Węgielka Siewersa
| Odontosia sieversii | |||
| (Ménétries, 1856) | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
węgielka Siewersa | ||
| Synonimy | |||
| |||
Węgielka Siewersa[1] (Odontosia sieversii) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Europy Północnej i Środkowej po Wyspy Japońskie. Gąsienice żerują na brzozach, rzadko na olszach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1856 roku przez Édouarda Ménétriesa pod nazwą Notodonta sieversii. Epitet gatunkowy upamiętnia Gustawa Siewersa[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Motyl o krępej budowy ciele[3] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 44 do 48 mm[1]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają mniej więcej połowę długości przedniego skrzydła i wykazują dymorfizm płciowy w budowie, będąc ząbkowanymi u samicy, zaś obustronnie grzebykowanymi u samca. Szeroki tułów porasta wełniste owłosienie. Skrzydło przedniej pary osiąga od 19 do 23 mm długości[3] i ma zaokrągloną, pozbawioną kątowego załamania krawędź zewnętrzną, czym różni się od tego u podobnej węgielki karmelitanki[1][3]. Na tylnej krawędzi tegoż skrzydła leży dobrze rozwinięty ząb z włosowatych łusek[3]. Tło skrzydła przedniego jest u samca brązowe z białym lub żółtym nalotem i ciemniejszym przodem, u samicy zaś szarobiałe lub żółtoszare. Przepaski poprzeczne są silnie ząbkowane, zwykle wyraźnie zaznaczone, ubarwione brunatnie z rozjaśnieniem przy przednim brzegu skrzydła[1][3]. Wzdłuż krawędzi zewnętrznej skrzydła leżą ciemne plamy łukowatego kształtu[3]. Barwa skrzydła tylnego jest szarobrązowa z przyciemnieniem u przedniego brzegu, szarobrunatną plamą czworoboczną w kącie tylnym i wąską, białawą przepaską przez środek[1][3].
Jaja są półkuliste, o wysokości między 0,5 a 0,85 mm. Są w większości brudnobiałe z cienkim, przejrzysto-białym chorionem, z wiekiem ciemniejące. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Powierzchnia chorionu podzielona jest żeberkami na komórki. Większa część jaja ma żeberka wąskie, węższe niż powierzchnia mikropylowa. W komórkach większej części jaja znajdują się duże aeropyle, znacznie większe od szerokości żeberek. Gąsienica opuszcza jajo wygryzając owalny otwór w jego bocznej części[4].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad ten zasiedla lasy liściaste, zwłaszcza brzeziny bagienne, a także podmokłe lasy mieszane i zarastające torfowiska[1][3]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach brzóz, a rzadko olsz[1][2]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą[3]. Okres lotu motyli przypada w Europie Środkowej na przełom marca i kwietnia, zaś okres żerowania gąsienic na kwiecień i maj[1]. Zimowanie odbywa się w stadium poczwarki[3].
Gatunek palearktyczny, eurosyberyjski[2]. W Europie znany jest ze Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Białorusi i europejskiej części Rosji[5]. Dalej na wschód sięga przez południową Syberię i Rosyjski Daleki Wschód po Japonię[2].
W Polsce jest owad ten zamieszkuje wschodnią część kraju, od Warmii, Mazur i Suwalszczyzny na północy po Pogórze Przemyskie na południu. Zachodnia granica zasięgu biegnie okolicami Ostródy, Górznieńsko-Lidzbarskim Parkiem Krajobrazowym, Puszczą Kozienicką i Sandomierską[6][7].
Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem gatunku krytycznie zagrożonego wyginięciem (CR)[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Krzysztof Jonko: Odontosia sieversii. [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2021-02-11].
- ↑ a b c d Markku Savela: Odontosia. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-02-11].
- ↑ a b c d e f g h i j Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.
- ↑ Odontosia sieversii (Esper, 1799). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2021-02-11].
- ↑ Marek Bąkowski, Wojciech Piątek. Rzadko spotykane i nowe dla województwa mazowieckiego gatunki Macrolepidoptera (Lepidoptera). „Wiadomości Entomologiczne”. 31 (1), s. 43–45, 2012.
- ↑ Andrzej Oleksa. Nowe stanowisko Odontosia sieversi (MÉNÉTRIÉS, 1856) (Lepidoptera: Notodontidae) w Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 19 (1), s. 56, 2000.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.