Stefan Koźmiński

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stefan Koźmiński
Data i miejsce urodzenia

19 marca 1786
Włocławek

Data śmierci

2 września 1845

Narodowość

polska

Praca
Styl

klasycyzm

Projekty

Cerkiew św. Onufrego w Białej Podlaskiej; Synagoga w Białej Podlaskiej; Gmach dawnego Starostwa Powiatowego we Włocławku

Stefan Koźmiński (ur. 19 marca 1786, zm. 2 września 1845 we Włocławku[1]) – polski architekt.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze szlacheckiej rodziny unickiej pieczętującej się herbem Poraj. Ojciec Leon pochodził z Ostromęczyna. Był koadiutorem ks. Michała Koźmińskiego w parafii unickiej we wsi Chłopków, a później proboszczem tej parafii. Matką Stefana była Konstancja Hoffman. Był ósmym z dziesięciorga dzieci Koźmińskich i jednym z dwóch, które zostało ochrzczone i bierzmowane w wierze rzymskokatolickiej oraz otrzymało imiona zachodnich patronów. Motywacją zmiany obrządku mogło być niebezpieczeństwo prześladowań jakie groziły unitom ze strony Rosjan[2][3][4][5][6][7].

Stefan Koźmiński ukończył szkołę w Białej Podlaskiej, gdzie następnie zamieszkał. W latach 1805–1807 pracował w biurze inżyniera okręgu bialskiego. Lata 1807–1822 stanowią lukę w jego życiorysie. W 1822 r. zdał egzamin na budowniczego II stopnia. W kolejnym roku zatrudnił się jako zastępca budowniczego obwodu bialskiego. W latach 1826–1845 był budowniczym okręgu bialskiego. W czasie powstania listopadowego zarząd okręgu został podporządkowany rosyjskiemu komisarzowi wojennemu. Koźmiński pozostał na stanowisku i wspierał działania armii rosyjsiej, pełniąc nieodpłatne dodatkowe funkcje tłumacza i magazyniera, a nawet zapraszając żołnierzy na obiad. W powstaniu po stronie polskiej uczestniczyli dwaj synowie oraz szwagier Koźmińskiego. W 1837 r. uzyskał stopień urzędnika 9-ej klasy. W latach 1840–1845 był budowniczym okręgu kujawskiego z siedzibą we Włocławku[5][8][9].

Projekty autorstwa Koźmińskiego[edytuj | edytuj kod]

Gmach dawnego Starostwa Powiatowego we Włocławku
Spichlerz przy ul. Stodólnej 80 we Włocławku
Kamienica przy ul. Stary Rynek 13 we Włocławku

Koźmiński projektował domy w stylu klasycystycznym. Były to najczęściej jednopiętrowe, murowane kamienice kryte dachówką, z wysokimi piwnicami przeznaczanymi często na pomieszczenia gospodarcze albo lokale usługowe. Elewacje kamienic cechował bogaty wystrój z boniowaniem na parterze. Balkony posiadały żeliwne balustrady sprowadzane z Warszawy. Dużą wagę przywiązywał do schodów we wnętrzach. Z reguły były to schody drewniane, taflowe. Zdobione balustrady posiadały toczone balasy od frontu i kwadratowe od kuchni. Drzwi posiadały ornamentowane płyciny i żelazne okucia[8].

Jako budowniczy okręgu bialskiego stworzył projekty Cerkwi św. Onufrego (1826), synagogi z chederem (1826)[10], ratusza (1830) i szkoły wydziałowej. Wzniósł wiele domów odbudowywanych po spaleniu 1/3 zabudowań miasta w 1830 roku. 23 maja 1823 r.[11] wytyczył nowy plan sytuacyjny miasta z uwzględnieniem miejsca na getto żydowskie. Ok. 1830 r. wykonał jedyny zachowany plan popadającego w ruinę Zamku Radziwiłłów[9][12][13][14].

Najważniejszym budynkiem zaprojektowanym przez Koźmińskiego we Włocławku jest gmach byłego Starostwa Powiatowego przy ul. 3 Maja 17 (róg ul. Żabiej), zbudowany w 1844 roku. Obecnie ma tu miejsce siedzibę rektorat Państwowej Uczelni Zawodowej we Włocławku. Budynek zbudowano m.in. na potrzeby biura powiatu, które przeniesiono z Brześcia Kujawskiego do Włocławka. Jest to gmach klasycystyczny na planie prostokąta z wejściem głównym w ryzalitowanej osi środkowej. Ryzalit ozdobiono pilastrami i stiukami w formie rózg liktorskich i pilasterków hermowych. Posiada bogato zdobioną elewację, podkreślającą jego rangę. Wnętrze budynku, z powodu licznych remontów straciło swój pierwotny charakter. Już w 1851 r. dokonano jego pierwszej przebudowy wg projektu autorstwa Franciszka Tournelle'a. Z braku rysunków z tego okresu, pierwotny projekt wnętrza autorstwa Koźmińskiego jest znany jedynie z opisów. Wiadomo, że zmieniono całkowicie układ pomieszczeń wnętrza, stolarkę drzwiową i podłogi oraz usunięto ozdobne piece w celu instalacji centralnego ogrzewania[8][15][16].

W 1845 r. wybudowano spichlerz zbożowy pod adresem Stodólna 80 we Włocławku według projektu Koźmińskiego. W czasie powstania styczniowego gmach zasłynął jako siedziba carskiego więzienia. W 1913 r. spichlerz został przerobiony na mieszkania. W czasie remontu zmieniono oryginalną elewację i podział pomieszczeń, a także powiększono okna i wykonane nowe w celu doświetlenia mieszkań. Pierwotny projekt elewacji gmachu nie jest znany[8][15]. W latach 2012–2013 budynek został rozebrany[17].

Inne budynki we Włocławku zaprojektowane przez Koźmińskiego, to domy pod adresem: Tumska 8 (1842); Szpichlerna 8 (1842); Cyganka 13 (1842); Cyganka 26 (1842); Maślana 2 (1845); 3 Maja 26 (1845); 3 Maja 28 (1845) i Stary Rynek 13 (1845). Domy przy ul. Tumskiej 8, Szpichlernej 8, Cyganka 26 i 3 Maja 26 już nie istnieją[18][19]. W 1913 r. w miejscu budynku przy ul. Cyganka 26 zbudowano nową istniejącą do dziś kamienicę[8][15]

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W 1805 r. ożenił się z Domicelą Gołębiowską. Ich dziećmi byli Kazimierz, Ludwik, Franciszek i Eleonora (ok. 1813–1839[20]). Ludwik i Franciszek polegli w 1831 roku jako żołnierze powstania listopadowego[9]. 30 grudnia 1827 r.[21] w parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Ostrowie Lubelskim wziął ślub z Aleksandrą z Kahlów (1807–1886), poznaną na odpuście Parafii św. Antoniego w Huszlewie. Kahlowie pochodzili z Saksonii i pieczętowali się tytułem baronowskim. Osiedli w Polsce w czasie panowania Sasów. Według historyka i genealoga Marka Buni ślub mógł odbyć się w Ostrowie Lubelskim, ponieważ burmistrzem miasta był wówczas wuj Aleksandry Jan Dębczyński. Świadkami na ślubie byli właśnie Jan Dębczyński oraz burmistrz Białej Podlaskiej Jan Sadowski. Koźmińscy doczekali się dzieci: Aleksandra Piotra Józefa (1828–1909[22][23]), Florentyna Wacława Jana Stefana (1829–1916), Stefanii Franciszki Józefy Michaliny (1834–1912[24][25]), Karoliny Emilii Hieronimy (1835–1836[26][27]), Kamili Karoliny Feliksy (zamężnej Zajfert[28], 1838–?[29][30]), Władysława Adama Anastazego (1832–?, zm. w dzieciństwie)[31]) i Julianny (1841–?, zm. w dzieciństwie[32]). Koźmińscy byli rodziną głęboko religijną. Florentyn i Stefania obrali życie zakonne. Stefania została wizytką w Warszawie pod imieniem Honorata. Ojciec chciał, żeby Florentyn został architektem, jednak ten wstąpił do zakonu kapucynów i jako Honorat Koźmiński był założycielem wielu zakonów, obecnie jest błogosławionym Kościoła Katolickiego. W jednym ze wspomnień bł. Honorat stwierdził, że śmierć ojca była dla niego wielką stratą i jedną z przyczyn kryzysu wiary, zakończonego wizją z 15 sierpnia 1846 roku[2][3][5][7][33][34].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Włocławek Sygn. 80. genealogiawarchiwach.pl, 1845. s. 240. [dostęp 2019-09-02]. (pol.).
  2. ↑ a b Józef Marecki. Błogosławiony Honarat Koźmiński. „Folia Historica Cracoviensia”. XV/XVI, s. 245-264, 2009. Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. ISSN 0867-8294. [dostęp 2020-03-12]. 
  3. ↑ a b Maria Assunta Werner: O. Honorat Koźmiński, kapucyn, 1829-1916. Pallottinum, 1972, s. 31-32. [dostęp 2020-03-12].
  4. ↑ Joachim Roman Bar: Polscy święci. T. 10. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1987, s. 83. [dostęp 2020-03-12].
  5. ↑ a b c Ojciec Honorat Koźmiński: Niepokornie Pokorny – cz. II. Lubartowiak.com.pl, 2016-11-18. [dostęp 2020-03-12]. (pol.).
  6. ↑ Bł. Honorat Koźmiński (1829-1916). ukrycie.blogspot.com, styczeń 2011. [dostęp 2020-03-12]. (pol.).
  7. ↑ a b ks. Stanisław Hołodok. Błogosławiony Honorat Koźmiński. „W Służbie Miłosierdzia”. 10/2006, 2006-10-06. Białystok: Wydział Duszpasterstwa Kurii Metropolitarnej Białostockiej. ISSN 1897-4996. [dostęp 2020-03-13]. 
  8. ↑ a b c d e Romualda Hankowska: Stefan Koźmiński (1786-1845) architekt. W: Zasłużeni dla Włocławka. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 1991, s. 98-99.
  9. ↑ a b c Jan Warmiński. Województwo podlaskie zapleczem dla Armii Rosyjskiej w Powstaniu Listopadowym 1830/31 roku. „Szkice Podlaskie”. 13, s. 101-140, 2005. Siedlce: Siedleckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0208-8924. [dostęp 2020-03-14]. 
  10. ↑ Plac „Szkolny Dwór”. Urząd Miasta Biała Podlaska. [dostęp 2020-03-14]. (pol.).
  11. ↑ Oppidum Judaeroum. Spis ilustracji. Hatteria.pl. s. 7. [dostęp 2020-03-14]. (pol.).
  12. ↑ Szczepan Kalinowski. Błogosławiony z Podlasia. „Tygodnik Podlaski”, 2017-01-23. Biała Podlaska: Media SKOK Sp. z o.o.. ISSN 1898-6927. [dostęp 2020-03-13]. 
  13. ↑ Katarzyna Kolendo-Korczakowa, Anna Oleńska, Marcin Zgliński: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo lubelskie powiat Biała Podlaska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2006, s. 26-27.
  14. ↑ Rafał Jankowski. Archiwum Radziwiłłów w Białej około 1736 roku. „Miscellanea Historico-Archivistica”. Tom XXIII, s. 207-225, 2016. Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych. ISSN 0860-1054. [dostęp 2020-03-14]. 
  15. ↑ a b c Andrzej Winiarski: Włocławek na starej fotografii. Włocławek: Oficyna Wydawnicza „LARS-ANTYKI”, 2008, s. 80; 84; 186. ISBN 978-83-920391-2-9.
  16. ↑ Andrzej Szczepański: Program zwiedzania miasta. Trasa piesza. W: Włocławek. Przewodnik turystyczny. Włocławek: 1989, s. 120.
  17. ↑ Tomasz Kwiatkowski: Koniec z objazdami! Budynek przy Stodólnej 80 przestał istnieć... [Zdjęcia]. DDWloclawek.pl, 2013-01-02. [dostęp 2020-03-12]. (pol.).
  18. ↑ Załącznik do Zarządzenia nr 104/2019 Prezydenta Miasta Włocławek z dnia 8 marca 2019 roku. Urząd Miasta Włocławek, 2019-03-08. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  19. ↑ Mapy Google. Mapy Google. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  20. ↑ 35/1645/0/2.4/41: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1839. s. 119. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  21. ↑ Według niektórych źródeł w 1821 roku.
  22. ↑ 5/1645/0/2.4/28: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1828. s. 29-30. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  23. ↑ Cmentarz Stare Powązki: KAMILLA KOŹMIŃSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-03-12].
  24. ↑ Koźmińska Honorata Stefania. Nekrologi Warszawskie. Baza Nekrologów, 2020-01-21. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  25. ↑ 35/1645/0/2.4/35: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1834. s. 11. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  26. ↑ 35/1645/0/2.4/36: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1835. s. 25. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  27. ↑ 35/1645/0/2.4/37: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1836. s. 125. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  28. ↑ Według niektórych źródeł: Zejfert.
  29. ↑ 35/1645/0/2.4/39: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1838. s. 45. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  30. ↑ 72/1216/0/-/4: Akta urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1871. s. 76. [dostęp 2020-03-13]. (ros.).
  31. ↑ 35/1645/0/2.4/33: Księga urodzeń, małżeństw i zgonów. Narodowe Archiwum Cyfrowe, 1832. s. 5. [dostęp 2020-03-13]. (pol.).
  32. ↑ Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Włocławek Sygn. 74. genealogiawarchiwach.pl, 1842. s. 66. [dostęp 2019-09-02]. (pol.).
  33. ↑ Honorat Koźmiński: Patron zawierzenia i wytrwania: okruchy myśli. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989, s. 8. [dostęp 2020-03-12].
  34. ↑ Księgi Ludności Stałej 1843-1850 tom 2. Polskie Towarzystwo Genealogiczne, 1843. [dostęp 2019-08-29]. (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Koźmiński&oldid=65459403”