Édith Piaf
Édith Piaf (1950) | |
Imię i nazwisko |
Édith Giovanna Gassion |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
19 grudnia 1915 |
Data i miejsce śmierci |
10 października 1963 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Jacques Pills |
Lata aktywności |
1935–1963 |
Édith Piaf, właśc. Édith Giovanna Gassion (ur. 19 grudnia 1915 w Paryżu, zm. 10 października 1963 w Grasse) – francuska piosenkarka. Uznawana za jedną z najwybitniejszych francuskich artystek XX wieku[1] oraz za ikonę francuskiej piosenki[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Rodzina i edukacja
[edytuj | edytuj kod]Napisano o niej wiele biografii, ale niektóre fakty z jej życia – zwłaszcza związane z jej dzieciństwem – pozostały tajemnicą, zwłaszcza że sama Piaf często zmyślała bądź podkoloryzowywała informacje o sobie[3][4][5]. Urodziła się 19 grudnia 1915 o godz. 5:00[6] jako Édith Giovanna Gassion[7]. Twierdziła, że do jej narodzin ponoć doszło na schodach przy wejściu do mieszkania przy rue de Belleville 72[8][6] w 20. dzielnicy Paryża, choć w metryce jako miejsce narodzin Piaf podany jest adres szpitala Tenon przy rue de la Chine 4 w 20. dzielnicy[9]. Pierwsze imię otrzymała po Edith Cavell, przełożonej szpitala wojskowego w Brukseli, brytyjskiej pielęgniarce, której bohaterstwo przyniosło sławę i miano męczennicy okresu I wojny światowej po rozstrzelaniu przez Niemców za pomoc brytyjskim żołnierzom w ucieczce z niewoli[10][11]. Drugie imię nadano jej na pamiątkę matki[12].
- Genealogia
4. Victor Alphonse Gassion (1850–1928) |
||||||
2. Louis Alphonse Gassion (1881–1944) |
||||||
5. Léontine Louise Descamp (1860–1937) |
||||||
1. Édith Giovanna Gassion (1915–1963) |
||||||
6. Auguste Eugène Maillard (1866–1912) |
||||||
3. Annetta Giovanna Maillard (1895–1945) |
||||||
7. Emma Saïd Ben Mohamed (1876–1930) |
||||||
Jej ojcem był akrobata cyrkowy i mim Louis Alphonse Gassion (ur. 10 maja 1881 w Falaise, zm. 3 marca 1944 w Paryżu), a matką – Annette Giovanna Maillard (ur. 4 sierpnia 1895 w Locarno, zm. 6 lutego 1945), piosenkarka znana pod pseudonimem artystycznym „Line Marsa”[13][14]; pobrali się we wrześniu 1914[3]. Piaf ma kabylskie, włoskie i marokańskie korzenie[14].
Miała młodszego brata, Herberta (ur. 31 sierpnia 1918 w Marsylii, zm. 22 stycznia 1997), a także ponad 20 rodzeństwa przyrodniego (w tym siostrę, Denise) pochodzących z licznych romansów jej ojca[15]. W dzieciństwie została porzucona przez matkę, którą znienawidziła i żywiła do niej urazę do końca swojego życia[16]. Krótko mieszkała z babką ze strony matki, Emmą „Aichą” Saïd Ben Mohamed, która zaniedbywała wnuczkę – poiła ją alkoholem, zostawiała samą w domu i nie dbała o jej higienę[12][14]. Ojciec, powróciwszy z frontu, zabrał córkę do swojej matki, Léontine Louise Descamp, która była kucharką w domu publicznym a Bernay (Eure) w Normandii[17][18]. Lokalne prostytutki pomagały wychować dziewczynkę[5], a także nauczyły ją gry na pianinie[17]. Przez chwilę uczyła się w szkole Paul-Ber w Bernay[19], a także w prestiżowej szkole Ecole, z której została wyrzucona z powodu mieszkania w domu publicznym[20].
Kariera zawodowa
[edytuj | edytuj kod]Jako dziecko występowała z ojcem i trupą „Les Gassions” w wędrownych spektaklach, które były wystawiane na francuskich prowincjach oraz w Belgii[20]. Kiedy miała 10 lat, zaczęła samodzielne występy na ulicach, a pięć lat później opuściła dom rodzinny i zaczęła pracować bez ojca[21]. Zaprzyjaźniła się z Simone „Mômone” Bertraut, z którą śpiewała na ulicach[22] i w koszarach[23]. W repertuarze miała dojrzały i makabryczny repertuar, m.in. piosenki: „Je suis vache” i „La fiancée du démon”[24]. Współtworzyła trio artystyczne „Zizi, Zozette i Zouzou”[24][25]. W latach 30. dorabiała, pracując w fabryce wojskowych butów i fabryce wieńców[26]. Latem 1933 zaczęła występować w klubie nocnym „Juan-les-Pins” na rue Pigalle, później śpiewała także w klubie „Le Tourbillon”[27] oraz na zabawach ludowych[28]. Występowała pod pseudonimami „Tania”, „Denise Jay” i „Huguette Hélia”[29]. Po śmierci córki w 1935, chcąc zarobić na jej pogrzeb, zaczęła się prostytuować[30][31].
Podczas jednego z występów ulicznych u zbiegu ulicy Troyon i alei Mac-Nahon, nieopodal placu Étoile, w październiku 1935 została dostrzeżona przez impresaria Louisa Leplée’a – rozpoczęła regularne występy – pod pseudonimem „La Môme Piaf” (mały wróbelek) – w jego kabarecie „Le Gerny’s” przy Champs-Élysées[32][33]. Podczas swojego debiutu w tym kabarecie wykonała trzy piosenki: „Les Mômes de la cloche”, „Nini peau d’chien” i „La valse brune”[34][35]. Wkrótce zaczęła szukać nowych piosenek u wydawców muzycznych, ci jednak nie byli zainteresowani współpracą z nieznaną piosenkarką[36]. W tym czasie nawiązała bliską znajomość z poetą Jacquesem Bourgeatem, u którego pobrała wykształcenie w dziedzimy literatury i muzyki – wspólnie czytali teksty André Gide’a oraz słuchali kompozycji Fryderyka Chopina i Ludwiga van Beethovena[37]. Bourgeat poza tym napisał dla Piaf piosenkę „Chant d’habits”[38]. Z końcem grudnia 1935 i na początku 1936 artystka odbyła pierwszą sesję nagraniową w studiu wytwórni Polydor Records[39], w którym zarejestrowała cover utworu Annette Lajon „L’etranger” i piosenkę „Les Mômes de la cloche”[40]. 17 lutego 1936 zagrała swój pierwszy galowy koncert, który odbył się na imprezie dobroczynnej w cyrku Medrano[41][42]. Niedługo później podpisała kontrakt na 10 tygodni występów w audycji radiowej w Radio-City[41] oraz nawiązała współpracę z kompozytorką Marguerite Monnot[43].
Po śmierci Louisa Leplée’a w kwietniu 1936 stała się bohaterką skandalu (ponieważ zeznawała w sprawie morderstwa swojego menedżera i podejrzewano, iż znała napastników bądź była ich wspólniczką), przez co mierzyła się ze złą prasą[44][45]. Podpisała kontrakt na występy w klubie nocnym „O’dett” w centrum Pigalle[46]. Następnie odbyła trasę koncertową po prowincjonalnych kinach (we Francji, a później także w Belgii), w których śpiewała między seansami[47]. Z pomocą Raymonda Asso podpisała kontrakt na ponad osiem tygodni w kabarecie „Boîte de Vitesses” w Nicei[48], gdzie akomponował jej René Cloërec , który skomponował dla niej piosenki: „C’est toi le plus fort” i „Paris-Mediterranée”[49]. Po powrocie do Paryża kontynuowała współpracę z Asso, który napisał dla niej kilka utworów[50]. W maju 1936 nagrała cover piosenki Fréhel „Il n’est pas distingué” i utwór „Le deux ménétriers”, w 1937 – piosenki „La java en mineur”, „Le contravandier” i „Browning”, a w styczniu 1938 – cover piosenki Marie Dubas „Mon légionnaire”[51]. Wystąpiła w galowym koncercie na rzecz Frontu Ludowego w Vélodrome d’Hiver[52].
Zagrała niewielką rolę w filmie Jeana de Limura La garçonne (1936), w którym zaśpiewała utwór „Quand même” napisany przez Louisa Poterata[53]. Od 26 marca do 15 kwietnia 1937 śpiewała – już pod pseudonimem „Édith Piaf” – w teatrze muzycznym ABC w Paryżu, gdzie jej występy cieszyły się dużym zainteresowaniem widzów[54]. Podczas premierowego koncertu wykonała, napisaną przez Asso i Marguerite Monnot specjalnie na tę okazję, piosenkę „Le fanion de la Légion”[55]. W kolejnych latach kilkukrotnie śpiewała także podczas koncertów galowych w teatrze ABC[56]. Od 29 maja do 4 czerwca 1938 występowała w teatrze Bobino w sztuce Le Spectacle de la Jeune Chanson Française, w której zaśpiewała m.in. utwór „Madeleine qu’avait du coeur”[57]. 28 października tego samego roku wróciła do występów w teatrze Bobino, tym razem z własnym programem, do którego piosenki napisali jej Monnot i Assa, w tym m.in. „Je n’en connais pan la fin”[57]. W tym okresie nawiązała kontakty z intelektualistami – Madeleine Robinson, Yvonne de Bray i Jeanem Maraisem[58].
W czasie wojny odbyła trasę koncertową po Tuluzie, a po powrocie do Paryża współpracowała z francuskim ruchem oporu i śpiewała dla francuskich jeńców w Stalagu III w Niemczech[59][60]. Wiosną 1940 w teatrze Bouffes Parisiens zagrała w cieszącym się popularnością spektaklu Le bel indifférent, który napisał Jean Cocteau, zainspirowany burzliwym związkiem Piaf i Paula Meurisse’a[58]. W tym samym teatrze zagrała także w spektaklu Les monstres sacrés w zastępstwie za Madeleine Robinson[61]. Poza tym nawiązała współpracę z kompozytorem Michelem Emerem[62]. 9 maja 1940 zaśpiewała w teatrze Bobino na galowym koncercie na rzecz Czerwonego Krzyża, a w trakcie występu wykonała m.in. autorski utwór (do muzyki Monnot) „Où sont-ils mes petits copains?”[61]. Zagrała główną rolę w filmie Georges’a Lacombe’a Montmartre-sur-Seine (1941), do którego napisała piosenki: „L’homme des bars”, „J’ai dansé aver l’amour”, „Un coin tout bleu” i „Tu et partout”[63]. W maju 1941 nagrała utwór „C’est un monsieur très distingué”[64]. Nawiązała także współpracę z Henrim Contetem[65]. Od 17 października do 12 listopada 1942 ponownie śpiewała w teatrze ABC[66]. W 1943 występowała z recitalami m.in. w barze „Folies-Belleville”, w „Revue des Chansons” w Clichy, kabarecie „Vie en Rose” na Pigalle i w Casino de Paris, a także – przez miesiąc – w teatrze ABC[67]. W tym okresie napisała utwór „Mon amour vient de finir” dla Damii, a także została członkinią Stowarzyszenia Autorów, Kompozytorów i Wydawców Muzycznych[68]. Wiosną 1944 jej impresario został Louis Barrier, który pracował dla Piaf do końca jej życia[69]. Niedługo po rozpoczęciu współpracy z nowym menedżerem podpisała kontrakt na dwa tygodnie występów w Moulin Rouge, gdzie występowała w duecie z Yves Montandem[69]. Następnie wyruszyła z nim w trasę koncertową po Francji (zagrała w Orleanie, Lyonie i Marsylii), a po powrocie do Paryża wystąpili razem w teatrze Alhambra i Théâtre de l’Etoile[70]. W 1944 wylansowała przebój „Les trois cloches” w duecie z Jeanem-Louisem Jaubertem[71].
Zagrała służącą utalentowaną wokalnie w kasowym dramacie Marcela Blistène’a Etoile sans lumière (1946), który osiągnął sukces nie tylko we Francji, ale także w Stanach Zjednoczonych[72]. Następnie wystąpiła także jako Christine, kierowniczka grupy biednych piosenkarzy, w filmie muzycznym Georgesa Friedlanda Neuf garçons et un coeur (1947), w którego ścieżce dźwiękowej znalazły się m.in. jej autorskie piosenki: „Sophie”, „Un refrain courait dans la rue” i „La vie en rose”[73]. Ostatni z utworów, napisany przez Piaf w maju 1945 i nagrany przez nią w październiku 1946, stał się przebojem i pozostaje jednym z najpopularniejszych utworów w dorobku artystki[74]. Piaf po premierze filmu odbyła trasę koncertową po Grecji[75]. W listopadzie 1946 wyleciała – z trupą Les Compagnons de la Chanson – na koncerty do Stanów Zjednoczonych, jednak jej występy w The Playhouse w Nowym Jorku nie wzbudziły zainteresowania widzów, którzy wygwizdywali ją na scenie[76]. Zmotywowana nieprzychylnością publiczności, podjęła naukę języka angielskiego[77]. Po przychylnej jej recenzji dziennikarza Virgila Thompsona z „The New York Timesa” zaczęła występować w nowojorskim kabarecie „Versailles”, do którego w późniejszych latach jeszcze kilkukrotnie wracała na kolejne serie koncertów[78].
W styczniu 1949 wydała swój debiutancki album pt. Chansons parisiennes, którego sprzedaż przekroczyła 1 mln egzemplarzy[79]. W kwietniu tego samego roku przez trzy tygodnie pracowała w kabarecie „Copacabana” w Paryżu[80]. Nagrała utwór „Paris” na ścieżkę dźwiękową do filmu Mario Monicellego i Stefano Vanziny Diavolo la celebrita (1949)[80]. W grudniu tego samego roku napisała słowa do piosenki „Hymne à l’amour ”, którą po raz pierwszy wykonała publicznie w styczniu 1950 w paryskiej Salle Pleyel i nagrała w maju tego samego roku[81]. Singiel z tym utworem, uważanym jest za najlepszą piosenkę w dorobku Piaf, rozszedł się w wielomilionowym nakładzie[82].
W 1951 zagrała tytułową rolę w docenionym przez krytyków i widzów spektaklu La P’tite Lili w teatrze ABC[83]. Poprzez występy w tej sztuce wylansowała swoje kolejne przeboje: „Si, si, si” i „Demain il fera jour”[84]. Występowanie w La P’tite Lili przerwała po wypadku samochodowym z 14 sierpnia 1951, w którym odniosła poważne obrażenia, m.in. złamała lewe ramię[85]. Również w 1951 z utworem „La chanson de Catherine” zwyciężyła w Concours de Deauville[86]. Pod koniec tego samego roku nagrała cover piosenki Juliette Gréco „Je hais les dimanches”, a w 1952 – piosenki „Mon ami m’a donné” i „Je t’ai dans la peau”[87]. Również w 1952 otrzymała Grand Prix du Disque za utwór „Le chevalier de Paris”[86]. Poza tym odbyła trasę koncertową po USA z Jacquesem Pillsem , a po powrocie do Francji kontynuowali wspólne występy po paryskich lokalach, m.in. w wynajętym przez nią Théâtre Marigny w Paryżu[88]. W tym teatrze w 1953 ponownie zagrała główną rolę żeńską w spektaklu Le bel indifférent[89]. W tym okresie mierzyła się z silnym uzależnieniem od narkotyków i alkoholu, co negatywnie wpływało na jakość jej występów, przez co zniechęcała do siebie organizatorów koncertów i publiczność[90]. W maju 1953 nagrała utwór „Les amants de Venise”[91]. W 1954 odbyła trzymiesięczną trasę koncertową z Super Circus[92]. Zagrała także epizodyczne role w filmach: Boum sur Paris (1953) Maurice’a de Canonge’a , Gdyby Wersal mógł mi odpowiedzieć (Si Versailles m’était conte, 1954) Sachy Guitry’ego i French Can-Can (1954) Jeana Renoira[93].
W styczniu 1955 zadebiutowała występem w paryskiej Olympii, w której grała recitale przez kolejne kilka lat i biła kolejne rekordy sprzedaży biletów w tym teatrze[94][95]. Występami w Olympii umocniła swoją pozycję jako największej gwiazdy francuskiej piosenki[96]. W repertuarze, który prezentowała w tym teatrze, znalazły się m.in. utwory: „Heureuse”, „La Goualante du pauvre Jean”, „L’homme á la moto” i „Les amants d’un jour”[97]. Pod koniec 1956 po raz pierwszy wystąpiła w Carnegie Hall w Nowym Jorku, w którym później zagrała jeszcze kilkukrotnie[98]. Jej występ z 13 stycznia 1957 został zarejestrowany przez Stephena F. Temmera i wydany w 1977 na podwójnym albumie koncertowym pt. Edith Piaf At Carnegie Hall (13th January 1957)[98]. Odrzuciła propozycje koncertów w Australii i Nowej Zelandii[99]. Następnie odbyła prawie roczną trasę koncertową po USA (wystąpiła m.in. w Las Vegas, Chicago i San Francisco), póżniej zagrała serię koncertów w Ameryce Południowej (w Rio de Janeiro, Buenos Aires i Peru)[100]. 25 listopada 1957 nagrała co najmniej pięć piosenek: „La foule”, „Les grognards”, „Les prisons du roi”, „Salle d’attente” i „Opinion publique”[101]. W 1958 wydała książkę autobiograficzną pt. „Au bal de la chance” (Na balu szczęścia[102]) oraz odbyła kolejną trasę koncertową po Francji[103].
Zagrała Simonę w dramacie muzycznym Marcela Blistène Les amants de demain (1959), który był ostatnim filmem fabularnym w karierze aktorskiej[104]. Na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu nagrała piosenki: „Tant qu’il y aura des jours”, „Fais comme di”, „Les neiges de Finlande”, „Et pourtant” i tytułową „Les amants de demain”[105]. Na początku 1959, mimo poważnych problemów zdrowotnych (np. 20 lutego zemdlała na scenie i trafiła do szpitala, gdzie zdiagnozowano u niej pęknięcie wrzodu żołądka) zagrała serię koncertów w Waldorf Astoria w Nowym Jorku[106]. Po powrocie do Francji zagrała trasę koncertową po ojczyźnie, którą odbyła mimo złamania trzech żeber w wypadku samochodowym – w trakcie występów kilkukrotnie schodziła ze sceny, by za kulisami przyjąć kolejne dawki morfiny[107]. Następnie pojechała do Szwecji, by zagrać koncert w teatrze muzycznym „Bernasbee” w Sztokholmie, ale podczas występu zemdlała[108]. Również w 1959 nagrała piosenki: „Fautpas qú il se figure”, „I’es beau tu dais” i „Milord ”, przy czym trzeci z utworów stał się przebojem, m.in. odniósł sukces na brytyjskiej liście przebojów[109]. Latem 1959 poznała Charlesa Dumonta , autora utworu „Non, je ne regrette rien”, który stał się największym przebojem w jej dorobku muzycznym[110]. W maju 1960 nagrała materiał na album pt. Huit chansons nouvelles, a w październiku tego samego roku – mimo protestów bliskich jej osób, zmartwionych jej sytuacją zdrowotną – rozpoczęła ośmiotygodniową trasę koncertową po francuskich prowincjach[111]. Występowała mimo poważnych problemów ze zdrowiem – zdarzało jej się tracić dech podczas śpiewania, innym razem miała problemy z poruszaniem się czy też z utrzymaniem równowagi[112]. W trakcie trasy nagrała 12 piosenek, w większości autorstwa Dumonta[113].
29 grudnia 1960 zagrała koncert inaugurujący kolejny sezon jej występów w Olympii[114]. Koncert, uznawany za największy i najważniejszy w karierze Piaf, został zarejestrowany i wydany na albumie, który rozszedł się w wielomilionowym nakładzie i doczekał się wielu wznowień[115]. Od stycznia do kwietnia 1961 nagrała 16 piosenek[116]. W tym samym roku napisała słowa do baletu La Voix i udała się w kolejną trasę koncertową po Francji, a po jednym z koncertów przeszła operację zrostów jelitowych[117]. Również w 1961 premierę miał album pt. Edith Piaf et Charles Dumont chantent l’amour, który w ciągu tygodnia od premiery rozszedł się w nakładzie 250 tys. egzemplarzy[106]. Piaf na płycie umieściła m.in. utwór „Les amants”, który w 1962 zaśpiewała w programie telewizyjnym 5 Colonnes à la Une[118]. W tym samym roku premierę miała, wydana nakładem wydawnictwa Éditions de l’Heure, książka biograficzna Pierre’a Hiégela Édith Piaf[119]. 25 września 1962 artystka zagrała swój ostatni galowy koncert, który odbył się na szczycie Wieży Eiffla z okazji premiery filmu The Longest Day[120]. Pod koniec 1962 zagrała serię recitali wzdłuż Lazurowego Wybrzeża[121]. Następnie wróciła na kolejny sezon do Olympii, który musiała skrócić do dwóch tygodni ze względu na swój słaby stan zdrowia[121]. 3 grudnia 1962 w studiu Pathé-Marconi odbyła ostatnią z swoim życiu sesję nagraniową i podczas niej zarejestrowała utwór „Le rendes vous”[122]. Zagrała także serię koncertów w Belgii[123]. 18 lutego 1963 w teatrze Bobino zagrała ciepło przyjęty przez publiczność recital z Théo Sarapo jako wykonawcą towarzyszącym[124]. Następnie wyruszyła w kolejną trasę koncertową[125]. 18 marca 1963 w operze w Lille zagrała ostatni koncert w swoim życiu[125].
Choroba, śmierć i upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Chorowała na reumatyzm[126]. 10 kwietnia 1963 stwierdzono u niej obrzęk płuca, zapadła w śpiączkę i przebywała w klinice Ambroise Paré w Neuilly[127]. 20 sierpnia zapadła w śpiączkę wątrobową i trafiła do Meridien Clinic w Cannes[128]. 9 października 1963 zapadła w kolejną śpiączkę, a następnego dnia zmarła[129]. Chorowała na raka wątrobowokomórkowego. Została pochowana 14 października na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu; wzdłuż trasy konduktu żałobnego zebrało się ok. 2 mln ludzi, a w uroczystościach na cmentarzu wzięło udział 40 tys. żałobników[130].
Na początku 1964 premierę miała książka ze wspomnieniami Piaf pt. „Ma vie” (Moje życie[102])[131], która jest zbiorem artykułów i wywiadów z artystką publikowanych w tygodniku „France-Dimanche” w latach 1961–1963[102]. W 1969 nakładem wydawnictwa Editions Robert Laffont ukazała się książka biograficzna pt. „Piaf” autorstwa Simone „Mômone” Berteaut[19].
Charakterystyka muzyczna
[edytuj | edytuj kod]Słynęła z niebywałej ekspresji i dramatyzmu w wykonywaniu piosenek specjalnie dla niej pisanych[2]. Jej chropowaty i stosunkowo niski głos kontrastował z drobną sylwetką (140 cm[132]). Podczas występów opierała ręce mocno ma biodrach bądź nimi oszczędnie gestykulowała, co stało się cechą charakterystyczną jej wystąpień, podobnie jak stanie w kilkunastocentymetrowym rozkroku[133]. Oprócz jej talentu publiczność przyciągała otaczająca artystkę legenda, wynikająca z jej przeszłości (m.in. porzucenie przez matkę, dorastanie w biedzie), ale także z burzliwego życia osobistego (m.in. nieudane związki uczuciowe i śmierć Marcela Cerdana), które z jednej strony zwiększały dramatyzm jej recitali, a z drugiej – pogłębiały chorobę, z którą zmagała się heroicznie do końca życia (była uzależniona od alkoholu i narkotyków oraz cierpiała na depresję[134]).
Od początku kariery na występy ubierała się na czarno, zazwyczaj w krótkie sukienki[135]. Przez wiele lat występowała z potarganymi włosami, które farbowała na rudo[77]. Na znak żałoby po Marcelu Cerdanie, ówczesnym partnerze życiowym, pod koniec 1949 ścięła włosy na krótko i pozostała wierna tej fryzurze do końca swojego życia[136]. Nosiła na szyi medalik z wizerunkiem świętej Teresy z Lisieux[137] oraz krzyżyk podarowany jej przez Marlene Dietrich[138].
Na początku kariery w repertuarze miała utwory Dami, Fréhel i Yvonne George[139]. Jej idolką była Marie Dubas[140][141]. We własnych piosenkach śpiewała m.in. o utraconej miłości i śmierci, ale też o żołnierzach i innych mundurowych[142][23]. Piosenki solowe pisali dla niej m.in. Raymond Asso („Mon Légionnaire”, „Browning”, „Paris-Méditerranée”, „Elle fréquentait la rue Pigalle”, „Je n’en connais pas la fin”, „Le Grand Voyage du pauvre nègre”, „Un jeune homme chantait”, „C’est lui que mon coeur a choisi”), Michel Emer (m.in. przeboje: „L’Accordéoniste”, „De l’autre côte de la rie” i „Les amants de Venise”), Marguerite Monnot (m.in. „Mon Légionnaire”, „Je m’imagine” i „Légende”), Henri Contet (m.in. piosenki: „Le Brun et le Blond”, „C’était une histoire d’amour”, „Vagabond”, „Monsieur Saint-Pierre”, „Un air d’accordéon”, „Les histoires du coeur”, „Y’a pas d’printemps”, „Coup de grisou”, „Monsieur Saint-Pierre”, „Mariage”, „Le Petit Homme”, „Bravo pour le clown” i „Le chasseur de l’hotel”), René Rouzaud , Georges Moustaki („Eden Blues”, „Les orgues de barbarie”, „L’étranger”, „Le gitan et la fille” czy „Milord”) i Charles Dumont („Non, je ne regrette rien”)[143][144]. Sama także pisała bądź współtworzyła swoje utwory, m.in. „La Vie en Rose”, „Il a”, „Tous mes rêves passés”, „Un refrain courait dans la rue”[145], a także „Chanson bleue”, „Hymne à l’amour ” i „Le belle histoire d’amour”, które napisała z myślą o Marcelu Cerdanie (którego uważała za miłość swojego życia)[146].
Wpływ na popkulturę
[edytuj | edytuj kod]W trakcie kariery pomagała młodym piosenkarzom i aktorom, ułatwiając im start artystyczny; wśród nich byli m.in. Yves Montand, Charles Aznavour, Eddie Constantine , Félix Marten , Claude Figus i Théo Sarapo[147], a także zespół Les Compagnins de la Chanson[148].
Nazywana jest największą pieśniarką dramatyczną (chanteuse-réaliste) XX wieku[149] i największą śpiewaczką w dziejach piosenki francuskiej[150]. Wiele osób inspirowało się jej muzyką i pisało własne piosenki. Twórczość artystyczna Piaf należy do klasyki piosenki francuskiej i jest chętnie słuchana na całym świecie i wznawiana przez wydawnictwa muzyczne. Swoje wersje piosenek Piaf nagrało wielu innych artystów, m.in. Shirley Bassey, Dorothy Squires , Marlene Dietrich, Hildegard Knef, Peggy Lee[151]. Mimo że nigdy nie występowała w Wielkiej Brytanii, była tam niezwykle popularna[152].
Piaf jako swoją inspirację wymieniają wykonawczynie, takie jak m.in. Mireille Mathieu, Georgette Lemaire i Betty Mars[153].
O jej burzliwym związku z Marcelem Cerdanem powstał fabularyzowany film biograficzny Claude’a Leloucha Edith et Marcel (1983)[154], w którym w postać Piaf wcieliła się Évelyne Bouix .
W 1977 przy Crespin du Gast nr 5 w Paryżu powstało Muzeum Édith Piaf, którego założycielem i właścicielem jest Bernard Marchois, sekretarz – działającego od 1967 – stowarzyszenia przyjaciół Édith Piaf („Amis d’Édith Piaf”)[155]. We wrześniu 1981 placu na skrzyżowaniu rue Belgrand i rue Capitaine Ferber nadano imię Édith Piaf[156].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Na początku 1932 związała się z Louis Dupontem, z którym miała córkę Marcelle (ur. luty 1933, zm. sierpień 1935), zmarłą na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych[157]. W drugiej połowie lat 30. miała kilkumiesięczny romans z piosenkarzem i kompozytorem Roméo Carlèsem[158]. Następnie przez trzy lata pozostawała w nieformalnym związku z kompozytorem Raymondem Asso i przez dwa lata – z piosenkarzem Paulem Meurisse’em[159]. W latach 40. była związała z dziennikarzem Henrim Contetem i Takosem Menelasem oraz piosenkarzami: Yves Montandem i Jeanem-Louisem Jaubertem[160]. W latach 1948–1949 miała romans z bokserem Marcelem Cerdanem, który wówczas był żonaty[161]. W 1951 romansowała z Eddie’em Constantine’em , następnie przez ponad rok była związana z kolarzem Andrém Pousse’em , a później romansowała z kolarzem Louisem Géraldinem[162]. 29 lipca 1952 wzięła ślub cywilny (a 20 września tego samego roku – kościelny) z piosenkarzem i aktorem Jacquesem Pillsem , z którym rozwiodła się 15 maja 1957[163]. W drugiej połowie lat 50. romansowała z piosenkarzem Félixem Martenem oraz była związana z piosenkarzem Georgesem Moustakim i malarzem Douglasem Davisem[164]. 9 października 1962 wyszła za młodszego od siebie o 21 lat fryzjera Theophanisa Lamboukasa (Théo Sarapo) , który troskliwie opiekował się piosenkarką aż do jej śmierci[165].
Przyjaźniła się z Jeanem Cocteau, Dwightem Eisenhowerem[166] i Marlene Dietrich[167].
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]- The Voice of the Sparrow: The Very Best of Édith Piaf
- Édith Piaf: Her Greatest Recordings 1935–1943
- Édith Piaf: 30th Anniversaire
- Eternelle: The Best Of (29 stycznia 2002)
- Hymn to Love: All Her Greatest Songs in English
- La Vie en rose
- The Very Best of Édith Piaf
- The Rare Piaf 1950-1962
- 75 Chansons
- Gold Collection
- Love and Passion
- Édith Piaf
- Montmartre Sur Seine
- 48 Titres Originaux
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]- 1936 – La Garçonne
- 1941 – Montmartre-sur-Seine jako Lily
- 1946 – Étoile sans lumière jako Madeleine
- 1948 – Neuf garçons, un coeur jako Christine
- 1952 – Paris chante toujours!
- 1954 – French Cancan jako Eugénie Buffet
- 1954 – Boum sur Paris
- 1954 – Gdyby Wersal mógł mi odpowiedzieć (Si Versailles m’était conté) jako kobieta w tłumie
- 1958 – Música de siempre
- 1959 – Les Amants de demain jako Simone
Filmy biograficzne o Piaf
[edytuj | edytuj kod]- 1974 – Piaf, reż. Guy Casaril, w rolę Édith Piaf wcieliła się Brigitte Ariel. Film nakręcono na podstawie książki Simone Berteaut, przyjaciółki Édith Piaf.
- 1983 – Édith et Marcel (prod. fr.; reż. Claude Lelouch)
- 2003 – Édith Piaf – L’hymne pour l’amour; realizacja: Armand Isnar
- 2007 – Niczego nie żałuję – Edith Piaf (prod. fr., bryt., czech.; reż. Olivier Dahan)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Edith Piaf – gwiazda francuskiej piosenki, która zmyśliła historię własnego życia. kultura.gazeta.pl. [dostęp 2019-07-17].
- ↑ a b Stulecie urodzin Edith Piaf – francuski wróbelek nadal ikoną. pap.pl. [dostęp 2019-07-17].
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 14.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 7–9.
- ↑ a b Morris, Wesley (15 June 2007). „A complex portrait of a spellbinding singer”. Boston Globe.
- ↑ a b Piaf 2004 ↓, s. 65.
- ↑ Peter Rainer 'La Vie en Rose’: Édith Piaf’s encore!, „Vancouver Sun”, 8 czerwca 2007.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 14–15.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 11.
- ↑ René Baudelaire, La chanson réaliste, L’Harmattan, 1996, s. 109.
- ↑ Thirza Vallois, Two Paris Love Stories, Paris Kiosque, 1998.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 15.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 13–14, 69–70.
- ↑ a b c Piaf 2004 ↓, s. 14.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 14, 66.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 15, 65.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 16.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 15.
- ↑ a b Piaf 2004 ↓, s. 16.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 18.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 19.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 20.
- ↑ a b Piaf 2004 ↓, s. 17.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 21.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 109.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 23.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 24–25.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 18.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 28.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 25.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 8–9, 17.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 26–28.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 18, 23–31.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 29.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 37–38.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 32.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 42.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 41, 49.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 34–35.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 36.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 41.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 38.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 37–40.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 47–48.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 40.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 40–41.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 49–50.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 42–43.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 43–44.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 34, 45, 56, 76.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 46.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 47–48.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 45–46.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 47.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 49, 67.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 48.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 51.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 54–58.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 123.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 53.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 59–60, 68, 117.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 61.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 63.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 64, 66–67.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 67.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 67–68.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 67, 72.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 71.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 73.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 76–77.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 73–75.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 78.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 78–79.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 80.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 80–81.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 81–82.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 82–84, 94, 102, 121.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 60–61.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 93.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 95.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 96–97.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 103–107.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 107.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 150.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 121.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 50, 101, 112–113.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 114, 116–117.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 141.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 117–118.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 117.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 118.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 121–122.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 122–124, 138.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 154.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 123.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 123–125.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 127.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 129.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 129–130.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 131–132.
- ↑ a b c Piaf 2004 ↓, s. 7.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 139, 142.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 136.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 136–138.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 144–147.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 150.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 152.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 151.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 154, 158.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 153–157.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 156–157.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 157.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 161.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 166.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 167.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 167–168.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 159–160.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 12.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 182.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 177.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 189.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 189–190.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 190–191.
- ↑ a b Bret 1994 ↓, s. 192.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 133.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 193.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 195.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 196–197.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 199–200.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 171.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 176.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 30–31, 82.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 85, 99.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 11, 29, 46.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 94.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 17, 107.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 115.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 27.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 33.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 60–62.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 22, 81.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 43–44, 59–60, 64–68, 117, 123, 142, 149, 154, 157, 166.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 55, 63, 81–85.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 76–79, 95, 127.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 95–96, 165.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 11, 71, 99–102, 135–136, 170, 178.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 97–100.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 11, 27.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 13.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 97, 121.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 12.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 205.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 143.
- ↑ Piaf była ponad wszystkim. „Dziennik Polski”, 24 czerwca 2009. [dostęp 2009-06-24].
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 204.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 22–25.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 41.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 43–44, 49–50.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 62, 72, 77, 174.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 62–63.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 101, 108–109, 111.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 113–115, 128.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 135, 139–140, 145–146.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 170, 173–177, 186–187.
- ↑ Bret 1994 ↓, s. 139–140.
- ↑ Piaf 2004 ↓, s. 114–115.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- David Bret: Edith Piaf. Legenda i życie. Paweł Kierubiński (tłum.). Wydawnictwo Alfa, 1994. ISBN 83-7001-793-2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Édith Piaf w bazie Filmweb
- Witryna Saturn-Soft. saturn-soft.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-16)].
- B. Bukolik. Édith Giovanna Gassion (pol.)
- ISNI: 0000000368643144, 000000012136707X
- VIAF: 141145970358932252843
- LCCN: n50010718
- GND: 118594125
- NDL: 00452753
- LIBRIS: c9prvfvw30z832z
- BnF: 13898453f
- SUDOC: 080879667
- SBN: LO1V172070
- NLA: 35769223
- NKC: jn20000701407
- RSL: 000083709
- BNE: XX889519
- NTA: 070716439
- BIBSYS: 90154536
- CiNii: DA06293036
- Open Library: OL930508A
- PLWABN: 9810616546305606
- NUKAT: n96214504
- J9U: 987007266562405171
- PTBNP: 847207
- LNB: 000032153
- NSK: 000066018
- CONOR: 35335523
- BNC: 000378895
- ΕΒΕ: 248083
- BLBNB: 000565203
- KRNLK: KAC201615411
- LIH: LNB:V*81897;=BT