Aka (lud)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aka
ba-Aka
Populacja

ok. 5 tys. (2011)

Miejsce zamieszkania

Republika Środkowoafrykańska, Kongo

Język

yaka

Religia

animizm

Grupa

Pigmeje

Aka, także: Bayaka, Babinga, Bambenga, endoetnonimy: ba-Aka (l. mn.) i mo-Aka (l. poj.)[1][2] – nomadyczny, zbieracko-łowiecki lud Pigmejów zamieszkujący południowo-zachodnie lasy tropikalne Republiki Środkowoafrykańskiej i północnego Konga.

W 2003 roku śpiew polifoniczny Aka został proklamowany Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Rodzina ba-Aka z Konga

Lud Aka zamieszkuje teren rozciągający się pomiędzy równikiem a 3° szerokości geograficznej północnej[1]. Są to głównie południowo-zachodnie lasy tropikalne Republiki Środkowoafrykańskiej (prefektura Lobaye, specjalna strefa ekonomiczna Sangha-Mbaéré i części prefektury Mambéré-Kadéï) oraz północnego Konga (departament Likouala i części departamentu Sangha)[1].

W latach 70. XX wieku szacowano, że populacja Aka to ok. 30-40 tys. osób, a ok. 50% populacji nie osiągnęło 15 roku życia[1]. W 2011 roku populacja Aka szacowana była na 5 tys. osób[3].

Pigmeje Aka żyją w małych obozach po ok. 30 osób w chatach z gałęzi i liści[4]. Grupy przenoszą się kilkakrotnie w ciągu roku, a w czasie pory suchej kilka takich grup schodzi się razem, tworząc jeden wielki obóz[4]. Członkowie obozu tworzą społeczność opartą na współpracy we wszelkich aspektach życia i dzieleniu się jedzeniem[4].

Aka zajmują się zbieractwem i łowiectwem[1]. Dieta Aka to 63 gatunki roślin, 20 gatunków owadów, miód od 8 gatunków pszczół oraz 28 gatunków zwierząt[5]. Podczas pory deszczowej mężczyźni Aka polują z dzidami na wielkie ssaki: słonie, antylopy, świnie rzeczne, goryle i szympanse[6]. Podczas pory suchej poszczególne grupy Aka formują jeden wielki wspólny obóz i mężczyźni, kobiety i dzieci razem łapią w sieci antylopy dujkery[6]. Mężczyźni polują również z łukami na małpy[6]. Dieta Aka w jednej trzeciej składa się z „owoców leśnych” – zbierane są: bulwy pochrzynu, liście Gnetum africanum, różne grzyby, przeważnie z gatunku Termitomyces, orzechy i nasiona (m.in. takich gatunków jak irwingii, Panda oleosa, Antrocaryum micraster i Treculia africana)[6]. Aka jedzą ślimaki Achatina, gąsienice, żuki, m.in. Rynchophorus[6]. Rolnictwo i rybactwo jest bardzo ograniczone[6]. Aka nie wytwarzają żadnych przedmiotów metalowych czy naczyń – uzyskują je na drodze wymiany handlowej z okolicznymi ludami[4]. Aka utrzymywali stosunki handlowe z ok. 11 ludami Bantu w regionie[3].

Aka tworzą społeczeństwo acefaliczne, przy czym trzy funkcje w grupie – sprawowane przez tego samego lub wielu mężczyzn – mają szczególne znaczenie: mbai dba o standardy moralne, tuma odpowiada za powodzenie polowań na słonie, a nganga jest uzdrowicielem i kontaktuje się ze światem duchów[4]. Aka wierzą, że duchy ich zmarłych łączą się w jedność, która mediuje pomiędzy żywymi a Duchem Lasu Ezengi[7]. Duchy odpowiadają za obfitość lasu. Aka organizują są różne ceremonie mające na celu obłaskawienie duchów, a przez to zapewnienie dobrobytu grupie[7].

Zarówno mężczyźni, jak i kobiety polują i zajmują się domem, w tym opieką nad dziećmi[8]. Według badań Hewletta ojcowie Aka spędzają 51% czasu w ciągu dnia opiekując się niemowlętami i dziećmi[9][10][a].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Rozkład języków Pigmejów według Bahucheta (2006); kolor zielony – języki bantu, kolor fioletowy – języki ubanga, kolor czerwony – języki sudańskie

Badania etnolingwistyczne sugerują wspólne korzenie Pigmejów Aka i Baka z Kamerunu[1]. Poprzez kontakty z ludami Bantu Pigmeje Aka i Baka przejęli następnie język Bantu i do dziś posługują się językiem yaka (aka)[1]. W okresie przedkolonialnym Aka zaangażowani byli w handel z okolicznymi plemionami, zaopatrując je m.in. w kość słoniową, która była dalej sprzedawana Europejczykom[1].

Intensywny kontakt z kolonizatorami przyniósł dramatyczne zmiany w tradycyjnym stylu życia Aka[11]. W okresie kolonialnym Aka jako lud nomadyczny zdołał uniknąć niewolnictwa[1], lecz popyt kolonizatorów na niewolników, kość słoniową, kauczuk i skóry dujkerów zmusiły okoliczne ludy do migracji, co spowodowało większe zagęszczenie ludności i zapotrzebowanie na produkty leśne dostarczane przez Aka[1]. Pod koniec XIX wieku Aka stali się głównymi dostarczycielami kości słoniowej dla Europejczyków[11]. W połowie lat 20. XX wieku we Francji rozwinął się rynek skóry dujkerów, których używano m.in. do produkcji płaszczy; szczyt popytu na te skóry przypadł na lata 50. XX wieku[12]. By sprostać popytowi myśliwi Aka zaczęli stosować na szeroką skalę sieci, odchodząc od tradycyjnych metod polowania[12]. Status społeczny tumy odpowiadającego za powodzenie polowań na słonie stracił na znaczeniu na rzecz ngangi odpowiadającego za powodzenie polowań w siecią[12].

Od lat 30. XX wieku podejmowano masowe próby osiedlenia Aka – żadna się nie powiodła[1]. W latach 60. i 70. XX wieku podjęto badania nad kulturą i językiem Aka[1]. W latach 90. XX wieku grupy Aka rozpoczęły czasowe osiedlanie się wioskach w porze suchej, pracując sezonowo na plantacjach kawy[13].

Śpiew polifoniczny[edytuj | edytuj kod]

Aka rozwinęli unikalną tradycję muzyki wokalnej niewystępującą w żadnym innym regionie Afryki[14]. Jest to rodzaj polifonii opartej na kontrapunkcie i czterogłosowości, charakteryzującej się improwizacją[14]. Każdy z głosów ma własną nazwę[15]:

  1. mò tàngòlè – głos wiodący, rozpoczynający pieśń i zarezerwowany dla najważniejszych części przekazu słownego; głos męski w rejestrze piersiowym;
  2. ngúé wà lémbò – drugi głos, głos męski w rejestrze piersiowym;
  3. ò sêsê – głos żeński w rejestrze piersiowym;
  4. di yèi – jodłujące glosy żeńskie.

Każdy z głosów ma własną melodię[15].

Pieśni wykonywane są przy akompaniamencie instrumentów perkusyjnych takich jak tam-tam i strunowych, np. harfa geedalebagongo czy jednostrunowy smyczek mbela[14]. Pieśni są ważnym elementem tradycyjnych obrzędów, a ich teksty – przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie – pozwalają na przekazywanie wiedzy o świecie i tradycji Aka[14]. Śpiewom towarzyszą tańce wykonywane w rytm dźwięcznego klaskania w dłonie[14].

W 2003 roku śpiew polifoniczny Aka został proklamowany Arcydziełem Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a w 2008 roku wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[14].

Film[edytuj | edytuj kod]

W 2013 roku Michael Obert, niemiecki dziennikarz i pisarz, nakręcił film dokumentalny (ang. Song from the Forest) opowiadający historię amerykańskiego muzykologa Louisa Sarno, który przyjechał do Afryki Centralnej w poszukiwaniu źródła muzyki usłyszanej w radio – muzyka okazała się jedną z pieśni Aka[16]. Sarno mieszka wśród Aka od 25 lat i ma 13-letniego syna, z którym wybrał się do Nowego Jorku, by pokazać mu „swój” świat[16]. Film miał premierę podczas festiwalu filmów dokumentalnych w Amsterdamie – International Documentary Film Festival Amsterdam w 2013 roku[17].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ The Guardian podawał 47% jako czas poświęcany przez ojców Aka na opiekę nad dziećmi.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Serge Bahuchet: Aka Pygmies. W: Richard B. Lee, Richard Heywood Daly: The Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers. Cambridge University Press, 1999, s. 190. ISBN 978-0-521-57109-8. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  2. ↑ Michelle Robin Kisliuk: Seize the Dance!: BaAka Musical Life and the Ethnography of Performance, Volume 1. Oxford University Press, 1998, s. 6. ISBN 978-0-19-514404-8. [dostęp 2015-08-23].
  3. ↑ a b John A. Shoup: Aka Pygmies. W: John A. Shoup: Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. ABC-CLIO, 2011, s. 11-12. ISBN 978-1-59884-362-0. [dostęp 2015-08-23].
  4. ↑ a b c d e Serge Bahuchet: Aka Pygmies. W: Richard B. Lee, Richard Heywood Daly: The Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers. Cambridge University Press, 1999, s. 192. ISBN 978-0-521-57109-8. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  5. ↑ Barry S. Hewlett: Intimate Fathers: The Nature and Context of Aka Pygmy Paternal Infant Care. University of Michigan Press, 1993, s. 23. ISBN 978-0-472-08203-2. [dostęp 2015-08-23].
  6. ↑ a b c d e f Serge Bahuchet: Aka Pygmies. W: Richard B. Lee, Richard Heywood Daly: The Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers. Cambridge University Press, 1999, s. 191. ISBN 978-0-521-57109-8. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  7. ↑ a b Serge Bahuchet: Aka Pygmies. W: Richard B. Lee, Richard Heywood Daly: The Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers. Cambridge University Press, 1999, s. 193. ISBN 978-0-521-57109-8. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  8. ↑ Barry S. Hewlett: Intimate Fathers: The Nature and Context of Aka Pygmy Paternal Infant Care. University of Michigan Press, 1993. ISBN 978-0-472-08203-2. [dostęp 2015-08-23].
  9. ↑ Barry Hewlett: Cultural diversity among African Pygmies. W: Susan Kent (red.): Cultural Diversity Among Twentieth-Century Foragers: An African Perspective. Cambridge University Press, 2006, s. 240. ISBN 978-0-521-02600-0. [dostęp 2015-08-23].
  10. ↑ Are the men of the African Aka tribe the best fathers in the world?. „The Guardian”, 2015-06-15. (ang.). 
  11. ↑ a b Barry S. Hewlett: Intimate Fathers: The Nature and Context of Aka Pygmy Paternal Infant Care. University of Michigan Press, 1993, s. 15. ISBN 978-0-472-08203-2. [dostęp 2015-08-23].
  12. ↑ a b c Barry S. Hewlett: Intimate Fathers: The Nature and Context of Aka Pygmy Paternal Infant Care. University of Michigan Press, 1993, s. 16. ISBN 978-0-472-08203-2. [dostęp 2015-08-23].
  13. ↑ Barry S. Hewlett: Intimate Fathers: The Nature and Context of Aka Pygmy Paternal Infant Care. University of Michigan Press, 1993, s. 17. ISBN 978-0-472-08203-2. [dostęp 2015-08-23].
  14. ↑ a b c d e f UNESCO ICH: Polyphonic singing of the Aka Pygmies of Central Africa. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  15. ↑ a b Simha Arom: An interactive experimental method for the determination of musical scales in oral cultures. W: Ian Cross, Irene Deliege, Fürniss Susanne: Music and the Cognitive Sciences 1990. Routledge, 2004, s. 7. ISBN 978-1-135-30577-2. [dostęp 2015-08-23].
  16. ↑ a b TheLipTV - Bring Your Own Doc: SONG FROM THE FOREST - American Among the Pygmies Documentary From SXSW. [w:] Youtube.com [on-line]. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
  17. ↑ Song from the Forest: strona oficjalna. [dostęp 2015-08-23]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aka_(lud)&oldid=67775276”