Święty kucharz od Hipciego

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Resztki pojazdu Borgward B IV, który eksplodował przy ulicy Kilińskiego 3, 13 sierpnia 1944 r. o 18:07
Męczeństwo świętego Hipolita według Dirka Boutsa (XV w.)

Święty kucharz od Hipciego (*** Święty kucharz od Hipciego[1][2]) – ostatni wiersz[3][2][4][5] Tadeusza Gajcego, redaktora „Sztuki i Narodu”, żołnierza powstania warszawskiego.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Utwór został stworzony pod wpływem chwili, po wybuchu „czołgu pułapki” na Starówce 13 sierpnia 1944 r. W wyniku wybuchu zginęło ponad 300 osób, a kilkaset dalszych zostało rannych. Szczątki ofiar zostały rozrzucone po sąsiednich domach i ulicach.

Tadeusz Gajcy nie był świadkiem masakry ani – najprawdopodobniej – nie odwiedzał po wybuchu miejsca zdarzenia. Opierał się raczej na zasłyszanych relacjach[6].

Wiersz, napisany – zapewne 15 sierpnia[7] – na papierowej torbie[1][2][5], odnaleziono przy zwłokach poety, który zginął trzy dni po wydarzeniu. Tekst został przekazany przez dowódcę Topora (i Chmury), M. Kraczkiewicza[1].

Tytułowy Hipcio to święty Hipolit Rzymski[6], którego wspomnienie w kalendarzu katolickim przypada właśnie 13 sierpnia i którego męczeńska śmierć opisywana jest na wzór śmierci mitologicznego Hippolytosa. Według tradycji katolickiej wczesnośredniowieczny męczennik został rozerwany końmi, a szczątki rozczłonkowanego ciała zostały rozwłóczone po bezdrożach[8].

W wierszu Gajcego rozrzucone wybuchem członki ludzkie nie są zasługującymi na szacunek ciałami zmarłych, lecz padliną z rynsztoka (Pachną trupkiem), która ma zostać zjedzona przez wszystkich świętych w groteskowej parodii eucharystii[6].

Szokujący[1] utwór zawiera obraz całkowitej katastrofy, zapowiedź klęski powstania i krytykę (neo)mesjanizmu[4] (Przegryźcie Chrystusem/Narodów!). W sposób gorzki, szyderczy[2], ironiczny (sarkastyczny) pojawiają się rożne elementy tożsamości narodowej czy mitów narodowych, począwszy od kuchni polskiej (flaczki, salceson) przez słowiańskie gody po katolicyzm (wszyscy święci) i znane z sarmatyzmu hasło przedmurza chrześcijaństwa. Choć jako dzieło chwili utwór ten (szkic utworu) Stanisław Bereś uznaje za bez wątpienia wiersz nieudany artystycznie[3], to jednak przyznaje mu miano wyjątkowości na tle ówczesnej poezji powstańczej[9]. Widzi w nim ponurą i makabryczną humorystykę opartą na kontraście między wzniosłymi ideami zaszczepionymi pokoleniu Kolumbów (m.in. przez literaturę romantyczną) a brutalną wojenną rzeczywistością[9]. Według Pawła Goźlińskiego Święty kucharz od Hipciego jest utworem kluczowym, ukazującym ewolucję postawy poety, wyrazem gniewu i rozczarowania wobec ideologii narodowej i romantycznej koncepcji zbawczej misji poezji[10].

Pod względem gatunkowym wiersz określany jest często jako fraszka[6].

Utwór po raz pierwszy został podany do druku przez Jerzego Piórkowskiego („Współczesność” 1964, nr 22), a po raz pierwszy uwzględniony w edycji pism Gajcego w 1992 r.[7]

Wiersz znalazł się w albumie muzycznym Gajcy! wydanym 17 lipca 2009 przez Muzeum Powstania Warszawskiego. Utwór do własnej muzyki wykonał Lech Janerka.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Bereś 1988 ↓, s. 75.
  2. ↑ a b c d Cieślak 2016 ↓.
  3. ↑ a b Bereś 1988 ↓, s. 102.
  4. ↑ a b Jeżyk 2016 ↓.
  5. ↑ a b Tomaszkiewicz 1994 ↓.
  6. ↑ a b c d Mieszkowski 2014 ↓.
  7. ↑ a b Bereś 1992 ↓, s. 214.
  8. ↑ Skarga ↓.
  9. ↑ a b Bereś 1988 ↓, s. 103.
  10. ↑ Goźliński 2016 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Twórczość Tadeusza Gajcego
Zbiory poezji
Juwenilia i wiersze rozproszone
Dramaty
Proza
Publicystyka
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Święty_kucharz_od_Hipciego&oldid=71961383”