Wistycze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wistycze
Вістычы
Ilustracja
Kościół cystersów,
dziś cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Państwo

 Białoruś

Obwód

 brzeski

Rejon

brzeski

Sielsowiet

Czarnawczyce

Populacja (2009)
• liczba ludności


697[1]

Nr kierunkowy

+375 162

Kod pocztowy

225031

Tablice rejestracyjne

1

Położenie na mapie obwodu brzeskiego
Mapa konturowa obwodu brzeskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Wistycze”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko lewej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Wistycze”
Ziemia52°12′16″N 23°40′55″E/52,204444 23,681944
Multimedia w Wikimedia Commons
Zdewastowany pałac w latach 20. XX wieku
Kaplica, stan w 1916 roku, w tle – pałac

Wistycze (błr. Вістычы; ros. Вистычи, hist. również Wistyce, Wistyca) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie brzeskim obwodu brzeskiego, około 12 km na północ od centrum Brześcia.

Siedziba parafii prawosławnej pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego[2].

Wieś duchowna położona była w końcu XVIII wieku w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza znana dziś wzmianka o Wistyczach pochodzi z 1471 roku, gdy właściciel majątku, Jan Nasuta herbu Rawicz, namiestnik podlaski, starosta brzeski ufundował we wsi budowę kościoła[4]. Kolejnym dziedzicem był jego zięć Jan Zabrzeziński (1437–1508), a następnym – jego zięć Jerzy Ilinicz (ok. 1470–1527), marszałek nadworny litewski. Spadkobierczyni części majątku, córka Jerzego, Jadwiga wyszła za Bazylego Jana Józefowicza-Hlebickiego herbu Leliwa, wnosząc dobra w wianie do tego małżeństwa. Drugą żoną Bazylego została Anna Kotowicz. Majątek przeszedł na nią, a następnie po jej ślubie w 1546 roku z Jerzym Tyszkiewiczem (1566–1576) – dołączył do dóbr Tyszkiewiczów. W 1605 roku wzmiankowano istnienie drewnianego kościoła katolickiego, w którym od połowy XVI wieku znajdował się obraz Matki Boskiej Wistyckiej o ponadlokalnym kulcie, w związku z czym miejscowość była ośrodkiem pątniczym. W 1632 roku Wistycze należały do synowej Jerzego, Katarzyny z Siemaszków. Kolejną właścicielką Wistycz była siostra Eustachego, Anna, która wniosła je do majątku jej męża Jana Bohdana Stetkiewicza.

W drugiej połowie XVIII wieku w nieznanych dziś okolicznościach majątek przeszedł na własność Pawła Jagmina (1747 – po 1808), od 1794 roku marszałka szlachty kobryńskiej, wiceadministratora dóbr królewskich Ekonomii Brzeskiej w latach 1785–1795. Paweł, będąc bezdzietnym, zapisał Wistycze swojemu bratankowi, Pawłowi Jagminowi (1794–1865). Paweł za karę za wsparcie powstania styczniowego został zmuszony do sprzedaży 1/7 swojego majątku. Po jego śmierci pozostałe w rodzinie dobra przeszły na jego syna Stanisława (1841 – ok. 1914). Wtedy majątek miał powierzchnię około 582 dziesięcin. Około 1914 roku Wistycze zostały sprzedane Felicji Tyszkiewiczowej, która wkrótce zrujnowane przez wojnę dobra rozparcelowała.

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wistycze, wcześniej należące do województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej, znalazły się na terenie guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. W 1812 roku w pobliżu Wistycz rozegrała się bitwa między wojskami napoleońskimi i rosyjskimi, w której zginęło około dwa tysiące żołnierzy francuskich i tysiąc rosyjskich. Wieś została spalona.

Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Wistycze znalazły się na terenie Polski, w gminie Motykały w powiecie brzeskim województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.

Już w 1889 roku działała tu szkoła podstawowa. Wtedy uczyło się w niej 64 uczniów, w tym 3 dziewczynki.

We wsi stoi również kolumna, postawiona na cześć Konstytucji 3 maja, wzniesiona w XVIII wieku przez Jagminów. Później, na skutek obaw przed jej zrujnowaniem w czasach powstania, miejscowa ludność przemianowała ją na kolumnę na cześć Matki Boskiej[5], a po zdjęciu wieńczącego ją orła, umieszczono na niej marmurową figurę Matki Boskiej, która znajdowała się na kolumnie do 1945 roku[6].

W 1949 roku we wsi uruchomiono kołchoz im. Józefa Stalina, który zmienił nazwę w 1957 roku na „Świt”, w 1969 roku stał się sowchozem, a w 2001 roku – komunalnym przedsiębiorstwem ogrodniczym „Świt”. Obecnie we wsi znajduje się sklep, szkoła podstawowa, biblioteka i poczta.

Kościół i klasztor cystersów[edytuj | edytuj kod]

W 1675 roku właściciel majątku, Eustachy Tyszkiewicz, wnuk Katarzyny, podkomorzy brzeski, zapisał fundację na budowę klasztoru dla cystersów. Powodem potrzeby wybudowania kościoła był ponadlokalny kult obrazu Matki Boskiej Wistyckiej umieszczonego w drewnianym kościele parafialnym pw. NMP i św. Zofii. W 1678 roku fundację zatwierdził sejm Rzeczypospolitej, a w 1679 roku konfirmował ją król Jan III Sobieski[7]. Przypuszczalnie około roku 1679–1680 rozpoczęto budowę kościoła[7]. W 1700 roku wzmiankowano o częściowo ukończonym kościele, którego plan przypomina plan kościoła pijarów w Łowiczu[7]. Przypuszczalnie w projektowaniu barokowego kościoła pracował królewski architekt Isidore Affaitati lub Jan Chrzciciel Ceroni[8]. Budowa w kolejnych latach postępowała bardzo powoli w związku z niepokojami wojennymi. Z większą energią prace wznowiono po legatach, które przekazał wojski brzeski Kazimierz Wygonowski w 1711 r., cześnik wołkowyski Leon Bykowski, Marianna Anna Rusiecka w 1720 r.[7] Klasztor miał trzy parterowe skrzydła i zbudowano go na planie litery U. Prowadziła do niego barokowa brama klasztorna. Murowany kościół ukończono budować około 1748 roku i wtedy też przystąpiono do budowy fasady, którą przypuszczalnie zaprojektował Józef Fontana (III) i ma, poprzez zastosowanie pary kolumn wspierających, przerwany fronton, analogie w fasadzie kościoła bernardynów w Witebsku i karmelitów w Białyniczach[9]. Kościół w Wistyczach otrzymał wezwanie NMP, św. Jana Chrzciciela, św. Bernarda i św. Zofii[7]. W połowie XVIII wieku powstał też rokokowy ołtarz główny (obecnie nie istnieje), a pod koniec wieku ambona[7]. W 1801 r. Paweł Jagmin, marszałek kobryński i właściciel dóbr wistyckich potwierdził fundusz i 9 czerwca miała miejsce konsekracja kościoła dokonana przez biskupa sufragana łuckiego Adama Kłokockiego. Od 1817 roku kościół był siedzibą parafii[10]. W 1819 roku modlił się do niej Julian Ursyn Niemcewicz[11]. Około 1830 r. spalił się budynek klasztorny, jednak kolator Paweł Jagmin zobowiązywał się do przeprowadzenia jego odbudowy. W 1831 roku w klasztorze mieszkał opat Tesselin Biculewicz, jedenastu cystersów i dwóch kartuzów z klasztoru w Berezie Kartuzkiej[7]. W sierpniu 1832 na skutek represji rosyjskich po Powstaniu listopadowym skasowano klasztor cystersów[12]. Kościół katolicki św. Zofii, w którym znajdował się cudowny obraz Bogarodzicy, władze rosyjskie rozkazały zamknąć w lutym 1834 roku. W 1840 roku kościół zamieniono na cerkiew prawosławną Podwyższenia Krzyża Świętego, która istnieje do dziś[12][4][5]. Barokowe budynki klasztorne popadły w tym czasie w ruinę i w 1904 roku proboszcz prawosławny rozebrał je w celu pozyskania cegły na sprzedaż, poza fragmentem przeznaczonym na szkołę (dawny „dom przeora”)[7]. Od 22 maja 1921 świątynia ponownie funkcjonowała jako kościół katolicki, ale nie odtworzono tu parafii i była to filia kościoła w Czernawczycach[12]. W 1936 roku katolicy otynkowali kościół i naprawili dach[7]. W tym samym roku konwent cystersów w Szczyrzycu podjął uchwałę o konieczności przejęcia swojej dawnej placówki i pozyskania na ten cel środków finansowych ze sprzedaży gruntów klasztornych. W trakcie prowadzonego remontu kościoła opat szczyrzycki w 1938 roku przewiózł obraz Matki Boskiej Wistyckiej do klasztoru cystersów w Szczyrzycu[12]. W 1939 roku Niemcy przekazali świątynię prawosławnym, a w 1945 roku została ona zamknięta przez władze komunistyczne[7]. W 1986 roku otrzymała go Cerkiew prawosławna. W 2012 roku splantowano teren wokół kościoła, niszcząc pozostałości klasztoru. Cerkiew znajduje się w ewidencji zabytków historyczno-kulturalnych Białorusi (o nr. 512Г000011).

Dawny pałac[edytuj | edytuj kod]

Prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku Paweł Jagmin wzniósł tu klasycystyczny pałac zaprojektowany przez Franciszka Jaszczołda. Był to parterowy, w środkowej części piętrowy, z bardzo wysokimi suterenami, wybudowany na planie prostokąta budynek. Po obu stronach (frontowej i ogrodowej) miał duże portyki, każdy z dwiema parami kolumn w wielkim porządku wspierających schodkowe szczyty. Pałac po 1920 roku był całkowicie zdewastowany i niezamieszkany. Po jego rozebraniu część stałego wyposażenia, np. piece zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Warszawie[4].

Niedaleko rezydencji znajdowała się neobarokowa kaplica grobowa Jagminów.

Zachowały się resztki parku, które w 2000 roku miały powierzchnię około 3 ha. W 2000 roku odremontowano bramę wjazdową do parku[13].

Majątek w Wistyczach jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
  2. ↑ Православный приход храма Воздвижения Креста Господня в агрогородке Вистычи Брестского района. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-25]. (ros.).
  3. ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
  4. ↑ a b c d Wistycze, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 150–154, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  5. ↑ a b Wistycze na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-09-12].
  6. ↑ Вистычи na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-09-12].
  7. ↑ a b c d e f g h i j Wistycze z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim 1 – PDF Free Download [online], docplayer.pl [dostęp 2020-01-02].
  8. ↑ Marcin Zgliński, Placówki cysterskie na Polesiu w Wistyczach i Olizarowym Stawie. Zarys historii i problematyki artystycznej, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja–Historia–Kultura” 2011, t. 5, s. 89–124.
  9. ↑ W. Boberski, Maryjne sanktuarium karmelitów w Białyniczach. Architektura i sztuka białoruskiej Częstochowy, [w:] Sztuka kresów wschodnich, t. 6, red. A. Betlej, P. Krasny, Kraków 2006, s. 115–116.
  10. ↑ Wistyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 618.
  11. ↑ Вистычи. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 379–384. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-09-12]. (ros.).
  12. ↑ a b c d Marcin Zgliński: Wistycze – z historii kultury cysterskiej w Wielkim Księstwie Litewskim. 2014. [dostęp 2015-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-10)].
  13. ↑ Вістычы, Wistycze, Вистычи. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 47–48. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-09-12]. (biał.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wistycze&oldid=71526080”