Piotrówka (Radom): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
'''Grodzisko „Piotrówka”''' - średniowieczne [[Grodzisko (archeologia)|grodzisko]] na terenie dzisiejszego [[Radom]]ia. Obiekt jest częścią [[Szlak turystyczny "Zabytki Radomia"|szlaku turystycznego ''Zabytki Radomia'']]<ref>{{Cytuj stronę|url = http://web.archive.org/web/20161011013245/http://cit.radom.pl/zabytki/opis.html | tytuł = Szlak Turystyczny Zabytki Radomia |opublikowany = Centrum Informacji Turystycznej w Radomiu |data =|data dostępu =}}</ref>. |
'''Grodzisko „Piotrówka”''' - średniowieczne [[Grodzisko (archeologia)|grodzisko]] na terenie dzisiejszego [[Radom]]ia. Obiekt jest częścią [[Szlak turystyczny "Zabytki Radomia"|szlaku turystycznego ''Zabytki Radomia'']]<ref>{{Cytuj stronę|url = http://web.archive.org/web/20161011013245/http://cit.radom.pl/zabytki/opis.html | tytuł = Szlak Turystyczny Zabytki Radomia |opublikowany = Centrum Informacji Turystycznej w Radomiu |data =|data dostępu =}}</ref>. |
||
Grodzisko powstało w |
Grodzisko powstało w 2 połowie X wieku w celu strzeżenia brodu na rzece [[Mleczna (dopływ Radomki)|Mlecznej]] na skrzyżowaniu szlaków handlowych wiodących z Małopolski na Mazowsze i przez Lublin na Ruś. [[Radom]] był wówczas ważnym ośrodkiem osadniczym, znajdującym się pod władzą możnowładczego władyki, a potem siedzibą [[kasztelania|kasztelanii]], która strzegła państwa przed najeźdźcami ze wschodu i północnego wschodu ([[Jaćwingowie]], [[Litwini]], [[Tatarzy]]). |
||
=== Kształt grodu === |
|||
Według dawniejszych poglądów pierwotny gród był mały i miał ok. 80-85 m średnicy. Był on systematycznie rozbudowywany (XI w.). Otrzymał nowy pierścień umocnień i osiągnął powierzchnię 1,4 [[ha]]. Miał kształt zbliżony do koła, otoczony był [[fosa|fosą]] zasilaną wodą ze źródeł, której brzegi umocnione zostały konstrukcjami skrzyń wypełnionych [[glina|gliną]], a wał pierścienia obronnego miał 11 m szerokości u podstawy oraz około 8-9 m wysokości i wzmocniony był okładziną z kamieni polnych. Do grodu prowadziła droga przez bagnisko, wymoszczona balami dębowymi. |
Według dawniejszych poglądów pierwotny gród był mały i miał ok. 80-85 m średnicy. Był on systematycznie rozbudowywany (XI w.). Otrzymał nowy pierścień umocnień i osiągnął powierzchnię 1,4 [[ha]]. Miał kształt zbliżony do koła, otoczony był [[fosa|fosą]] zasilaną wodą ze źródeł, której brzegi umocnione zostały konstrukcjami skrzyń wypełnionych [[glina|gliną]], a wał pierścienia obronnego miał 11 m szerokości u podstawy oraz około 8-9 m wysokości i wzmocniony był okładziną z kamieni polnych. Do grodu prowadziła droga przez bagnisko, wymoszczona balami dębowymi. |
||
Według najnowszych badań archeologicznych, prowadzonych przez naukowców z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wały wzniesiono na tzw. [[Lokacja na surowym korzeniu|surowym korzeniu]] w jednym czasie i zamykały one od razu obszar ok. 1,5 ha<ref>[http://www.rekord24.pl/24news/radom/byl_sobie_grodek,5429,1,0.html Nieznany gródek na Piotrówce, rekord24.pl, 12.07.2013]</ref>. |
Według najnowszych badań archeologicznych, prowadzonych przez naukowców z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wały wzniesiono na tzw. [[Lokacja na surowym korzeniu|surowym korzeniu]] w jednym czasie i zamykały one od razu obszar ok. 1,5 ha<ref>[http://www.rekord24.pl/24news/radom/byl_sobie_grodek,5429,1,0.html Nieznany gródek na Piotrówce, rekord24.pl, 12.07.2013]</ref>. Grodzisko Piotrówka ma formę płaskiego wzniesienia o wysokości 5-7 metrów i wymiarach 146 x 136 metrów. W 2 poł. X wieku wzniesiono wały, obniżając przy tym teren między linią wałów a centralną częścią grodu (faza I). W wieku XI w strefie przywałowej pojawiła się zabudowa drewniana (faza II). W okresie od schyłku XI do końca XII wieku (faza III) przebudowano fortyfikacje, podniesiono poziom gruntu przy wałach, wzniesiono budynki mieszkalne w odległości 15-20 m od nich. W XIII wieku wyrównano wewnętrzną część grodziska, ponownie zaczęto wykorzystywać strefę w sąsiedztwie wału. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | W dolinie Mlecznej istniały jeszcze co najmniej trzy osady: rolnicza, produkcyjna (wytop [[żelazo|żelaza]]) i handlowa (Plac Staromiejski wokół kościoła św. Wacława). Po powodzi osada rolnicza przeniesiona została w inne miejsce (czasowy zanik śladów osadnictwa nad Mleczną pod kilkudziecięciocentymetrową warstwą osadów rzecznych i jednoczesne pojawienie się osady w rejonie ul. Przechodniej i Limanowskiego). Mało znane są ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego, zniszczone zabudową ulic Wacława i ul. Piotrówka. Śmiało można mówić o wczesnośredniowiecznym kompleksie osadniczym Radomia |
||
=== Historia === |
|||
Odkrycia wykopaliskowe wskazują, że Radom i jego okolice noszą ślady osadnictwa, począwszy od schyłkowego [[paleolit]]u (12 000-8000 l. [[p.n.e.]]), aż do okresu wczesnopiastowskiego (X-XII w. n.e.). Odkryte z tego okresu zabytki kultury materialnej reprezentują m.in. [[kultura ceramiki sznurowej|kulturę ceramiki sznurowej]] i [[Kultura pucharów lejkowatych|pucharów lejkowatych]]. Na wspomnianych obszarach w epokach [[Epoka brązu|brązu]] (1700- 700 r. p.n.e.) i żelaza (700 r. p.n.e.- 500 n.e.) powstały osiedla przed-słowiańskie, pozostające pod wpływem [[kultura łużycka|kultury łużyckiej]] (1200 r. p.n.e.- 400 r. p.n.e.), [[Kultura grobów kloszowych|kultury Grobów Podkloszowych]] i [[Kultura przeworska|kultury Przeworskiej]]. |
|||
| ⚫ | Gród radomski stanowił ważny ośrodek administracyjny i handlowy na pograniczu [[Małopolska|Małopolski]] i [[Mazowsze|Mazowsza]], będący siedzibą kasztelanii, obejmującej tereny nad [[Radomka|Radomką]] oraz [[Iłżanka|Iłżanką]]. Analiza monet znalezionych podczas prac archeologicznych wskazuje, że gród był związany z południową czyli małopolską strefą ekonomiczną<ref>{{Cytuj|autor=Mateusz Bogucki|tytuł=Przynależność terytorialno-ekonomiczna średniowiecznego Radomia w świetle źródeł numizmatycznych|czasopismo=Ziemia niczyja - ziemia nieznana. Schyłek starożytności i średniowiecze na ziemiach między Wisła a Pilicą, Radom. Korzenie miasta i regionu 4, Radom 2013|data dostępu=2017-10-02|url=https://www.academia.edu/6571476/Przynale%C5%BCno%C5%9B%C4%87_terytorialno-ekonomiczna_%C5%9Bredniowiecznego_Radomia_w_%C5%9Bwietle_%C5%BAr%C3%B3de%C5%82_numizmatycznych|język=en}}</ref>. |
||
Gród w Radomiu powstał z inicjatywy władców pierwszego państwa piastowskiego jako ośrodek administracji i kontroli nowych terenów. |
|||
Pod koniec Okresu Wpływów Rzymskich i w Okresie Wędrówek Ludów następuje hiatus kulturowy aż do pojawienia się Słowian na początku VI w. n.e. Proces osadnictwa kontynuowany był aż do czasów pojawienia się stałych osad słowiańskich w okresie wczesnośredniowiecznym (600-1200 n.e.). |
|||
Pierwsza wzmianka o Radomiu pochodzi z roku 1155, gdy w bulli papieża Hadriana, w przywileju rocznym dla [[Biskupstwo wrocławskie|biskupstwa wrocławskiego]] wymieniono wieś [[Sławno (województwo mazowieckie)|Sławno]] leżącą w pobliżu Radomia. W źródłach z XIII w. pojawiają się wzmianki z imionami czterech kasztelanów radomskich. W 1222 roku istniejący na grodzisku kościół pw. św. Piotra, od którego grodzisko wzięło swą nazwę, został nadany przez [[Iwo Odrowąż|biskupa Iwo Odrowąża]] benedyktynom sieciechowskim. Kościół istniał już zapewne w wieku XI. W roku 1252 odnotowano powrót grodów w Sandomierzu i Radomiu (''castrum de Radom'') w prawowite ręce [[Leszek Biały|księcia Leszka Białego]]. Przed rokiem 1350 nadano prawa miejskie osadzie na stanowisku 3, lokując ją na prawie średzkim. Być może stało się to równocześnie z budową kościoła św. Wacława na przełomie XIII/XIV wieku. W drugiej 1364 roku Kazimierz Wielki dokonał ponownej lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1370 roku rozpoczęto na terenie obecnego Starego Miasta budowę zamku - nowej siedziby kasztelana i centrum administracyjnego, które przejęło funkcje grodu, co spowodowało utratę przez niego dotychczasowej roli. Gród porzucono ok. poł. XIV w. w związku z lokacją miasta i przeniesieniem siedziby władzy. W XV i XVI wieku na grodzisku istniała zabudowa mieszkalna i gospodarcza, wiążąca się być może z sejmami koronnymi i pobytami rodziny królewskiej. W latach 1790-1812 na Piotrówce funkcjonował cmentarz<ref>{{Cytuj|tytuł=Grodzisko "Piotrówka", Radom - Zabytek.pl|data dostępu=2017-10-02|opublikowany=zabytek.pl|url=https://zabytek.pl/pl/obiekty/grodzisko-piotrowka-656|język=pl}}</ref>. |
|||
| ⚫ | Gród radomski stanowił ważny ośrodek administracyjny i handlowy na pograniczu [[Małopolska|Małopolski]] i [[Mazowsze|Mazowsza]], będący siedzibą kasztelanii, obejmującej tereny nad [[Radomka|Radomką]] oraz [[Iłżanka|Iłżanką]]. Analiza monet znalezionych podczas prac archeologicznych wskazuje, że gród był związany z południową czyli małopolską strefą ekonomiczną<ref>{{Cytuj|autor=Mateusz Bogucki|tytuł=Przynależność terytorialno-ekonomiczna średniowiecznego Radomia w świetle źródeł numizmatycznych|czasopismo=Ziemia niczyja - ziemia nieznana. Schyłek starożytności i średniowiecze na ziemiach między Wisła a Pilicą, Radom. Korzenie miasta i regionu 4, Radom 2013|data dostępu=2017-10-02|url=https://www.academia.edu/6571476/Przynale%C5%BCno%C5%9B%C4%87_terytorialno-ekonomiczna_%C5%9Bredniowiecznego_Radomia_w_%C5%9Bwietle_%C5%BAr%C3%B3de%C5%82_numizmatycznych|język=en}}</ref>. |
||
=== Osady związane z grodem === |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | W dolinie Mlecznej istniały jeszcze co najmniej trzy osady: rolnicza, produkcyjna (wytop [[żelazo|żelaza]]) i handlowa (Plac Staromiejski wokół kościoła św. Wacława). Po powodzi osada rolnicza przeniesiona została w inne miejsce (czasowy zanik śladów osadnictwa nad Mleczną pod kilkudziecięciocentymetrową warstwą osadów rzecznych i jednoczesne pojawienie się osady w rejonie ul. Przechodniej i Limanowskiego). Mało znane są ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego, zniszczone zabudową ulic Wacława i ul. Piotrówka. Śmiało można mówić o wczesnośredniowiecznym kompleksie osadniczym Radomia poprzedzającym nową lokacją miasta Kazimierzowskiego (zbudowanego w XIV wieku na surowym korzeniu około 700 m od grodu). |
||
=== Badania archeologiczne === |
|||
Grodzisko i przylegające do niego tereny były badane archeologicznie podczas 10 letniej misji PAN na przełomie lat 50 i 60, oraz podczas szeregu badań ratunkowych do końca lat 70 XX wieku. Kolejny etap badań trwał od r. 2009 do 27.08.2013 roku<ref>[http://mojradom.pl/content/view/11837/ Promocja publikacji o Piotrówce, Mój Radom, 2.04.2013]</ref><ref>[http://www.rekord24.pl/24news/radom/byl_sobie_grodek,5429,1,0.html Nieznany gródek na Piotrówce, rekord24.pl, 12.07.2013]</ref> . W tym roku wygasa umowa między Urzędem Miasta a PAN, dotycząca współpracy przy badaniach archeologicznych. Toczą się rozmowy na temat jej kontynuacji<ref>[http://wyborcza.pl/1,75476,14498812,Denary_Lokietka__czaszka_po_trepanacji__Zbadali_Piotrowke.html Denary Łokietka, czaszka po trepanacji. Zbadali Piotrówkę. Gazeta Wyborcza, 26.08.2013]</ref>. |
|||
W niedługiej przyszłości tereny te stanowić będą Park Kulturowy Doliny Mlecznej. |
W niedługiej przyszłości tereny te stanowić będą Park Kulturowy Doliny Mlecznej. |
||
Wersja z 14:01, 2 paź 2017
Grodzisko „Piotrówka” - średniowieczne grodzisko na terenie dzisiejszego Radomia. Obiekt jest częścią szlaku turystycznego Zabytki Radomia[1].
Grodzisko powstało w 2 połowie X wieku w celu strzeżenia brodu na rzece Mlecznej na skrzyżowaniu szlaków handlowych wiodących z Małopolski na Mazowsze i przez Lublin na Ruś. Radom był wówczas ważnym ośrodkiem osadniczym, znajdującym się pod władzą możnowładczego władyki, a potem siedzibą kasztelanii, która strzegła państwa przed najeźdźcami ze wschodu i północnego wschodu (Jaćwingowie, Litwini, Tatarzy).
Kształt grodu
Według dawniejszych poglądów pierwotny gród był mały i miał ok. 80-85 m średnicy. Był on systematycznie rozbudowywany (XI w.). Otrzymał nowy pierścień umocnień i osiągnął powierzchnię 1,4 ha. Miał kształt zbliżony do koła, otoczony był fosą zasilaną wodą ze źródeł, której brzegi umocnione zostały konstrukcjami skrzyń wypełnionych gliną, a wał pierścienia obronnego miał 11 m szerokości u podstawy oraz około 8-9 m wysokości i wzmocniony był okładziną z kamieni polnych. Do grodu prowadziła droga przez bagnisko, wymoszczona balami dębowymi.
Według najnowszych badań archeologicznych, prowadzonych przez naukowców z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wały wzniesiono na tzw. surowym korzeniu w jednym czasie i zamykały one od razu obszar ok. 1,5 ha[2]. Grodzisko Piotrówka ma formę płaskiego wzniesienia o wysokości 5-7 metrów i wymiarach 146 x 136 metrów. W 2 poł. X wieku wzniesiono wały, obniżając przy tym teren między linią wałów a centralną częścią grodu (faza I). W wieku XI w strefie przywałowej pojawiła się zabudowa drewniana (faza II). W okresie od schyłku XI do końca XII wieku (faza III) przebudowano fortyfikacje, podniesiono poziom gruntu przy wałach, wzniesiono budynki mieszkalne w odległości 15-20 m od nich. W XIII wieku wyrównano wewnętrzną część grodziska, ponownie zaczęto wykorzystywać strefę w sąsiedztwie wału.
Na terenie grodziska przez kilkaset lat istniał Kościół św. Piotra, od którego pochodzi nazwa grodziska.
Historia
Gród radomski stanowił ważny ośrodek administracyjny i handlowy na pograniczu Małopolski i Mazowsza, będący siedzibą kasztelanii, obejmującej tereny nad Radomką oraz Iłżanką. Analiza monet znalezionych podczas prac archeologicznych wskazuje, że gród był związany z południową czyli małopolską strefą ekonomiczną[3].
Gród w Radomiu powstał z inicjatywy władców pierwszego państwa piastowskiego jako ośrodek administracji i kontroli nowych terenów.
Pierwsza wzmianka o Radomiu pochodzi z roku 1155, gdy w bulli papieża Hadriana, w przywileju rocznym dla biskupstwa wrocławskiego wymieniono wieś Sławno leżącą w pobliżu Radomia. W źródłach z XIII w. pojawiają się wzmianki z imionami czterech kasztelanów radomskich. W 1222 roku istniejący na grodzisku kościół pw. św. Piotra, od którego grodzisko wzięło swą nazwę, został nadany przez biskupa Iwo Odrowąża benedyktynom sieciechowskim. Kościół istniał już zapewne w wieku XI. W roku 1252 odnotowano powrót grodów w Sandomierzu i Radomiu (castrum de Radom) w prawowite ręce księcia Leszka Białego. Przed rokiem 1350 nadano prawa miejskie osadzie na stanowisku 3, lokując ją na prawie średzkim. Być może stało się to równocześnie z budową kościoła św. Wacława na przełomie XIII/XIV wieku. W drugiej 1364 roku Kazimierz Wielki dokonał ponownej lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1370 roku rozpoczęto na terenie obecnego Starego Miasta budowę zamku - nowej siedziby kasztelana i centrum administracyjnego, które przejęło funkcje grodu, co spowodowało utratę przez niego dotychczasowej roli. Gród porzucono ok. poł. XIV w. w związku z lokacją miasta i przeniesieniem siedziby władzy. W XV i XVI wieku na grodzisku istniała zabudowa mieszkalna i gospodarcza, wiążąca się być może z sejmami koronnymi i pobytami rodziny królewskiej. W latach 1790-1812 na Piotrówce funkcjonował cmentarz[4].
Osady związane z grodem
W dolinie Mlecznej istniały jeszcze co najmniej trzy osady: rolnicza, produkcyjna (wytop żelaza) i handlowa (Plac Staromiejski wokół kościoła św. Wacława). Po powodzi osada rolnicza przeniesiona została w inne miejsce (czasowy zanik śladów osadnictwa nad Mleczną pod kilkudziecięciocentymetrową warstwą osadów rzecznych i jednoczesne pojawienie się osady w rejonie ul. Przechodniej i Limanowskiego). Mało znane są ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego, zniszczone zabudową ulic Wacława i ul. Piotrówka. Śmiało można mówić o wczesnośredniowiecznym kompleksie osadniczym Radomia poprzedzającym nową lokacją miasta Kazimierzowskiego (zbudowanego w XIV wieku na surowym korzeniu około 700 m od grodu).
Badania archeologiczne
Grodzisko i przylegające do niego tereny były badane archeologicznie podczas 10 letniej misji PAN na przełomie lat 50 i 60, oraz podczas szeregu badań ratunkowych do końca lat 70 XX wieku. Kolejny etap badań trwał od r. 2009 do 27.08.2013 roku[5][6] . W tym roku wygasa umowa między Urzędem Miasta a PAN, dotycząca współpracy przy badaniach archeologicznych. Toczą się rozmowy na temat jej kontynuacji[7].
W niedługiej przyszłości tereny te stanowić będą Park Kulturowy Doliny Mlecznej.
- ↑ Szlak Turystyczny Zabytki Radomia. Centrum Informacji Turystycznej w Radomiu.
- ↑ Nieznany gródek na Piotrówce, rekord24.pl, 12.07.2013
- ↑ Mateusz Bogucki, Przynależność terytorialno-ekonomiczna średniowiecznego Radomia w świetle źródeł numizmatycznych, „Ziemia niczyja - ziemia nieznana. Schyłek starożytności i średniowiecze na ziemiach między Wisła a Pilicą, Radom. Korzenie miasta i regionu 4, Radom 2013” [dostęp 2017-10-02] (ang.).
- ↑ Grodzisko "Piotrówka", Radom - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2017-10-02] (pol.).
- ↑ Promocja publikacji o Piotrówce, Mój Radom, 2.04.2013
- ↑ Nieznany gródek na Piotrówce, rekord24.pl, 12.07.2013
- ↑ Denary Łokietka, czaszka po trepanacji. Zbadali Piotrówkę. Gazeta Wyborcza, 26.08.2013
Bibliografia
- Michał Auch, Urszula Bugaj, Maciej Trzeciecki, Archeologia w Radomiu - archeologia dla Radomia. Próba podsumowania pierwszych lat projektu "Park Kulturowy Stary Radom", Warszawa 2012. https://www.academia.edu/5841720/Micha%C5%82_Auch_Urszula_Bugaj_Maciej_Trzeciecki_ARCHEOLOGIA_W_RADOMIU_-_ARCHEOLOGIA_DLA_RADOMIA._PR%C3%93BA_PODSUMOWANIA_PIERWSZYCH_LAT_PROJEKTU_PARK_KULTUROWY_STARY_RADOM_
- Michał Bugaj, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Radomiu - uwagi na temat ochrony i prezentacji dziedzictwa archeologicznego, Warszawa 2012. https://www.academia.edu/5586239/Wczesnosredniowieczny_zespol_osadniczy_w_Radomiu..
- Maciej Trzeciecki, Projekt "Park kulturowy Stary Radom" - badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w latach 2009-2012, Radom 2013. https://www.academia.edu/10132435/Projekt_Park_Kulturowy_Stary_Radom_badania_Instytutu_Archeologii_i_Etnologii_PAN_w_latach_2009-2012_Old_Radom_Culture_Park_project_-_research_made_by_the_Institute_of_Archaeology_and_Ethnology_Polish_Academy_of_Sciences_from_2009_to_2012_
- Mateusz Bogucki, Przynależność terytorialno-ekonomiczna średniowiecznego Radomia w świetle źródeł numizmatycznych https://www.academia.edu/6571476/Przynale%C5%BCno%C5%9B%C4%87_terytorialno-ekonomiczna_%C5%9Bredniowiecznego_Radomia_w_%C5%9Bwietle_%C5%BAr%C3%B3de%C5%82_numizmatycznych
- Michał Auch, Maciej Trzeciecki, Relikty umocnień obronnych odkrytych w 2010 roku na stanowisku 1 w Radomiu [w:] Radom. Korzenie miasta i regionu. Tom 2. Radomski zespół osadniczy w dolinie rzeki Mlecznej. Wyniki badań interdyscyplinarnych, A. Buko, D. Główka, M. Trzeciecki red., Warszawa
