Średnica-Maćkowięta

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Średnica-Maćkowięta
wieś
Ilustracja
Widok z torów kolejowych
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

wysokomazowiecki

Gmina

Szepietowo

Liczba ludności (2011)

157[2][3]

Strefa numeracyjna

86

Kod pocztowy

18-210[4]

Tablice rejestracyjne

BWM

SIMC

0407470[5]

Położenie na mapie gminy Szepietowo
Mapa konturowa gminy Szepietowo, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Średnica-Maćkowięta”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Średnica-Maćkowięta”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Średnica-Maćkowięta”
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego
Mapa konturowa powiatu wysokomazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Średnica-Maćkowięta”
Ziemia52°52′38″N 22°34′14″E/52,877222 22,570556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Średnica-Maćkowięta – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Szepietowo[5][6] Leży nad rzeką Mianką (dopływ Nurca).

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia w Szepietowie[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsi osadnicy pojawili się na terenie dzisiejszej Średnicy Maćkowięta w epoce mezolitu. Badania archeologiczne wskazują na istnienie w tym miejscu osady oraz śladów osadniczych[8].

W dokumencie z 1239 roku znajdującym się w archiwum diecezjalnym w Płocku, który tyczy się kasztelanii święckiej jest wymieniona osada Syrednica (Średnica)[9]. W dok. z w. XIII śród włości kościoła płockiego[10].

Średnica wzmiankowana w dokumentach z roku 1382. Wymieniona przez Zygmunta Glogera w spisie miejscowości ziemi bielskiej – Średnica (1382, ,,Średnie włoki”): S. Maćkowięta, S. Pawłowięta, S. Jakubowięta[11].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje iż Tomasz, dziedzic wsi Srzednie Włoki, kupuje r. 1382 wójtostwo w Ostrołęce[10] - na podstawie (Kapica, Herbarz, 386)[12].

W dokumencie z 1493 roku tyczącym się założenia kościoła w Długiej Dąbrowie został wymieniony dziedzic wsi szlacheckiej Średnica który to miał przynależeć do nowo powstałej parafii (Ziemia drohicka - część prawobrzeżna)[13]. Był nim Mikołaj z synami ze Srzednicy[14].

W Archiwum Państwowym w Wilnie znajduje się księga sądowa bielska z 1569 r. Zawiera ona m.in. dokument z 14 maja 1569 r. pt.: "Szlachta ziemi bielskiej składa przysięgę Koronie polskiej w grodzie bielskim" są w niej wymienieni mieszkańcy Szrednicy (Srzednicy) z. bielska par. dąbrowska (parafia dąbrówka): Jan s. Adama, Maciej s. Marka, Marcin s. Jana, Szymon s. Marka, Walenty s. Wawrzyńca, Wawrzyniec s. Marka[15]. Z wypisów heraldycznych z ksiąg poborowych z 1581 roku dotyczących wykazu dziedziców dóbr, ich urzędników, sług i sprawców pow. bielskiego można się dowiedzieć, iż dziedzicem wsi Średnica Maćkowięta (par. Dąbrowska) był Średnicki Szymon Grzegorzowicz[16].

Srzednica na mapie z 1795 r.

W 1805 roku miejscowość liczyła 23 domy[17]. Srzednica Maćkowięta występuje w Obwieszczeniu – Kommissyi Hipotecznej Województwa Augustowskiego z 16 lipca 1821 r. dotyczącym właścicieli dóbr i posiadłości ziemskich z Powiatu Tykocińskiego[18]. W Rapporcie Kommisarza deleg. do Obwodu Łomżyńskiego podany jest rozkład terminów na parafie do wnoszenia podatków w lutym i marcu 1822 r. Przedstawiona jest: parafia Wysocka – miasto Wysokie, gm. Srzednica i Bryki[19]. W roku 1827 wieś liczyła 16 domów i 154 mieszkańców. Znajdowała się w województwie augustowskim, obwodzie łomżyńskim, powiat tykociński, parafia Wysokie Mazowieckie[20]. Od 1837 roku w guberni augustowskiej, powiat łomżyński, okrąg tykociński, gmina Srzednica, parafia Wysokie Mazowieckie[21].

W Archiwum Państwowym w Łomży znajduje się pismo Gubernatora Cywilnego Augustowskiego do Naczelnika Powiatu Łomżyńskiego z 27 marca/8 kwietnia 1850 roku nadane w Suwałkach a informujące iż "Najjaśniejszy Pan rozkazać raczył wybudować drogę żelazną od St. Petersburga do Warszawy, pod nazwą Sankt Petersbursko –Warszawskiej Drogi Żelaznej"[22]. W maju 1852 r. rozpoczęto pierwsze prace ziemne. Zaprojektowano wybudowanie ośmiu stacji na odcinku Warszawa-Białystok jedną ze stacji miała być Średnica[23]. W czerwcu 1852 r. wójt gminy Szymbory i Średnica p. Łuniewski rozpoczął organizowanie zebrań wiejskich i przygotowanie do przekazania gruntów pod budowę drogi żelaznej[24]. Kolej żelazna została przeprowadzona przez grunty 52 osób. Na jednym z protokołów można przeczytać, iż "Po zrobieniu pomiaru gruntów zajętych pod drogę żelazną St. Petersbursko-Warszawską we wsi Średnica Maćkowięta, okazało się, iż zajęto: gruntów ornych: 10,99 również ogrodów 2,49 i łąk 0,66. Zajęto sześć domów i siedem stodół". Na koniec protokół ten został przeczytany, przyjęty i podpisany przez mieszkańców[22]. O zlokalizowaniu stacji kolejowej w Średnicy dowiedział się właściciel majątku Szepietowo Wawrzyńce i po interwencji u władz carskich w St. Petersburgu, stacja kolejowa została przeniesiona na grunty tego majątku[25]. O wcześniejszych planach zlokalizowania stacji kolejowej w Średnicy świadczy szeroki pas terenu który jest obecnie w posiadaniu PKP.

W 1861 roku było 20 dymów (kominów) w Srzednicy Maćkowięta[26]. Oddana do użytku w roku 1862 droga petersbursko-warszawska odegrała pierwszoplanową rolę w rozgrywających się wkrótce potem wydarzeniach powstańczych[27]. Bitwy i potyczki oddziałów powstańczych w okolicy Średnicy miały miejsce: 9 maja, 23 lipca oraz 30 września 1863 roku. Wśród więzionych i zesłanych na Syberię w roku 1864 figuruje Średnicki ze Średnicy[28].

Miejscowość ta w 1866 roku wchodziła w skład gminy Srzednica[29]. Pod koniec wieku XIX należała do powiatu mazowieckiego, gmina Szepietowo, parafia Wysokie Mazowieckie[30].

W 1921 r. naliczono tu 29 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 171 mieszkańców (76 mężczyzn i 95 kobiet). Narodowość polską podało 168 osób, a 3 białoruską[31].

Dnia 20 lutego 1928 r. powstała spółka wodna "Średnica". Zostało założone w Średnicy dnia 31 stycznia 1929 r. – Kółko Rolnicze, dnia 28 marca 1931 r. – Koło Gospodyń Wiejskich[29] oraz taką ważną datą jest 8 marca 1933 r., kiedy to mieszkańcy miejscowości przekazali plac pod budowę budynku – domu wiejskiego[32],tzw. ,,ludowiaka”. Jeden z dokumentów przedstawia wykaz płatników składki ogniowej za rok 1933 wsi Średnica Maćkowięta, znajduje się na nim 35 mieszkańców[32].

Średnica na mapie z 1935 r.

29 sierpnia 1937 r. w Średnicy odbyły się dożynki powiatowe. Przybył na nie starosta wysokomazowiecki. Szczególna atrakcją były występy dzieci wiejskich, które przygotowała do imprezy instruktorka Eugenia Osipówna. Wcześniej kolonię dziecięcą wizytował wicestarosta Roth i proboszcz z Dąbrówki Kościelnej[29].

Podczas II wojny światowej Niemcy opuszczając Białostocczyznę na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku niszczyli za sobą infrastrukturę kolejową. Wysadzony został żelbetonowy most kolejowy położony nad ciekiem wodnym - rzeką Mianką w Średnicy. Aby utrudnić korzystanie z torów Niemcy zepchnęli w miejsce wysadzonego mostu skład kilkunastu wagonów towarowych[33]. Obecny most został wybudowany w 1949 roku lecz już jako konstrukcja metalowa.

W latach 1954-1972 miejscowość wchodziła w skład Gromady Dąbrówka Kościelna[34]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Liczba mieszkańców w latach 2000-2009: 2000 r. – 180, 2002 r. – 180, 2003 r. – 185, 2004 r. – 186, 2006 r. – 184, 2007 r. – 174, 2008 r. – 172, 2009 r. – 167[33]. 31 grudnia 2011 r. liczba mieszkańców wyniosła 159 osób[35].

Krzyż przydrożny z widocznym napisem „Boże Błogosław Nam”

Szkoła[edytuj | edytuj kod]

W 1922 roku 2 klasowa szkoła powszechna w Średnicy, liczyła 77 uczniów, 1923 r. – 85 uczniów, 1924 r. – 82 uczniów, 1925 – 67 uczniów. Nauczyciele: 1925 r.- Dworakowska Kazimiera, Grabowski Feliks, budynki odległe około 1 km, 1928 r.- szkoła przeniesiona do Szepietowa Stacji, 1930 r.- Zappona Aniela, ekspozytura szkoły w Dąbrówce Kościelnej[36].

Urodzeni w Średnicy[edytuj | edytuj kod]

  • Franciszek Średnicki (Srzednicki) - oficjał generalny i wikariusz in spiritualibus do 1591 r. biskupa Wiktoryna Wierzbickiego i jego następcy biskupa Bernarda Maciejowskiego[37].
  • Tomasz Średnicki (Srzednicki) - powstaniec listopadowy, ur. 1813 r. w Średnicy. Z 4 klasy szkół szczucińskich w roku 1829 wszedł do Wojska Polskiego, w 1831 r. z 11 puł. uł. odbył kampanię. Do Francji przybył po powstaniu z Prus na okręcie w 1832 r.[38].

Obiekty zabytkowe[edytuj | edytuj kod]

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Część płn. miejscowości
    Część płn. miejscowości
  • Część płd. w tle budynek remizy OSP Średnica
    Część płd. w tle budynek remizy OSP Średnica
  • Most od strony płn.
    Most od strony płn.
  • Wjazd od strony Brzósk
    Wjazd od strony Brzósk

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 137412
  2. ↑ Wieś Średnica-Maćkowię w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-05], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1264 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  8. ↑ Projekt Zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szepietowo - Uwarunkowania - Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r. Szepietowo s. 34.
  9. ↑ J. Maroszek, J. Tęgowski, Pogranicze polsko-rusko-litewskie. Rozdział II z Historia Województwa Podlaskiego pod redakcją A. Cz. Dobrońskiego. Instytut Wydawniczy Kreator, Białystok 2010 r. s. 21.
  10. ↑ a b Średnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 615.
  11. ↑ Z. Gloger, Dawna ziemia bielska i jej cząstkowa szlachta, Warszawa 1873 r. s. 8. dostępny na stronie Polony. (2018-10-18)
  12. ↑ Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Z. Gloger - Kraków 1870 r. s. 386-387. dostępny na stronie: Google books. (2012-08-12).
  13. ↑ T. Jaszczołt, Fundacje kościelne na Podlasiu do końca XV wieku z Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim, źródła i stań badań pod redakcją M. Kietlińskiego, K. Sychowicza, W. Śleszyńskiego. Białystok 2005 r. s. 26. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
  14. ↑ Maciejewska D.,Parafia długodąbrowska w metrykach łacińskich, Warszawa -Sydney 1993 r.
  15. ↑ S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791. Polska Akademia Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Kraków 1932 r. s. 242, 243, 525 - dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej
  16. ↑ www.stankiewicze.com. stankiewicze.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)]. (2012-05-07).
  17. ↑ W. Jemielity, Stan społeczny mieszkańców parafii Wysokie Mazowieckie w 1805 r. z Studia Łomżyńskie, tom XXI, Łomża 2010 r. s. 110.
  18. ↑ Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego z 16 lipca 1821 r. nr 113. Warszawa 1821 r. s. 1427-1429. dostępna na stronie: Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10).
  19. ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Augustowskiego z 2 lutego 1822 r. nr 5. Suwałki 1822 r. s. 38. dostępny na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-10-10)
  20. ↑ Tabella Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności,Tom II. M-Z, Warszawa 1827 r. s. 226. dostępna na stronie: www.polona.pl (2012-08-12).
  21. ↑ Archiwum Państwowe w Białymstoku, Fundusz kościoła w Wysokiem Mazowieckiem sygn. 106.
  22. ↑ a b Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 7. s. 1, 487.
  23. ↑ J. Szumski. Łapy w latach 1862-1914, Białostocczyzna nr. 1/97 s. 142. dostępna na stronie: Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej. (2012-08-12).
  24. ↑ J. Maroszek, Dzieje obszaru gminy Szepietowo w XV-XX wieku , Szepietowo 2006 r. s. 35-36.
  25. ↑ Maszynopis niepublikowany.
  26. ↑ Archiwum Państwowe w Łomży, Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 31. s. 321.
  27. ↑ Z. Klejn. O początkach linii kolejowej Warszawa-Białystok-Petersburg. Rocznik Białostocki, tom VII, wyd. Muzeum w Białymstoku, Białystok 1966 r. s. 216-217.
  28. ↑ Cz. Brodzicki, D. Godlewska, Łomża w latach 1794-1866. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 r. s. 246, 306.
  29. ↑ a b c J. Maroszek, Dzieje powiatu Wysokie Mazowieckie 1866-2006. Białystok 2008 r. s. 169, 174, 176, 368.
  30. ↑ Średnica-Maćkowięta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 155.
  31. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r., t. 5, Warszawa 1924, s. 114.
  32. ↑ a b Dokument archiwalny ze zbiorów mieszkańców.
  33. ↑ a b Plan odnowy miejscowości Średnica Maćkowięta na lata 2010-2016. Szepietowo 2010 r. – Załącznik do uchwały Nr XXVIII/197/10 Rady Miejskiej w Szepietowie z dnia 10 lutego 2010 r. s. 5, 6, 9. dostępny na stronie: www.biuletyn.net. (2012-08-12).
  34. ↑ W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919 –1990 z Studia Łomżyńskie, tom VII. Łomża 1996 r. s. 108-109.
  35. ↑ Urząd Miejski w Szepietowie – stan ludności z 31.12.2011 r. (bez pobytów czasowych)
  36. ↑ W. Jemielity, Szkoły powszechne w województwie białostockim w latach 1919 -1930. Łomża 1991 r. s. 97.
  37. ↑ G. Błaszczyk, Diecezja żmudzka od XV do początku XVII wieku: ustrój. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań 1993 r. s. 94-95.
  38. ↑ Wielka Emigracja po powstańcza do Francji 1831-1837
  39. ↑ Załącznik Nr 1 do uchwały Nr III/13/06 Rady Gminy Szepietowo z dnia 28 grudnia 2006 r.
Gmina Szepietowo
Miasto
Wsie
Przysiółki wsi
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Średnica-Maćkowięta&oldid=73475913”