Wasyl Łypkiwski
| |
| Data i miejsce urodzenia |
7/19 marca 1864 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
27 listopada 1937 |
| Miejsce pochówku | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| |
Wasyl Kostiantynowycz Łypkiwski (ur. 7 marca?/19 marca 1864 w Popudni, zm. 27 listopada 1937 w Kijowie) – ukraiński duchowny prawosławny, działacz narodowy i oświatowy, współtwórca Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, autor tłumaczeń tekstów liturgicznych na język ukraiński. W latach 1921–1927 zwierzchnik Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z tytułem metropolity kijowskiego i całej Ukrainy. Aresztowany i stracony na fali represji wymierzonych w duchowieństwo prawosławne podczas wielkiego terroru w ZSRR.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Służba kapłańska w Imperium Rosyjskim[edytuj | edytuj kod]
Był synem kapłana prawosławnego. Ukończył szkołę duchowną w Humaniu, następnie seminarium duchowne w Kijowie (1879) i Kijowską Akademię Duchowną (1884). W 1889 r. otrzymał tytuł kandydata nauk teologicznych na podstawie pracy poświęconej Machabeuszom i ich znaczeniu w historii narodu żydowskiego. Od tego samego roku pracował jako katecheta szkół męskich w Szpole. W latach 1890–1891 był natomiast katechetą w dwuletniej męskiej szkole miejskiej, a następnie w progimnazjum w Czerkasach. 20 października 1891 r. przyjął święcenia kapłańskie. Do lutego 1892 r. służył w soborze w Czerkasach, następnie został proboszczem parafii przy soborze w Lipowcu, a następnie również dziekanem miejscowego dekanatu[1]. Od sierpnia 1896 r. był również rejonowym inspektorem szkół cerkiewno-parafialnych. Utworzył na terenie dekanatu kilka nowych szkół tego typu, a także szkołę dla dziewcząt i szkołę w Troszczy, gdzie kształcili się przyszli nauczyciele szkół parafialnych[1]. Pisał szkice z zakresu historii lokalnej, opisywał miejscowe zwyczaje ludowe, historie bractw cerkiewnych, dzieje wprowadzenia unii brzeskiej i ponownego zaprowadzenia prawosławia w regionie[1].
W 1903 r. Komitet Szkolny przy Świątobliwym Synodzie Rządzącym powierzył mu stanowisko dyrektora szkoły nauczycieli szkół cerkiewnych w Kijowie. W marcu 1905 r. został zwolniony ze stanowiska na wniosek metropolity kijowskiego i halickiego Flawiana, który był niezadowolony z faktu, że ks. Łypkiwski popierał ukraiński ruch narodowy[1]. Duchowny został proboszczem parafii Opieki Matki Bożej w kijowskiej dzielnicy Sołomianka[1].
W dniach 10–18 października 1905 r. przewodniczył zjazdowi duchowieństwa eparchii kijowskiej, podczas którego duchowni wysunęli postulaty ożywienia życia parafialnego, przywrócenia dawnych lokalnych ukraińskich tradycji cerkiewnych, demokratyzacji Cerkwi[1]. W kolejnych latach nadal zajmował się pracą pedagogiczną i publicystyczną, publikując artykuły o tematyce cerkiewnej i społecznej[1].
Powstanie autokefalicznej Cerkwi ukraińskiej. Metropolita kijowski (1921–1927)[edytuj | edytuj kod]
Po rewolucji lutowej 1917 r. włączył się w ruch duchowieństwa i świeckich na rzecz utworzenia niezależnej Cerkwi prawosławnej na Ukrainie[1]. Biskupi eparchii na ziemiach ukraińskich w większości byli niechętni rewolucji, obaleniu monarchii i oddzieleniu się Cerkwi ukraińskiej od Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, ale wśród duchowieństwa parafialnego poglądy proukraińskie i dążenie do odtworzenia metropolii kijowskiej w jej XVII-wiecznym kształcie były popularne[2]. Podczas zjazdu duchowieństwa i świeckich eparchii 12 kwietnia 1917 r. przyjęta została uchwała o potrzebne utworzenia Kościoła Ukraińskiego niezależnego od Świątobliwego Synodu Rządzącego. Omawiano również kwestie obsadzania stanowisk duchownych w drodze elekcji[1]. Wystąpienie ks. Wasyla Łypkowskiego podczas zjazdu należało do najbardziej radykalnych. Duchowny wzywał do radykalnej demokratyzacji życia cerkiewnego i oceniał, że możliwa jest zarówno autonomia Ukrainy, jak i powstanie samodzielnej Cerkwi ukraińskiej[3]. Wasyl Łypkiwski wszedł do Powszechnej Ukraińskiej Rady Cerkiewnej[4], która miała za zadanie przygotować wszechukraiński sobór duchowieństwa i świeckich i zdecydować o utworzeniu autokefalicznego Kościoła[1].
Na początku 1919 r. na ziemie ukraińskie wkroczyła Armia Czerwona, odnosząc w pierwszych tygodniach zwycięstwa nad wojskami Ukraińskiej Republiki Ludowej i wkraczając na początku lutego do Kijowa[5]. Na terenach opanowywanych przez bolszewików ogłaszano oddzielenie Kościoła od państwa. W tych warunkach Powszechna Ukraińska Rada Cerkiewna ogłosiła ukrainizację parafii w Kijowie. Wasyl Łypkiwski brał osobisty udział w tworzeniu pierwszych ukraińskich wspólnot przy soborze św. Mikołaja w dzielnicy Peczersk, cerkwi św. Andrzeja, cerkwi św. Eliasza oraz soborze Mądrości Bożej[1]. 3 sierpnia 1919 r. został również wybrany na proboszcza parafii przy soborze Mądrości Bożej. Ukraińskie teksty liturgiczne, jakie weszły do użytku, były jego autorstwa[1]. Osobiście służył pierwszą liturgię w całości w języku ukraińskim, 22 maja 1919 r. w soborze św. Mikołaja w Kijowie[6]. Za te działania został przez Rosyjski Kościół Prawosławny wykluczony ze stanu duchownego[1]. Powszechna Ukraińska Rada Cerkiewna nie uznała tej decyzji[1]. W sierpniu 1919 r., gdy wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej ponownie zajęły Kijów, wzywał do obrony ukraińskiej ojczyzny[6].
W październiku 1921 r. z przyzwolenia władzy radzieckiej w Kijowie odbył się kolejny zjazd duchowieństwa i świeckich, który ogłosił powstanie Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[7]. Sobór postanowił zorganizować nową Cerkiew w oparciu o ukraińskie tradycje prawosławne, wprowadzić do nabożeństw język ukraiński, wybrać metropolitę kijowskiego narodowości ukraińskiej i biskupów-Ukraińców[1]. Na metropolitę obrano ks. Wasyla Łypkowskiego. Został on wybrany i wyświęcony na ten urząd przez obecnych na zjeździe kapłanów, bez udziału żadnego biskupa i bez składania ślubów mniszych[1], w sposób niezgodny z prawosławnymi kanonami[7], chociaż uczestnicy soboru przekonywali, że podobny ryt istniał w Patriarchacie Aleksandrii[1]. Wcześniej udzielenia Łypkowskiemu chirotonii biskupiej odmówił egzarcha ukraiński Patriarchatu Moskiewskiego, metropolita Michał[6]. Autokefalia Kościoła Ukraińskiego i godność metropolity kijowskiego nadana ks. Łypkowskiemu nie zostały uznane przez żaden kanoniczny Kościół prawosławny[7]. Władze radzieckie pozwoliły na powstanie Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej, ale ograniczały aktywność jego zwierzchnika. W 1925 r. nakazały mu pozostawanie w Kijowie, kilkakrotnie był on również aresztowany[1], trzy miesiące spędził w areszcie GPU w Charkowie[6].
W październiku 1927 r. pod bezpośrednim naciskiem GPU II Wszechukraiński Sobór Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej usunął Wasyla Łypkowskiego z urzędu metropolity kijowskiego[1]. Na sobór metropolita przybył bezpośrednio z więzienia GPU w Charkowie, a delegatom postawiono ultimatum: jeśli nie wybiorą innego metropolity, sobór zostanie rozpędzony, a Wasył Łypkiwski zesłany do Kraju Narymskiego[6]. Następcą Wasyla Łypkowskiego został Mykoła Borećki[6].
Działania władz radzieckich przeciwko Cerkwi Autokefalicznej. Ostatnie lata[edytuj | edytuj kod]
W styczniu 1930 r. również pod naciskiem GPU, Kościół podjął decyzję o samolikwidacji. Ogłosił również wymuszoną samokrytykę, określając się mianem organizacji kontrrewolucyjnej, z działaczami nacjonalistycznymi na najważniejszych stanowiskach. Cerkiew „przyznała się” ponadto do współdziałania ze Związkiem Wyzwolenia Ukrainy, fikcyjną ukraińską organizacją antyradziecką, a w rzeczywistości mistyfikacją radzieckich służb specjalnych[8]. Duchowni Kościoła mieli nadal służyć w parafiach, jednak w rzeczywistości krótko po zjeździe zaczęły się ich aresztowania[8]. W grudniu 1930 r. z inspiracji władz odbył się zjazd duchowieństwa, który potępił działalność Cerkwi Autokefalicznej, a następnie ogłosił powstanie Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego. Zgadzając się na ten zjazd, władze radzieckie zamierzały dowieść na świecie, że w ZSRR panuje wolność religijna[8]. Wasyl Łypkiwski pisał we wspomnieniach, że stało się to również dlatego, że po samolikwidacji Cerkwi Autokefalicznej jej parafie pozostały bez kontroli państwowej, a ich inwigilacja stała się trudniejsza[8]. Ukraiński Kościół Prawosławny działał do 1936 r. W ciągu następnych dwóch lat, w czasie wielkiej czystki i nowej kampanii antyreligijnej w ZSRR, aresztowano większość byłych biskupów Cerkwi Autokefalicznej[8]. W tym samym czasie władze zamknęły na Ukrainie również niemal wszystkie parafie uznające zwierzchnictwo Patriarchatu Moskiewskiego, a biskupów Egzarchatu Ukraińskiego Patriarchatu Moskiewskiego spotkał podobny los, co hierarchów Cerkwi Autokefalicznej[9].
Wasyl Łypkiwski, który po odejściu z urzędu służył ponownie w cerkwi na Sołomiance[6], został zatrzymany 22 października 1937 r. Oskarżony o kierowanie „nacjonalistyczną faszystowską organizacją”, która miała na celu „oderwanie Ukrainy od ZSRR i stworzenie samodzielnego państwa typu faszystowskiego”, został 20 listopada skazany na śmierć i siedem dni później stracony[1]. Miejsce jego pochówku nie jest znane[1]. Symboliczny nagrobek duchownego znajduje się na Cmentarzu Łukianowskim w Kijowie[1].
W 1989 r. został całkowicie zrehabilitowany[1]. W 1997 r. Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny ogłosił go świętym[10].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W końcu lat 90. na budynku cerkwi Opieki Matki Bożej w Kijowie, z którą duchowny był związany przez kilkanaście lat, zawieszono tablicę jego pamięci[11].
Pomniki Wasyla Łypkowskiego znajdują się w Tarnopolu przy cerkwi Narodzenia Pańskiego (wzniesiony w 2000) i na cmentarzu przy cerkwi św. Andrzeja w Bound Brook w Stanach Zjednoczonych (powstał w 1982)[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Arsen Zinczenko, ЛИПКІВСЬКИЙ Василь Костянтинович [online], 2009.
- ↑ A. Kucy, Polityka cerkiewna Ukrainy w okresie rewolucji 1917–1920, Centrum Europy Wschodniej UMCS, ss. 63–64.
- ↑ A. Kucy, Polityka cerkiewna Ukrainy w okresie rewolucji 1917–1920, Centrum Europy Wschodniej UMCS, ss. 68–69.
- ↑ A. Kucy, Polityka cerkiewna Ukrainy w okresie rewolucji 1917–1920, Centrum Europy Wschodniej UMCS, s. 73.
- ↑ J. D. Smele, The „Russian” Civil Wars 1916–1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 101.
- ↑ a b c d e f g Віталій ПОНОМАРЬОВ, «Не бійтесь!» Цими словами Христа звернувся до залякуваних чекістами делегатів церковного Собору митрополит Василь Липківський [online], web.archive.org, 4 czerwca 2009 [dostęp 2022-04-12] [zarchiwizowane z adresu 2009-06-04].
- ↑ a b c A. Kucy, Polityka cerkiewna Ukrainy w okresie rewolucji 1917–1920, Centrum Europy Wschodniej UMCS, s. 72.
- ↑ a b c d e Robert Kuśnierz, Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929–1933), Toruń 2008, Wydawnictwo Naukowe Grado, ISBN 978-83-61201-05-2, ss. 252–253.
- ↑ Robert Kuśnierz, Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929–1933), Toruń 2008, Wydawnictwo Naukowe Grado, ISBN 978-83-61201-05-2, s. 254.
- ↑ Керуючий Карпатською єпархією УАПЦ єпископ Віктор Бедь відслужив молебень до священномученика Василя Липківського, митрополита Київського і всієї України у день його ушанування [online].
- ↑ Покровская церковь на Соломенке. История | Київ від минулого до майбутнього [online], 7 stycznia 2020 [dostęp 2022-04-12] (ros.).