Grupa farmaceutyczna lub nazwa leku
|
Działanie teratogenne
|
Antybiotyki[1][2]
|
Aminoglikozydy (Amikacyna, Gentamycyna, Kanamycyna, Tobramycyna, Neomycyna, Streptomycyna) i Polimyksyny (Polimyksyna B, Kolistyna)
|
Odwracalne lub nieodwracalne uszkodzenie narządu Cortiego powodujące odbiorcze uszkodzenie słuchu (ototoksyczność), uszkodzenie niedojrzałych nefronów (nefrotoksyczność). Ototoksyczność i nefrotoksyczność występują również u dorosłych. Wobec polimyksyn nie potwierdzono działania teratogennego u ludzi, jednakże mają udowodnione działanie neurotoksyczne.
|
Chloramfenikol
|
Powoduje zespół szarego dziecka.
|
Fluorochinolony (Ciprofloksacyna)
|
Istnieje zbyt mało danych jednoznacznie przemawiających za teratogennym wpływem chinolonów. Badania wpływu leków tej grupy na inne gatunki ujawniły teratogenny wpływ na układ kostno-stawowy[3].
|
Flukonazol
|
Narażenie w pierwszym trymestrze ciąży, powoduje deformacje płodu w postaci brachycefalii, zaburzeń rozwoju twarzy i czaszki, zajęczej wargi, spowolnienie ossyfikacji kości długich pod postacią cienkich żeber i wygięcia kości udowej, nadmiernie wydłużonych kości długich, artrogrypozy i wrodzonych wad serca.
|
Gryzeofulwina
|
Udowodnione działanie embriotoksyczne oraz teratogenne u szczurów[4]. Nie został dotąd wykluczony wpływ teratogenny na ludzki płód[5].
|
Sulfonamidy (Sulfametoksazol, składnik Kotrimoksazolu)
|
Narażenie w trzecim trymestrze ciąży. W związku z kompetycją leku z bilirubiną o wolne miejsca wiązania z albuminami występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia jąder podstawy mózgu (kernicterus). Kotrimoksazol sprzyja powstawaniom wad serca i zajęczej wargi. U kobiet ciężarnych HIV (+) podczas terapii antyretrowirusowej stosowanie Kotrimoksazolu sprzyja powstawaniu przepukliny oponowo-rdzeniowej[6].
|
Tetracykliny (Doksycyklina, Minocyklina, Tetracyklina, Tygecyklina, Demeklocyklina)
|
Zahamowanie wzrostu chrząstek nasadowych i zahamowanie wzrostu kości długich, depozycja leku w szkliwie i zmiana jego zabarwienia na odcień żółty, ciężkie uszkodzenie wątroby
|
Trimetoprim (składnik Kotrimoksazolu)
|
Jako antagonista kwasu foliowego, sprzyja wadom rozwojowym ośrodkowego układu nerwowego (możliwe wodogłowie, uszkodzenie narządu słuchu, przepuklina oponowa, śmierć płodu). Kotrimoksazol sprzyja powstawaniom wad serca i zajęczej wargi.
|
Ryfampicyna
|
Jako antagonista kwasu foliowego, sprzyja wadom rozwojowym ośrodkowego układu nerwowego (możliwe wodogłowie, uszkodzenie narządu słuchu, przepuklina oponowa, śmierć płodu).
|
Leki przeciwmalaryczne[7]
|
Pirymetamina
|
U szczurów pirymetamina powoduje rozszczep górnej wargi, skrócenie żuchwy, oligodaktylię i mikroftalmię. U ludzi lek stosowany jest w profilaktyce malarii i w leczeniu toksoplazmozy ośrodkowego układu nerwowego. Pirymetamina jest antagonistą kwasu foliowego[8].
|
Prymachina
|
Może powodować wewnątrznaczyniową hemolizę u matki i płodu.
|
Halofantryna
|
Jest lekiem kardiotoksycznym i wykazującym działanie embriotoksyczne u zwierząt. Nie ma dostępnych danych na temat stosowania leku u kobiet ciężarnych.
|
Witaminy i hormony
|
Witamina A
|
Suplementacja witaminy A w dawce >10.000 IU/d w okresie organogenezy (<9 Hbd) może sprzyjać powstawaniu malformacji ośrodkowego układu nerwowego i twarzoczaszki, wad serca, wad układu moczowo-płciowego oraz aplazji grasicy[9][10][11].
|
Izotretynoina (kwas 13-cis-retinowy)
|
Lek wykorzystywany do leczenia ciężkiej, bardzo ciężkiej i piorunującej postaci trądzika. Retinoidy są naturalnymi sygnalizatorami kształtowania łuków skrzelowych. Hiperwitaminoza A w 4 tygodniu ciąży sprzyja malformacjom twarzoczaszki (defekty oczu, uszu, rozszczep podniebienia i górnej wargi, mikrognatyzm, spłycenie grzbietu nosa, dysmorfizm, hiperteloryzm), malformacjom ośrodkowego układu nerwowego (mikroencefalia, porażenie nerwu twarzowego, wodogłowie, wady kory mózgowej i móżdżku), wadom serca (Tetralogia Fallota, ubytki przegrody międzykomorowej, całkowite przełożenie wielkich pni tętniczych), hipoplazji lub aplazji grasicy[12]. Stosując lek kobieta w wieku rozrodczym musi stosować skuteczną metodę antykoncepcji przez 1 miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, podczas leczenia i 1 miesiąc po jego zakończeniu[13].
|
Etretynat (Tigason)
|
Lek stosowany w leczeniu łuszczycy, jest wysoce teratogenny, utrzymuje działanie teratogenne do 3 lat od zakończenia leczenia (wymaga stosowania leków antykoncepcyjnych). [1]
|
Acytretyna (Neotigason)
|
Lek stosowany w leczeniu ciężkiej łuszczycy i zaburzeń rogowacenia skóry. Jest wysoce teratogenny i utrzymuje działanie teratogenne do 2 lat od zakończenia leczenia (wymaga stosowania leków antykoncepcyjnych). [2]
|
Dietylstilbestrol (DES)
|
U córek, których matki zażywały DES, stwierdzany był rak jasnokomórkowy pochwy i szyjki macicy. Stwierdzano u nich również inne malformacje narządów rodnych. Wśród męskiego potomstwa nie odnotowano zwiększonej częstości nowotworów, lecz zauważono zwiększenie częstości malformacji narządów rodnych i zaburzenia zachowania[14][15].
|
Etysteron, Noretysteron, Testosteron
|
U potomstwa żeńskiego - maskulinizacja zewnętrznych narządów płciowych (przerost łechtaczki, częściowe zrośnięcie warg sromowych).
|
Estrogen, progesteron w hormonalnej terapii zastępczej
|
U potomstwa męskiego - malformacja zewnętrznych narządów płciowych (spodziectwo, wnętrostwo, wodniak jądra)[16].
|
Metizol (Tiamazol), Karbinazol
|
Leki wykorzystywane w leczeniu nadczynności tarczycy. Metizol może powodować całkowitą atrezję nozdrzy oraz wrodzoną aplazję skóry. Preferuje się bezpieczniejszy Propylotiouracyl, który jednakże charakteryzuje się hepatotoksycznością[17][18].
|
Radioaktywny Jod 131
|
Może powodować niedoczynność tarczycy i nowotwory tarczycy u płodu.
|
Leki antyretrowirusowe[19]
|
Zydowudyna
|
Wady serca - ubytek przegrody międzykomorowej i rzadszy ubytek przegrody międzyprzedsionkowej. Spodziectwo[20].
|
Didanozyna, Nelfinawir, Efawirenz
|
Statystycznie istotne ryzyko teratogenne.
|
Leki przeciwpadaczkowe
|
Kwas walproinowy (Walproinian sodu)
|
Płodowy zespół walproinianowy. Rozszczep kręgosłupa, spodziectwo, nieprawidłowy zgryz, opóźnione wyrzynanie zębów stałych, rozszczep podniebienia i wargi górnej (tzw. zajęcza warga), wady serca, wady układu moczowo-płciowego, opóźnienie rozwoju, zaburzenia endokrynologiczne, zniekształcenia kończyn, autyzm[21].
|
Fenytoina
|
Płodowy zespół hydantoinowy (IUGR, mikrocefalia, hiperteloryzm, ptoza, szeroka nasada nosa, wewnętrzna zmarszczka nakątna, opóźnienie rozwoju umysłowego, hipoplazja dystalnych paliczków)
|
Lamotrygina Lewetiracetam Topiramat
|
Niskie ryzyko teratogenne[22].
|
Karbamazepina
|
Niskie ryzyko teratogenne[22]. Rozszczep kręgosłupa[23]. Malformacje twarzoczaszki[24].
|
Sól litu
|
Ryzyko wad serca (ubytek przegrody międzykomorowej, anomalia Ebsteina)[25].
|
Leki układu sercowo-naczyniowego[26][27]
|
Diltiazem
|
Jest blokerem kanałów wapniowych służącym w nadkomorowych zaburzeniach rytmu serca. Jest teratogenem sprzyjającym powstawaniu wrodzonych wad serca. U kobiet w ciąży preferowane jest stosowanie Digoksyny oraz betablokerów do kontroli odpowiedzi komór serca, kiedy zaś te leki wymagają dołączenia blokera kanałów wapniowych stosuje się Werapamil.
|
Amiodaron
|
Jest najskuteczniejszym lekiem stosowanym w kardiowersji farmakologicznej wobec VT opornego na kardiowersję elektryczną. Jest stosowany, gdy korzyści z jego podania przeważają nad ryzykiem związanym z jego zastosowaniem. Występuje ryzyko teratogenności pod postacią nadczynności lub niedoczynności tarczycy, IUGR, powiększenia ciemiączka, hipotonii i porodu przedwczesnego.
|
Aspiryna, kwas acetylosalicylowy (ASA)
|
Przedwczesne zamknięcie przewodu tętniczego, przetrwałe nadciśnienie płucne u noworodka, ubytki przegrody międzykomorowej. Zespół Reye'a u noworodków. Mała dawka ASA < 100 mg/d jest akceptowana w ciąży[28].
|
Kumaryny (Warfaryna, Acenokumarol)
|
Hypoplazja kości nosowej, chondrodysplazja punktowa. Embriopatia kumarynowa występuje u 6–8% płodów, szczególnie gdy są podawane między 6 a 9 tygodniem ciąży[29][30]. W trzecim trymestrze ciąży sprzyjają krwawieniom u ciężarnej i u płodu, a później u noworodka (choroba czarna noworodków), dlatego gdy zachodzi potrzeba stosowania leków przeciwkrzepliwych w ciąży stosuje się heparyny, a szczególnie heparynę drobnocząsteczkową o dobrym profilu bezpieczeństwa[31].
|
Inhibitory Enzymu Konwertującego Angiotensynę (IKA); Sartany
|
Malformacja rozwojowa nerek w 2 i 3 trymestrze ciąży oraz nieprawidłowe zrastanie mózgoczaszki[26]. W rezultacie IKA/sartany mogą spowodować małowodzie, które sprzyja deformacjom kończyn, twarzy i hipoplazji płuc.[32]
|
Hydralazyna
|
Może wywoływać toczeń rumieniowaty polekowy i prowadzić do bloku przedsionkowo-komorowego serca płodu[26].
|
Flekainid
|
Może powodować hiperbilirubinemię u płodu i w konsekwencji kernikterus[26].
|
Tiazydy (Hydrochlorotiazyd)
|
Wrodzone wady serca[33].
|
Leki onkologiczne[34]
|
Talidomid
|
Lek niegdyś stosowany u kobiet w ciąży, hamujący poranne mdłości. Wykazuje duże działanie teratogenne (fokomelia, spowodowana hamowaniem angiogenezy w kończynach). Obecnie jest wykorzystywany w leczeniu szpiczaka plazmocytowego[35].
|
Cyklofosfamid
|
Nisko osadzone uszy, anomalie oczu, niewykształcenie paluchów, rozszczep podniebienia, blepharophimosis, płytka rynienka nosowa, mikrocefalia.
|
Busulfan
|
IUGR, mikrognatyzm, rozszczep podniebienia, upośledzony rozwój kości czaszki, wady kręgosłupa, wady słuchu, zaburzenia rozwoju dystalnych części kończyn[32].
|
5-Fluorouracyl (5-FU)
|
Ekspozycja w pierwszym trymestrze ciąży prowadzi do poważnych malformacji płodu i do śmierci.
|
Cytarabina
|
Jest wysoce teratogenna i jej stosowanie powinno ograniczać się do drugiego i trzeciego trymestru, wtedy jednak nadal sprzyja zmianom teratogennym. Powoduje zniekształcenia kończyn, IUGR, drgawki u noworodka, śmierć płodu lub tuż po urodzeniu. Wywołuje również pancytopenię i poród przedwczesny.
|
6-Merkaptopuryna
|
Powoduje zmiany hematologiczne, immunologiczne i chromosomowe. Jest wysoce teratogenna.
|
Antracykliny
|
Przejściowa mielosupresja, zniekształcenia kończyn (po ekspozycji w pierwszym trymestrze ciąży), IUGR, śmierć płodu. W drugim i trzecim trymestrze względnie bezpieczniejszą antracykliną jest Doksorubicyna, która przejawia silniejsze wiązanie z albuminami w stosunku do Epirubicyny i Idarubicyny.
|
Taksany
|
Powodują śmierć zwierząt doświadczalnych. Brakuje danych dotyczących wpływu na ludzki płód.
|
Platyna
|
Utrata słuchu, kardiomegalia, zaburzenia rozwoju kory mózgu, IUGR, obumarcie płodu. Cisplatyna jest bardziej zalecana w ciąży, ponieważ ma mniejszy potencjał wywoływania trombocytopenii wobec karboplatyny oraz jest większą cząsteczką, która słabiej przenika przez barierę krew-łożysko.
|
Chlorambucyl
|
Małe działanie teratogenne. Może powodować uszkodzenie siatkówki oka[36].
|
Metotreksat, Aminopteryna
|
Bardzo częste występowanie działania teratogennego (50%) pod postacią wodogłowia, rozszczepu podniebienia, przepukliny oponowo-rdzeniowej. Metotreksat jest środkiem poronnym, wykorzystywanym w spędzaniu ciąży jajowodowej.
|