Uboczka
 Larrea tridentata ponad Doliną Śmierci | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
uboczka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Larrea Cavanilles Anales Hist. Nat. 2: 119. Jun 1800[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
L. nitida Cavanilles[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Uboczka[4] (Larrea Cav.) – rodzaj roślin z rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae). Obejmuje 5[5]–6[6] gatunków. Jeden z nich – L. tridentata – rośnie na pustyniach w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w północnym Meksyku. Pozostałe gatunki rosną na pustynnych terenach w Ameryce Południowej (od Peru na północy po Chile i Argentynę na południu)[6][5]. Rośliny te są w obszarach swego występowania dominantami na rozległych obszarach zajmowanych przez suche zarośla[7]. Jedyny gatunek północnoamerykański trafił na ten kontynent między 0,5 a ponad 8 milionami lat temu (jest na tyle podobny do południowoamerykańskiego gatunku L. divaricata, że rozważano uznanie go za jego podgatunek)[8]. Niektóre krzewy L. tridentata rozrastając się wegetatywnie tworzą koliste zarośla. Przy uwzględnieniu średniego tempa przyrostów i rozmiarów takich kręgów wiek najstarszych okazów szacowany jest na 11,7 tysięcy lat[6].
Żywica z pędów L. tridentata ma silnie antyseptyczne właściwości, jednak jej intensywne stosowanie prowadzi do uszkodzeń wątroby. Pąki tego gatunku są jadalne i bywają spożywane jako substytut kaparów[9][6].
Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia katolickiego biskupa Valladolid Juana Antonio Pérez Hernándeza de Larrea (1730–1803)[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Silnie rozgałęzione, aromatyczne krzewy[9], o pędach pokładających się do prosto wzniesionych; osiągające od 1 do 4 m wysokości, rzadko do 7 m[5]. Pędy w węzłach są zgrubiałe, za młodu owłosione i nieco czworokanciaste, z wiekiem łysiejące i obłe[5].
- Liście
- Zimozielone, naprzeciwległe. Przylistki od wewnątrz ogruczolone. Blaszka liściowa składa się z dwóch listków, rzadziej liście są nieparzysto pierzasto złożone (wówczas listków jest do 17). Listki są siedzące i nierzadko zrośnięte nasadami, tak że wyglądają jak pojedyncze liście rozdzielone wcięciem na dwie klapki[9][5]. Blaszka lancetowata do jajowatej[5].
- Kwiaty
- Pojawiają się po opadach deszczu, rozwijając się pojedynczo w kątach liści[9]. Działki kielicha w liczbie 5, od spodu owłosione. Płatki korony żółte, u nasady zwężone w paznokieć. Dysk miodnikowy niewielki, 5-dzielny. Pręcików 10. Zalążnia kulista, zwykle 5-komorowa, z 5 do 9 zalążkami w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza[9].
- Owoce
- Owłosione, kulistawe torebki rozpadające się na 5 części zawierających pojedyncze nasiono[9][5].
-
Larrea nitida -
Larrea cuneifolia -
Larrea tridentata
.jpg)
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae) do podrodziny Larreoideae (do blisko spokrewnionych należą rodzaje: gwajakowiec Guaiacum, Bulnesia i Porlieria[9].
- Wykaz gatunków[10]
- Larrea cuneifolia Cav.
- Larrea divaricata Cav.
- Larrea glutinosa Engelm.
- Larrea mexicana Moric.
- Larrea nitida Cav.
- Larrea tridentata (Sessé & Moc. ex DC.) Coville
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-18] (ang.).
- ↑ a b c Larrea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 328. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Larrea Cavanilles. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 357, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Stanley D. Smith, Russell K. Monson, Jay Ennis Anderson: Physiological Ecology of North American Desert Plants. Springer Science & Business Media, 1997, s. 93. ISBN 978-3-540-53113-5.
- ↑ Larrea tridentata. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 495. ISBN 978-3-540-32214-6.
- ↑ Larrea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-18].