Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy
 Reżyser filmu Martin Ritt (pierwszy z lewej) i odtwórca głównej roli męskiej Richard Burton (pierwszy z prawej) podczas konferencji prasowej poświęconej filmowi (Amsterdam 1965) | |
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji |
1965 |
| Data premiery |
21 stycznia 1966 |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
112 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Paul Dehn, Guy Trosper |
| Główne role | |
| Muzyka |
Sol Kaplan |
| Zdjęcia | |
| Scenografia |
Edward Marshall |
| Kostiumy |
Sophie Devine |
| Montaż |
Anthony Harvey |
| Produkcja |
Wim Lindner, Martin Ritt |
| Wytwórnia |
Salem Films Limited |
| Dystrybucja |
Paramount (kina, DVD) Paramount (kina, VHS, DVD) |
| Przychody brutto |
7, 6 mln $ |
Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy, Szpieg, który wyszedł z zimna lub Ze śmiertelnego zimna[a] (ang. The Spy Who Came In from the Cold) – brytyjski film sensacyjny z okresu zimnej wojny z 1965 roku w reżyserii Martina Ritta. Adaptacja powieści Johna le Carré pod tym samym tytułem.
Opis fabuły[edytuj | edytuj kod]
Brytyjskie służby wywiadowcze planują przeprowadzenie prowokacji wywiadowczej, której celem jest skompromitowanie asa wschodnioniemieckich służb specjalnych nazwiskiem Mundt, jako agenta brytyjskiego wywiadu. Planują w tym celu posłużyć się jednym z najlepszych swoich agentów, „specem” od spraw niemieckich – Alekiem Leamasem. Misternie przeprowadzona intryga ma na celu przedstawić Leamasa jako wyrzuconego z MI6, sfrustrowanego agenta i alkoholika, który po wyjściu z więzienia, pałając żądzą pieniędzy jest gotów sprzedać swoją wiedzę enerdowskim służbom wywiadowczym. Misterny plan się udaje – Leamas nawiązuje udany kontakt z rezydentami wywiadu NRD w Wielkiej Brytanii i za obietnicę 1500 dolarów w zamian za posiadane informacje zostaje przerzucony do Holandii. Dobrze zorientowani Brytyjczycy wiedzą, że w strukturach wschodnioniemieckich służb wywiadowczych toczy się swoista walka o wpływy pomiędzy dwoma wyższymi funkcjonariuszami służb wywiadowczych – Mundtem a Fiedlerem i to właśnie temu drugiemu zostaje „podrzucony” jako zdradziecki agent Leamas. Początkowo wszystko przebiega zgodnie z planem – Leamas po krótkiej weryfikacji w Holandii zostaje szybko przerzucony do NRD, gdzie Fiedler postanawia użyć go jako głównego świadka oskarżenia o zdradę przeciwko Mundtowi. Jednak ani brytyjski wywiad, ani Fiedler nie doceniają przebiegłości Mundta, który na procesie przed trybunałem ludowym powołuje na świadka przybyłą z Anglii dziewczynę Leamasa – Nan. Jest to prosta bibliotekarka, naiwna członkini brytyjskiej partii komunistycznej, która zjawia się w sądzie na zaproszenie enerdowskiej partii, nieświadoma swojej roli. Jej szczere zeznania demaskują Leamasa jako autentycznego agenta MI6, a on sam pragnąc oszczędzić ukochaną przyznaje się do swojej podwójnej roli. Mundt zostaje oczyszczony z zarzutów, a Fiedler aresztowany. Los Leamasa i Nan wydaje się być przesądzony, jednak nieoczekiwanie Mundt obydwojgu ułatwia ucieczkę z aresztu. Leamasowi całą sytuację wyjaśnia swoją rzeczywistą współpracą z Brytyjczykami. Leamas i Nan docierają do muru berlińskiego, gdzie według wskazówek agenta Mundta mają odnaleźć bezpieczne przejście na zachodnią stronę. Tu okazuje się, że za swoją naiwną wiarę w słowa Mundta przyjdzie im drogo zapłacić. Podczas przechodzenia przez mur, obydwoje giną od zdradzieckich kul agenta Mundta.
Obsada aktorska[edytuj | edytuj kod]
- Richard Burton – Alec Leamas
- Claire Bloom – Nan Perry
- Oskar Werner – Fiedler
- Sam Wanamaker – Peters
- George Voskovec – adwokat Mundta
- Rupert Davies – George Smiley
- Cyril Cusack – „kontroler”
- Peter van Eyck – Mundt
- Michael Hordern – Ashe
- Robert Hardy – Dick Carlton
- Bernard Lee – Patmore
- Beatrix Lehmann – przewodnicząca ludowego trybunału
- Esmond Knight – członek trybunału ludowego
- Tom Stern – agent CIA
- Niall MacGinnis – strażnik na punkcie kontrolnym „Charlie”
- George Mikell – strażnik na punkcie kontrolnym „Charlie”
- Scott Finch – agent Mundta
- Anne Blake – Ms Crail
- Richard Marner – kapitan Vopo
- Warren Mitchell – pan Zanfrello
- Steve Plytas – członek trybunału ludowego
- Richard Caldicot – pan Pitt
- Nancy Nevinson – pani Zanfrello
- Michael Ripper – pan Lofthouse
i inni.
O filmie[edytuj | edytuj kod]
Odbiór[edytuj | edytuj kod]
Film spotkał się z życzliwym przyjęciem widzów i krytyków zarówno w Europie jak i za oceanem. Był sukcesem kasowym – przyniósł ponad siedem i pół miliona dolarów zysku[1]. Został wręcz obsypany nagrodami, spośród których warto wymienić dwie nominacje do Oscara, sześć nagród BAFTA i Złoty Glob[2].
W Stanach Zjednoczonych film znalazł się w pierwszej dziesiątce hitów kasowych roku 1966[3]. Krytycy czołowych pism amerykańskich tego okresu chwalili go za scenariusz, reżyserię i aktorstwo. Zwłaszcza spodobało się im zupełnie nowatorskie podejście twórców filmu do jego fabuły, opartej nie na typowych dla filmów tego gatunku bohaterskich i skrytych działaniach głównych bohaterów, ale na ich emocjonalnych przeżyciach. Według nich, czyniło to obraz Ritta „realistycznym i wiarygodnym” (The New York Times)[4], „doskonałym dramatem szpiegowskim okresu zimnej wojny” (Variety)[5], „absorpującym obrazem” (The Washington Post)[6], którego zakończenie „pozostawia nas w ogromnej depresji” (Los Angeles Times)[7].
W rankingu popularnego, filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes, obraz posiada obecnie (2020) wysoką, 87-procentową, pozytywną ocenę „czerwonych pomidorów”[8].
W Polsce, pomimo nagród i nominacji jakie otrzymał oraz udziału gwiazdy światowego formatu – Richarda Burtona – film przez całe dziesięciolecia od momentu swojej premiery pozostawał obrazem praktycznie nie znanym. Alicja Helman w swoim Małym leksykonie filmów sensacyjnych z 1974 roku, chociaż dość dokładnie opisuje w nim kilkanaście brytyjskich „klasyków” kina sensacyjnego lat 50.–70. (w tym trzy filmy z serii przygód Jamesa Bonda, które również znajdowały się na „indeksie” filmów zakazanych), ledwie napomyka o nim we wstępie[9]. Najprawdopodobniej powodem tego był wątek wschodnioniemieckich służb wywiadowczych ukazanych w filmie w sposób zdecydowanie negatywny. Dopiero po roku 1989 w literaturze przedmiotu można natrafić na wzmianki o nim. Najczęściej są one jak najbardziej przychylne, jak choćby informacja w Kronice filmu z 1995 roku, której autorzy oceniają film o wiele wyżej niż znane dzieło Hitchcocka Rozdarta kurtyna z tego samego roku[10].
Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]
| Nagroda/Kapituła | Kategoria | Nominowany | Rezultat |
|---|---|---|---|
| Oscar | Najlepszy aktor | Richard Burton | Nominacja |
| Najlepsza scenografia | Hal Pereira, Tambi Larsen, Ted Marshall, Josie MacAvin | Nominacja | |
| BAFTA | Najlepszy aktor brytyjski | Richard Burton | Nagroda |
| Najlepszy reżyser | Tambi Larsen | Nagroda | |
| Najlepsza zdjęcia | Oswald Morris | Nagroda | |
| Najlepszy film brytyjski | Martin Ritt | Nagroda | |
| Najlepsze materiały źródłowe | Martin Ritt | Nominacja | |
| Najlepszy aktor zagraniczny | Oskar Werner | Nominacja | |
| Brytyjskie Stowarzyszenie Filmowców | Najlepsze zdjęcia | Oswald Morris | Nagroda |
| David di Donatello | Najlepszy aktor zagraniczny | Richard Burton | Nagroda |
| Nagroda im. Edgara Allana Poe | Najlepszy film | Paul Dehn, Guy Trosper | Nagroda |
| Złoty Glob | Najlepszy aktor drugoplanowy | Oskar Werner | Nagroda |
| Laurel Awards | Męska rola dramatyczna | Richard Burton | Nagroda |
| National Board of Review | Top 10 | Nagroda | |
| Amerykańska Gildia Scenarzystów | Najlepszy amerykański scenariusz dramatyczny | Paul Dehn, Guy Trosper | Nominacja |
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pośród skąpych informacji na temat tego filmu w języku polskim, można napotkać kilka wersji tłumaczenia jego tytułu. I tak: popularny, polski, internetowy serwis filmowy Filmweb oraz Alicja Helman w swoim Małym leksykonie filmów sensacyjnych z 1974 roku zamieszczają go pod tytułem Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy, Kronika filmu pod red. Mariana B. Michalika z 1995 roku tytułuje go jako Szpieg, który wyszedł z zimna, natomiast w Encyklopedii kina z 2010 figuruje jako Ze śmiertelnego zimna
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ The Spy Who Came in from the Cold (1965). [w:] The Numbers [on-line]. [dostęp 2020-11-10]. (ang.).
- ↑ Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy. Nagrody. [w:] Filmweb [on-line]. [dostęp 2020-11-10]. (pol.).
- ↑ The Spy Who Came in from the Cold. Awards. [w:] IMDb [on-line]. [dostęp 2020-11-10]. (ang.).
- ↑ Bosley Crowther: Le Carre's Best Seller Adapted to Film. [w:] The New York Times [on-line]. 1965-12-24. [dostęp 2020-11-10]. (ang.).
- ↑ Variety Staff: The Spy Who Came in from the Cold. [w:] Variety [on-line]. 1961-12-31. [dostęp 2020-11-10]. (ang.).
- ↑ Richard L. Coe. Cold Spy Warm on Film. „The Washington Post”, 1965-12-24. Waszyngton: The Washington Post Company. ISSN 0190-8286.
- ↑ Philip K. Scheuer. "Spy Who Came In From Cold" Chills With Frigid Outlook. „Los Angeles Times”, 1965-12-21. Los Angeles: Tribune Company. ISSN 0742-4817.
- ↑ The Spy Who Came In from the Cold. [w:] Rotten Tomatoes [on-line]. [dostęp 2020-11-10]. (ang.).
- ↑ Alicja Helman: Mały leksykon filmowy. Filmy sensacyjne. Warszawa: WAiF, 1974, s. 22.
- ↑ Michalik...,
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marian B. Michalik (oprac.): Kronika filmu. Warszawa: Wydawnictwo KRONIKA – Marian B. Michalik, 1995, s. 363. ISBN 83-86079-03-7.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Plakat do filmu
- Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy w bazie IMDb (ang.)
- Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy w bazie Filmweb
