszkańców, a w 1827 już 742[potrzebny przypis]. W 1800 władze pruskie włączyły Puńsk do nowo utworzonej ekonomii Maćkowo. W maju 1852 zlikwidowano targi i jarmarki[1], a miejscowość utraciła prawa miejskie z dniem 1 stycznia 1853[3].
W 1881 w parafii żyło aż 1200 ludzi. Wtedy utworzono jeszcze dwie odrębne parafie: w Smolanach i Becejłach. W 1910 do parafii Puńsk należały 74 wsie z 7044 mieszkańcami.
Po I wojnie światowej, w latach 1919-1920, toczyły się między Polską a Litwą bitwy o Sudowię. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w dniu 19 lipca 1920 miasto zostało zajęte przez wojska litewskie na mocy sojuszu z bolszewikami. Po Bitwie warszawskiej odzyskanie przez wojska polskie.
W dwudziestoleciu międzywojennym działały tu, m.in. Stowarzyszenie św. Kazimierza, które z założenia miało na uwadze sprawy Kościoła, Stowarzyszenie "Rytas" - troszczyło się o litewskie szkolnictwo czy Spółdzielnia Rolnicza "Talka".
W tym to okresie w Puńsku najwięcej było mieszkańców narodowości żydowskiej[1]. Większa część handlu i usług skupiona była w ich rękach. Świadectwem tego są stare, pożydowskie domy, budynek synagogi oraz, położony w pobliżu miasteczka, duży cmentarz żydowski.
W 1934 nastąpił wielki pożar Puńska, po którym odbudowano miejscowość według nowych założeń urbanizacyjnych, które nadały mu charakter miasteczka. Po II wojnie światowej Puńsk stał się stolicą kulturalną polskich Litwinów[potrzebny przypis].
W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie suwalskim.
Edukacja
Szablon:Źródła W 1526, dekretem synodu papieskiego, nakazano założenie szkół w każdej parafii. Miały one działać od późnej jesieni do wiosny. Podstawowym podręcznikiem był katechizm. Taka szkoła działała także w Puńsku. Pierwsze wiadomości na jej temat pochodzą z końca XVII w.
W latach zakazu druku książek i czasopism litewskich na terenie Puńska i okolic działały, prowadzone przez najmowanych nauczycieli, tzw. „daraktariai”, małe szkółki wiejskie. W czasie I wojny światowej Towarzystwo "Žiburys" założyło w Puńsku szkołę, w której uczył J. Baltrukonis. Od 1918 w Sejnach zaczęło działalność gimnazjum Žiburys (płomyk). Zaledwie po roku zostało ono przeniesione do Lazdijai (Łoździeje).
W latach międzywojennych w Puńsku nie było szkoły z litewskim językiem nauczania, natomiast język litewski wykładany był jako przedmiot.
Aby doszło do utworzenia klasy z litewskim językiem nauczania, co najmniej 7 uczniów musiało wyrazić chęć uczenia się w takiej klasie (zgodnie z zaleceniem Ministerstwa Oświaty).
W latach 1952-1953 powstały szkoły z litewskim językiem nauczania w: Puńsku, Wojtokiemiach, Widugierach i Nowinikach, a w piętnastu szkołach języka litewskiego uczono jak odrębnego przedmiotu. W 1956 w Puńsku utworzono liceum.
Sieć litewskich szkół, powstała w latach 1952-1956, przetrwała w stanie niemalże niezmienionym do końca XX wieku.
W 1944, gdy linia frontu przesunęła się na zachód, założono szkoły w: Puńsku, Przystawańcach i Widugierach. Uczono w nich po polsku, a od 1951 można było tworzyć szkoły z litewskim językiem nauczania. Jednak część nauczycieli języka litewskiego nie miała odpowiednich kwalifikacji.
Pierwsi nauczyciele byli nie tylko pedagogami, ale także aktywnie uczestniczyli w życiu kulturalnym lokalnej społeczności: Juozas Maksimavičius, Petronelė Jakimavičienė, Bronė Kliučinskienė, Jonas Stoskeliūnas, Juozas Vaina i Elena Vainienė, Juozas Sigitas Paransevičius, Algis Uzdila i inni.
Obecnie w regionie Puńska i Sejn funkcjonują szkoły podstawowe w: Nowinikach, Przystawańcach, Widugierach, w Puńsku oraz zespół placówek oświatowych (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum) Žiburys (Płomyk) w Sejnach.
Od 1999, w wyniku reformy systemu oświaty, w Puńsku działają: sześcioklasowa Szkoła Podstawowa z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania oraz Gimnazjum z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania. W dniu 10 grudnia 2004 szkołom nadano imię Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa. W Puńsku działa również Przedszkole Samorządowe z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania. W trzyletnim gimnazjum jest 9 klas (dwie z litewskim językiem nauczania i jedna z polskim językiem nauczania).
Kultura
Puńsk jest silnym ośrodkiem kultury litewskiej. Mieszka tu wielu litewskich twórców ludowych. Znajduje się tu redakcja litewskiego czasopisma Aušra (litew. "Jutrzenka") oraz Dom Kultury Litewskiej i Liceum Ogólnokształcące z językiem wykładowym litewskim. W budynku Urzędu Gminy znajduje się sklep z wydawnictwami litewskimi.
W Puńsku są też lokale, w których kupić i zjeść można różne litewskie specjały (kawiarnia Sodas czy sklep Dešra).
Dwa największe festiwale lokalnego folkloru odbywają się w Puńsku podczas nocy świętojańskiej oraz 15 sierpnia - w święto Wniebowzięcia NMP (Matki Bożej Zielnej). Wówczas odbywają się tu m.in. występy litewskich zespołów w ludowych strojach.
Wójtem gminy Puńsk jest obecnie Witold Liszkowski (Vytautas Liškauskas).
Obiekty zabytkowe
- Bazylika par. pw. Wniebowzięcia NMP, 1877-1881, nr rej.: 657 z 10.03.1989
- plebania rzym.-kat., ob. muzeum, ul. Mickiewicza 55, drewn.,1873, nr rej.: A-72 z 16.02.2004
- spichrz plebański, drewn., 2 poł. XIX, nr rej.: 54 z 19.02.1980
- synagoga ze szkołą talmudyczną, ob. sklep, ul. Mickiewicza 58, drewn., XIX/XX, nr rej.: 808 z 30.03.1990
- cmentarz rzym.-kat., nad jeziorem Puńsk, pocz. XIX, nr rej.: 670 z 18.08.1989
- kaplica cmentarna, 1820, nr rej.: A-67 z 18.11.2003
- cmentarz par. rzym.-kat., XIX, nr rej.: 718 z 30.08.1989
- kaplica cmentarna, k. XIX, nr rej.: A-68 z 20.11.2003
- cmentarz żydowski, XIX, nr rej.: A-884 z 25.11.1991[4]
Zabytki i miejsca turystyczne
- stara plebania w stuletnim budynku - mieści się obok kościoła. Obecnie znajdują się tam wystawy dawnych strojów ludowych , rękodzieła ludowego: tkaniny, rzeźby, ceramiki, plecionki, etc.
- zabytkowy neogotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z lat 1877-1881, wewnątrz którego znajdują się liczne rzeźby, witraże, ołtarze z litewska ornamentyką, chorągwie, serwety zdobione litewskim haftem[5]
- ludowe kapliczki litewskie, stojące w różnych punktach miejscowości (dwie z nich znajdują się przed kościołem)
- drewniana wikarówka i parafialny spichlerz z II poł. XIX w.
- cmentarz z zabytkowymi kaplicami i dużą ilością starych nagrobków
- Muzeum Etnograficzne - mieści się w budynku domu kultury, zawierające ponad 2 tysiące eksponatów związanych z gospodarstwem domowym, uprawom roli i rzemiosłem, zbieranych przez emerytowanego nauczyciela Józefa Vainę
- synagoga z przełomu XIX i XX w.
- skansen wsi litewskiej - zbudowany w 1986. Jest to okazała zagroda wiejska z przełomu XIX i XX wieku. Składa się z domu mieszkalnego, stodoły, obory, spichlerza i studni z żurawiem
- osada jaćwiesko-pruska - pomysłodawca, Piotr Łukaszewicz, ma zamiar wybudować tam zamek z czterema basztami otoczony fosą i bramą
Zobacz też
- ↑ a b c d e f g h i j k Historia gminy Puńsk. cit.ugpunsk.pl. [dostęp 25 grudnia 2009].
- ↑ a b c B.Bobin: Historia. Puńsk i okolice. punsk.com.pl. [dostęp 25 grudnia 2009].
- ↑ Postanowienie z dnia 23 maja (4 czerwca) 1852 r, (ogłoszone13 (25) września 1852, Tom 45 s. 132-137
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .
- ↑ Opis kościoła